Άλκηστη Χαλικιά: «Αν παρατηρεί κανείς τα παιδιά, όλες οι παιδαγωγικές θεωρίες παρουσιάζονται μπροστά του»
Συνέντευξη με την Άλκηστη Χαλικιά, τη δημιουργό του παιδικού βιβλίου «Ένα σχολείο ταρακουνημένο» (Εικονογράφηση: Ίριδα Σαμαρτζή), ενός ιδιαίτερου βιβλίου που ξεφεύγει από τις κοινότυπες θεματικές και πραγματεύεται σοβαρά ερωτήματα που απασχολούν σχεδόν κάθε παιδί και ενήλικα που έρχεται σε επαφή με το σχολικό περιβάλλον. Ένα βιβλίο, όπου πρωταγωνιστεί ένα αγοράκι που δεν του αρέσει το σχολείο και αποφασίζει να το ταρακουνήσει…
Ένα παιδικό βιβλίο που ασκεί «κριτική» στο εκπαιδευτικό σύστημα, και που γεννάει πολλά ερωτήματα, ιδίως στους ενήλικες που θα το διαβάσουν. Πώς προέκυψε η ιδέα αυτή και πόσο δύσκολο ήταν να υλοποιηθεί με δεδομένο ότι είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται σε μικρά παιδιά (από 5 ετών), αν και μπορεί κάλλιστα να ερεθίσει το ενδιαφέρον και ενός νηπίου;
Το βιβλίο αρχίζει με μια δήλωση που είναι σε όλους μας οικεία, είτε γιατί την έχουμε ακούσει όσο ήμασταν μαθητές ή την έχουμε σκεφτεί οι ίδιοι ή, όσοι είμαστε ακόμη μέσα στην εκπαιδευτική διαδικασία, τη βλέπουμε συχνά να ζωγραφίζεται στα πρόσωπα των παιδιών.
Στις διαφορετικές βαθμίδες του σχολείου, υπάρχουν άλλοι λόγοι που μπορεί να προκαλέσουν μια τέτοια σκέψη ή δήλωση. Ουσιαστικά, από καταβολής του εκπαιδευτικού συστήματος, συνηθίζουμε να ρίχνουμε την ευθύνη στο παιδί που δεν του αρέσει το σχολείο, γιατί «δεν παίρνει τα γράμματα», γιατί είναι απείθαρχο, γιατί έχει «κάποιο πρόβλημα». Στο βιβλίο αυτό, το παιδί απαντάει σε αιώνες άδικης κριτικής εις βάρος του και μας λέει με θάρρος, ότι το σχολείο δεν μου αρέσει γιατί δεν είναι αυτό που χρειάζομαι και ταιριάζει στις εκπαιδευτικές μου ανάγκες. Μας πετάει το μπαλάκι και μας λέει, μήπως ήρθε ή ώρα να δείτε τι χρειάζομαι εγώ πραγματικά από ένα σχολείο; Ως συγγραφέας αυτής της ιστορίας, δεν ήταν καθόλου δύσκολο να την γράψω. Το αντίθετο! Μόλις μπήκα στο ρόλο του παιδιού, ήταν τόσα αυτά που ήθελα να πω στο ενήλικο κοινό που το δύσκολο ήταν να περιοριστώ.
Ποια είναι η άποψη σας για το εκπαιδευτικό σύστημα; Μπορεί ένα σχολείο να είναι «σαν γιορτή»; Είναι ρεαλιστικό ένα τέτοιο όνειρο;
Το όνειρο εκ φύσεως δεν μπορεί να είναι ρεαλιστικό. Εν προκειμένω, πρόκειται περισσότερο για όραμα παρά για όνειρο. Καμία αλλαγή σε κανένα τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας δεν θα μπορούσε να συντελεστεί αν δεν την είχαμε πρώτα φανταστεί.
Σε σχέση πάντως, με άλλα οράματα, το συγκεκριμένο είναι σε μεγάλο βαθμό υλοποιήσιμο, όπως βλέπουμε από παραδείγματα άλλων χωρών. Φυσικά, ένα παιδικό βιβλίο, ένα παραμύθι, δεν μπορεί και δεν θέλει να αποτελεί επιστημονική πρόταση αναδιάρθρωσης του εκπαιδευτικού συστήματος. Θέλει όμως και μπορεί να αμφισβητήσει, να παρακινήσει και να εμπνεύσει. Αυτή είναι η ευχή μου για το συγκεκριμένο βιβλίο.
Κάπως έτσι ονειρευόσασταν το σχολείο όταν ήσασταν παιδί; Θέλατε να το ταρακουνήσετε και να το αλλάξετε όπως το αγοράκι στο βιβλίο σας;
Γενικά, ήμουν μια καλή μαθήτρια και πειθαρχημένη σε ό,τι πίστευα πως χρειάζεται να είμαι. Είχα πάντα μια αλλεργία στην επιβολή εξουσίας που ήθελαν να ασκούν κάποιοι εκπαιδευτικοί και σοβαρές ενστάσεις για τον τρόπο διδασκαλίας των μαθημάτων, που δεν δίσταζα να τις εκφράσω. Αυτό που ένιωθα πολύ συχνά μέσα στο σχολείο ήταν αφόρητη πλήξη. Κοιτούσα συχνά έξω από το παράθυρο και ζούσα συναρπαστικές ιστορίες με το μυαλό μου. Μου έλειπαν οι δημιουργικές προκλήσεις, η κίνηση του σώματος, η ουσιαστική συζήτηση και μια μεγάλη βιβλιοθήκη.
Οι αλλαγές που προτείνετε στο βιβλίο σας -τα πουφ και οι αιώρες, μια μόνιμα ανοιχτή βιβλιοθήκη, βιωματική μάθηση, χαρούμενοι δάσκαλοι, άμεση συνεργασία με τους γονείς- συνδέονται με κάποια επιστημονική θεωρία και αν ναι, ποια είναι αυτή;
Όλες οι σύγχρονες παιδαγωγικές θεωρίες είναι παιδοκεντρικές, προτείνουν αντίστοιχες πρακτικές κι έχουν επηρεάσει θετικά πολλά συστήματα εκπαίδευσης ανά τον κόσμο. Προσωπικά, εμπνέομαι από τη θεωρία του Sir Ken Robinson που προτείνει την αντιστροφή των αναλυτικών προγραμμάτων θέτοντας στο επίκεντρο της εκπαίδευσης την τέχνη, την καλλιτεχνική έκφραση, τη δημιουργικότητα, τη συνεργασία. Θα έλεγα όμως πως το βιβλίο αυτό είναι αποτέλεσμα της σχέσης μου με τα παιδιά που συναντώ καθημερινά εμψυχώνοντας εκπαιδευτικά προγράμματα σε μουσεία και προγράμματα δημιουργικής γραφής σε σχολεία. Αν παρατηρεί κανείς τα παιδιά, όλες οι παιδαγωγικές θεωρίες παρουσιάζονται μπροστά του.
Ποιες είναι οι εντυπώσεις και τα σχόλια που έχετε ακούσει από παιδιά και ενήλικες για το βιβλίο σας;
Υπήρξε μια πολύ θερμή ανταπόκριση από εκπαιδευτικούς και γονείς που βιώνουν καθημερινά την ανάγκη για αλλαγές ουσιαστικές στην εκπαίδευση των παιδιών. Ένα από τα καλύτερα σχόλια που μου έγραψαν είναι «μας θύμισες γιατί επιλέξαμε αυτό το επάγγελμα».
Όσα παιδιά έχω συναντήσει με αφορμή το βιβλίο, ενθουσιάστηκαν με την ιδέα των γιορτών με κάθε μικρή ή μεγάλη αφορμή!
Η εικονογράφηση που επιλέγετε μιμείται, όσον αφορά το στυλ, τις ζωγραφιές των μικρών παιδιών. Υπάρχει κάποιο σκεπτικό πίσω από αυτήν την επιλογή; Ταυτίζονται πιο εύκολα τα παιδιά με την ιδέα του βιβλίου;
Η εικονογράφηση είναι επιλογή της εξαιρετικής Ίριδας Σαμαρτζή, με την οποία μοιραζόμαστε αυτό το όραμα για περισσότερη τέχνη στα σχολεία μας. Έχει το δικό της χαρακτηριστικό εικονογραφικό λεξιλόγιο που μπορεί να κάνει εύληπτη και την πιο δύσκολη σκέψη. Η Ίρις πρόσθεσε πολλά σημαντικά στοιχεία στο βιβλίο και το έκανε να μοιάζει ολόκληρο με γιορτή. Είμαι ευγνώμων γι΄ αυτήν τη συνεργασία!
Θεωρείτε ότι η ιδιωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα έχει αφομοιώσει κάποιες από τις αλλαγές που αναδεικνύετε ή είναι και αυτή απαρχαιωμένη όπως η δημόσια;
Στο βιβλίο δεν υπάρχει διάκριση μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής εκπαίδευσης. Το σύστημα εκπαίδευσης είναι κοινό κι αυτό είναι το θέμα που τίθεται προς συζήτηση. Υπάρχουν διαφορές μεν αλλά δεν είναι τόσο ουσιαστικές για να κάνουμε αυτήν τη διάκριση.
Ως μητέρα νηπίου επισκέφθηκα αρκετούς παιδικούς σταθμούς μέχρι να αποφασίσω που θα στείλω την κόρη μου, και ορισμένοι εξ αυτών (ιδιωτικοί κατά βάση) εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης που, με επιφύλαξη, μπορώ να πω πως έχει ως αποτέλεσμα χαρούμενα παιδιά, εικόνες γιορτινές, εικόνες που θυμίζουν αυτές του βιβλίου σας, όσον αφορά κυρίως τη βιωματική μάθηση, το εορταστικό κλίμα, την επαφή με τη φύση. Ποια είναι η άποψή σας;
Η βαθμίδα του Νηπιαγωγείου είναι αυτή που βρίσκεται πιο κοντά σε αυτό που οραματιζόμαστε για την εκπαίδευση. Ενσωματώνει πολλά από τα χαρακτηριστικά που θέλουμε, κυρίως γιατί η ύλη δεν είναι τόσο πιεστική και οι τέχνες, έχουν ουσιαστικό ρόλο στην καθημερινότητα των νηπίων.
Πώς μπορεί η τέχνη να «μπει» στο σχολείο;
Αυτή τη στιγμή, μόνο από το παράθυρο! Η τέχνη είχε πολύ μεγαλύτερη παρουσία μέσα στα σχολεία πριν δέκα-δεκαπέντε χρόνια. Το πρόγραμμα Μελίνα που έτρεξε καταπληκτικά βιωματικά σεμινάρια για τους εκπαιδευτικούς ήταν μια τομή για το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Δυστυχώς, εγκαταλήφθηκε μαζί με την ιδέα ότι η τέχνη είναι σημαντική για τον σύγχρονο άνθρωπο. Είναι μια κοντόφθαλμη άποψη κατά τη γνώμη μου. Ο πλανήτης ζητά εντονότερα από ποτέ επινοητικές λύσεις σε όλους τους τομείς. Οι επιχειρήσεις αναζητούν ικανούς υποψηφίους που να μπορούν να υπερβούν την απλή διαχείριση και να δίνουν λύσεις σε προβλήματα που κανείς πριν δεν είχε φανταστεί ότι θα προέκυπταν (βλέπε πανδημία). Δεν υπάρχει καλύτερο εργαλείο για να αναπτύξει ο άνθρωπος αυτά τα χαρίσματα από την τέχνη.
Συνέντευξη: Ελένη Μαρκ
Ένα σχολείο ταρακουνημένο, της Άλκηστης Χαλικιά
Εικονογράφηση: Ίρις Σαμαρτζή
Εκδόσεις Ίκαρος
σελ. 36
