Βιβλιοθήκη

Στο εξώφυλλο της έκδοσης του Αρμού, «100 χρόνια Τουρκία, 1923-2023» της Άννας Καραμάνου συνοψίζονται τα τρία πρόσωπα της γείτονος χώρας. Από τους πασάδες στον Κεμάλ που σαρώνει κάθε τι παλιό και ξαναγράφει την ιστορία στις ακτές της Ιωνίας, πικρή για μας, διθυραμβική για τον ίδιο και το λαό του. Και από εκεί στις πραξικοπηματικές παλινωδίες του στρατεύματος που κρατάει τα κλειδιά του κράτους εδώ και έναν αιώνα. Η Τουρκία που μπαίνει στο τραίνο της εξέλιξης και της προόδου, συνομιλεί με τις δυτικές χώρες, θυμάται τη δεινή της διπλωματία και προχωρεί μες στις δεκαετίες. Με τους εμφυλίους της και μια ταυτότητα εθνική που σφυρηλατείται με εθνικιστικά υλικά για να γίνει κάποτε η πιο μοντέρνα και κοσμική εκδοχή του Ισλάμ. Θα χρειαστεί η καταλυτική παρουσία του Ταγίπ Ερντογάν που εδώ και δύο δεκαετίες μονοπωλεί το τουρκικό, πολιτικό σκηνικό. Του πολιτικού που ανέλαβε τη δημαρχία στην Κωνσταντινούπολη, που κέρδισε τον θαυμασμό και την εκτίμηση του λαού για να φθάσει ως τον αρχηγικό θώκο του κόμματος που σήμερα δεσπόζει σε όλες τις τάξεις της κρατικής διοίκησης. Ο Ταγίπ Ερντογάν περνώντας μέσα από τις συμπληγάδες ενός πραξικοπήματος και μιας οικονομικής κατάρρευσης, κατορθώνει να επιβιώσει με την πολιτική χάρη ενός σπουδαίου παίκτη. Πότε πολεμοχαρής και άλλοτε τείνοντας χείρα φιλίας, συνοψίζει τη θερμή καρδιά αυτού του λαού που το ‘θελε η τύχη να βρεθούμε αντίκρυ. Ανάμεσά μας μια θάλασσα και τα εμπόδια που στήνει η ιστορία , οδοφράγματα αξεπέραστα που περνούν στο συλλογικό και διαμορφώνουν σήμερα την ταυτότητά μας. Άλλοτε πάλι συγκρουσιακός, να κινείται κόντρα στο ρεύμα, να αμφισβητεί τους θεσμούς και να στήνει φιέστες όταν ο λαός το έχει ανάγκη. Πρόκειται για τον Ερντογάν, έναν από τους τελευταίους πολιτικούς παίκτες που στη διεθνή σκακιέρα άφησαν το αποτύπωμά τους. Άνθρωποι που δημιούργησαν κινήματα, όπως ο Μπερλουσκόνι στην Ιταλία, λαϊκιστές όταν το απαιτεί η συγκυρία και άλλοτε πάλι δεσποτικοί, κυρίαρχοι , έτοιμοι να πράξουν όσα τους επιβάλλουν οι προγονικές επιταγές. Όταν μιλά στο όνομά τους ο λαός σωπαίνει, αυτός ο ίδιος που τον συνθέτουν δεκάδες προελεύσεις. Ο Ερντογάν που εργαλειοποιεί το κουρδικό ζήτημα για να μεταβάλλει την κοινή γνώμη προς το συμπαθέστερο, ο Ερντογάν του μιλιταρισμού που ξέρει να βγάζει τον ένα άσσο μετά τον άλλον, συνομιλώντας με φίλους και εχθρούς, χτίζοντας, κατασκευάζοντας, στήνοντας ένα πήλινο, οικονομικό θαύμα, τόσο πρόσκαιρο που σαν συντριβεί θα κάνει πάταγο μοναδικό. Μα όταν κανείς μιλά για τον Ερντογάν με τα υπέροχα κοστούμια και τη  λεβεντιά που αρέσει στον λαό θα πρέπει να διατηρεί μια κάποια επιφύλαξη για το υποτιθέμενο, πολιτικό του τέλος.

Η Άννα Καραμάνου δεν στέκει στο φαινόμενο Ερντογάν. Για τη διακεκριμένη φεμινίστρια και πιστή αγωνίστρια που υπερασπίστηκε τη θέση της γυναίκας στον νέο κόσμο που μόλις και διαμορφώνεται, για την Πρόεδρο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας των Ευρωπαϊκών Σοσιαλιστών  το 2004 και την καταρτισμένη επιστήμονα, η ιστορία της Τουρκίας στέκει ανάμεσα σε δυο πυλώνες. Εκείνον του πολιτικού Ισλάμ που πραγματώνεται στις μέρες μας και την βαθύτερη ρίζα, αυτή που διαμορφώθηκε μέσα από την συνύπαρξη με τους Βυζαντινούς μέχρι και την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα σε αυτές τις δυο εκδοχές στέκει η Τουρκία με έναν αιώνα γεμάτο προδοσίες, προσδοκίες και πτώσεις και λαϊκές ετυμηγορίες που σημειώνουν μια παραπομπή στο βιβλίο της μελλοντικής ιστορίας. Η Τουρκία με την παγιωμένη θέση της γυναίκας που η κυρία Καραμάνου φωτίζει ως στοιχείο μιας κοινωνίας που μάχεται τον εαυτό της ή καλύτερα στέκει ανάμεσα στη θέλησή της για ανάπτυξη και την ηθική απομόνωση του Θεού της. Μια χώρα με οργανωμένο κράτος και θεσμούς που περνάει στον δεύτερο αιώνα της ζωής της, κουβαλώντας τα αμαρτήματα και την κληρονομιά του χθες.

Μετά τον Κεμάλ, οι μεταρρυθμίσεις αργοπορούν, η χώρα μοιάζει να αντιστέκεται στην πορεία για μια κοινωνία ίσων δικαιωμάτων, λιγότερο θεοκρατική, προσηλωμένη σε αξίες που ήδη η Ευρώπη έχει εμπεδώσει και υπερασπίζεται στις καινούριες χάρτες που συνυπογράφουν οι ηγέτες της Γηραιάς Ηπείρου. Την πορεία θα ανακόψει μια σκληρή εικοσαετία, με το βαθύ κράτος της πραξικοπηματικής Τουρκίας να κρατά τη χώρα σε απομόνωση. Δολοφονίες, απαγωγές, εξαφανίσεις, το εξπρές του μεσονυχτίου αναπαράστησε εύγλωττα την ατμόσφαιρα μιας χώρας σε στάση αναμονής, ενός λαού ποτισμένου με το σκληρό πρόσωπο της πολιτικής όξυνσης. Οι μικρές κατακτήσεις που την θέτουν εταίρο σε σημαντικές συμφωνίες κρατούν ζωντανό το όνειρο μιας Τουρκίας εξωστρεφούς, ισχυρής που θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν κομβικό ρόλο, συνδετικό ανάμεσα στην αχανή Ασία και τον λεγόμενη δυτικό κόσμο. Μεντερές, Ετζεβίτ, Ντεμιρέλ, ηγέτες της Τουρκίας που διαμόρφωσαν με τους χειρισμούς τους την έκφραση μιας ολόκληρης χώρας. Και από την άλλη πλευρά οι άνθρωποι της διανόησης, όπως ο δολοφονημένος Ιπεκτσί στη μνήμη του οποίου έχει θεσπιστεί το ομώνυμο βραβείο. Η κυρία Καραμάνου συγκαταλέγεται ανάμεσα σε εκείνες και σε εκείνους που κόπιασαν με όλες τους τις δυνάμεις για να εκπληρώσουν μια στέρεα φιλία ανάμεσα στις δυο χώρες, μια φιλία που θα απέτρεπε για πάντα την έχθρα. Η Τουρκία του 20ου αιώνα που φέρθηκε βάναυσα στο ελληνικό στοιχείο με την καταστροφή της Σμύρνης και αργότερα με τα Δεκεμβριανά του ‘55 και την εισβολή στην Κύπρου που γέννησε όχι μια Αφροδίτη αυτή τη φορά, μα ένα ψευδοκράτος, μια κατ’επίφαση χώρα δίχως καμιά νομιμότητα, στέκει σήμερα αγκάθι στο δάχτυλο της καινούριας, αποφασιστικής Ελλάδας. Οι σταθμοί στο βιβλίο των εκλεκτών εκδόσεων του Αρμού συνοψίζουν δίχως ίχνος διδακτισμού την τουρκική ιστορία ενός αιώνα. Στο φαιοπράσινο τέμπλο της νεότερης, τουρκικής ιστορίας, λαός και πολιτική ηγεσία βάδισαν μαζί. Άλλοτε στάθηκαν βάναυσοι εχθροί , ποτίζοντας με αίμα όπως πάντα, τη μετάβαση προς το μέλλον, τη διαδοχή των εποχών. Απομένει η κριτική ματιά που με τη γνώση γονιμοποιεί την παρατήρηση για να καταλήξει στους σχεδιασμούς, τα έργα, τους πόθους και τις φιλοδοξίες.

Στα ράφια των βιβλιοπωλείων μπορεί να βρει κανείς πληθώρα εξαιρετικών συγγραμμάτων που αντικρίζουν την ιστορία της Τουρκίας με ξεχωριστή εμβάθυνση. Έγκριτοι δημοσιογράφοι και πολιτικοί επιστήμονες έχουν καταθέσει πτυχές αυτής της ιδιότροπης, εθνικής σχέσης που επιβάλλει διαρκείς στρατιωτικές δαπάνες και φουσκώνει κάπως τον περιβόητο προϋπολογισμό, ολοένα και πιο συγκρατημένο σαν το παρόν μας. Ωστόσο η έκδοση του Αρμού «100 Χρόνια Τουρκία, 1923-2023, Εθνικισμός, Φεμινισμός, Ευρωπαϊσμός & Πολιτικό Ισλάμ» διά χειρός Άννας Καραμάνου μας ταξιδεύει μέσα από τα γεγονότα φωτίζοντας τα ουσιώδη, όσα σήμερα αποτελούν την Τουρκία. Οι χίλιες και μία νύχτες της ανατολής της παραχώρησαν τη θέση τους στα χίλια και ένα πρόσωπα αυτής της μεγάλης χώρας που ο νέος αιώνας βρίσκει σε μια αναβαθμισμένη θέση. Η συνεισφορά του Ερντογάν στην ενίσχυση της εθνικής αυτοπεποίθησης δεν θα χρειαστεί να σταθεί ζήτημα προς κρίση. Εκείνο που απασχολεί σήμερα την Τουρκία δεν είναι άλλο από το οικονομικό τραύμα που παραμένει πληγή για το μέλλον που ονειρεύεται ο σύγχρονος σουλτάνος. Εκείνο που απομένει να αποδειχτεί δεν είναι άλλο από τον βαθμό στον οποίο η πολιτική του ευφυΐα έθεσε τις βάσεις για μια καινούρια Τουρκία, αναγεννημένη, με μια περιχαρακωμένη ταυτότητα ή πάλι υπερασπίστηκε για δυο δεκαετίες τον εθνικό διχασμό και τον πιο επίκαιρο εθνικισμό, σπέρνοντας τον κίνδυνο που πάντα φθάνει. Η ιστορία θα το επιβεβαιώσει που ούτε γελά, ούτε παρελαύνει ή λυπάται και συμμερίζεται τη δική σου μελαγχολία. Η ιστορία που μονάχα καταγράφει και μας βοηθά να καταλαβαίνουμε όπως ακριβώς και η κυρία Άννα Καραμάνου, συγγραφέας της έκδοσης του Αρμού και βαθιά γνώστρια των ελληνοτουρκικών σχέσεων.