In a Cinemanner of Speaking

Κι αν υπάρχει μια αντανάκλαση αυτής της παραφροσύνης σε απτή ιδέα, θα πρέπει να την αναζητήσουμε στο γέλιο. Η κωμική φαντασία, όπως έγραφε ο Μπεργκσόν, είναι ένας άρρητος συνειρμός. Μια ανάλυση της πραγματικότητας για εκεί όπου δεν λειτουργεί κανένα άλλο νοητικό εργαλείο. Και πώς να μιλήσει κανείς για τα άγχη της πανδημίας αν όχι με μια καλή κωμωδία; Παρακάτω λοιπόν, σκαρώνω με μοναδικό άξονα αναφοράς τον εγκλεισμό και την απελευθέρωση, μια λίστα με κωμωδίες που προσφέρονται όχι μόνο για ψυχική ευχαρίστηση αλλά κι ως χιουμοριστικές παραστάσεις των ημερών. Ταινίες γνωστές κι άγνωστες, διάσημες ή αδίκως παραγνωρισμένες, κι όσο γίνεται χρονικά και γεωγραφικά απλωμένες, που θέλουν να μιλήσουν για τις επάλληλες κλιμακώσεις της ελευθερίας. Την ενηλικίωση, την αποδέσμευση από τις οικογενειακές επιτηρήσεις, τη σεξουαλική απελευθέρωση, την αναζήτηση μιας άλλης, καλύτερης ζωής και κάθε όψη της προσωπικής αυτονομίας. Την εκούσια ροπή για αυτοδιάθεση κι όχι την επιβεβλημένη από καραντίνες και περιορισμούς.

Η ανυπέρβλητη ιδιοφυΐα του John Cleese δεν χρειάζεται συστάσεις. Κι όταν μπλέκεται σε ένα παράδοξο heist movie, με τη θεά του slasher Jamie Lee Curtis και τον έτερο της συμμορίας Michael Palin, τα πράγματα γίνονται ιδιαζόντως σοβαρά. Βρετανικός πανικός στην εντέλειά του και στις πολλαπλές ψυχώσεις του. Γελοίοι χαρακτήρες, σπαρταριστές καταστάσεις και φλεγματικό χιούμορ που τσακίζει.

Το ουμανιστικό σινεμά του Kaurismäki, μέσα στην απλότητα και τον αβάσταχτο ρεαλισμό του, διανθίζεται συχνά με ένα ευφυέστατο και διακριτικό χιούμορ που φτάνει σε πολύ μεγαλύτερα βάθη από το απλό χαμόγελο. Και απαύγασμα αυτής της μαγικής γραφής είναι το πρώτο μέρος της τριλογίας της Φινλανδίας (Drifting Clouds, The Man without Past, Light in the Dusk). Οι ταινίες που βυθομέτρησαν τον εφιάλτη της κρίσης και σκιαγράφησαν τους τσακισμένους ανθρώπους της διπλανής πόρτας, έχουν το πιο ζωντανό γέλιο που μπορώ να φανταστώ. Το γέλιο δίπλα μας και μέσα μας.

Η καυστική πολιτική σάτιρα που γκρεμίζει τα πάντα στο διάβα της και γδέρνει την κυρίαρχη ιδεολογία από το Α μέχρι το Ω, βρίσκει σ’ αυτό πανέξυπνο σέρβικο αριστούργημα την καλύτερή της εφαρμογή. Η καλύτερη πιθανότατα κωμωδία του γιουγκοσλαβικού κινηματογράφου μ’ έναν ασύλληπτο Danilo Stojkovic στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Δεν υπάρχει άλλωστε σκληρότερος περιορισμός από μια εξουσία καχύποπτη και αυταρχική. Ταινία αιχμηρή, συγκλονιστική, αιώνια!

Πολύ πριν το σπουδαίο «Safe Sex» και τη «Θηλυκή Εταιρεία», υπήρξε αυτό το τρομερό διαμαντάκι. Με σενάριο Χατζησοφιά-Ρώμα, φωτογραφία Ντίνου Κατσουρίδη, ουβερτούρα Κραουνάκη και μουσικές Τουρνά η προκλητική αυτή ταινία πηγαίνει τη κλασσική σεξουαλική φαρσοκωμωδία των ‘80s ένα βήμα παρακάτω. Σ’ έναν κόσμο που κυριαρχείται από τα άγχη και την καταπιεστική ζωή των ενηλίκων. Φανταστικός Σπύρος Παπαδόπουλος (λίγο μετά τους Απαράδεκτους) σε ντουέτο με τον εκπληκτικό Ηλία Λογοθέτη. Και δώρο ένα ιστορικό ολιγόλεπτο πέρασμα του Μέγα Βλάσση που «φτιάχνει τα καλώδια»!

Δύσκολα μπορεί κανείς να ανακαλύψει αρρυθμίες και καλλιτεχνικές ατέλειες στη φιλμογραφία των τρανών αδερφών Coen. Κι όταν εγκύπτουν με τέτοια δημιουργική μαεστρία και τόση διεισδυτικότητα στα περί του νοήματος της ζωής ερωτήματα, το αποτέλεσμα είναι παραπάνω από έξοχο. Αυτή η σκοτεινή και πεισιθάνατη πραγματεία, που έμεινε αδίκως στο περιθώριο λατρείας του κοενικού σύμπαντος, αντανακλά για ακόμα μια φορά τις σταθερές συνιστώσες της προβληματικής τους. Τα παράδοξα του υπαρξισμού και της ανθρώπινης ουσίας, τη θέληση του ανθρώπου για αυτοπραγμάτωση, τη νομοτελειακή συντριβή και την ανυπέρβλητη ροπή για να την υπερβούμε. Ένας σαρδόνιος καγχασμός με το απαράμιλλο στυλ των δύο μεγάλων δημιουργών!

Ο πρώιμος Almodóvar σε όλο του το μεγαλείο! Της σκληρής κριτικής και της αμφισβήτησης. Της λεπτότητας, των εμμονών και της προβοκατόρικης αυτονομίας της Movida Madrileña. Ένας πραγματικά ιδιοφυής καλλιτέχνης εν των γεννάσθαι, που καταπιάνεται με τη σκληρότητα της καθημερινότητας και τα ψυχολογικά άγχη μιας μεσήλικης γυναίκας. Χαρακτήρες με πάθη και θηριώδη ένστικτα, που αναζητούν μια καλύτερη ζωή κι είναι συνεχώς ένα βήμα πριν το έγκλημα.

Δύο δύστροποι και στρυφνοί γείτονες καθηλώνονται μετά από ατύχημα σε αναπηρικό αμαξίδιο και ξεκινούν ένα ιδιότυπο και απολαυστικό roadtrip με τελικό στόχο την ηθική κι υλική δικαίωση. Ζητούν ανταμοιβή από τον υπαίτιο που τους άφησε παραπληγικούς. Από το Βέλγιο μέχρι τη Φινλανδία, ψάχνοντας για δικαιοσύνη και βρίσκοντας την ύψιστη απολαβή της αυτογνωσίας. Μια ιδιαίτερη αλλά ευφυέστατη μαύρη κωμωδία, που σε βυθίζει γρήγορα στους κωμικοτραγικούς δαιδάλους της.

Πολύχρωμη και νευρώδης στην αφήγησή της, αυτή η παράξενη κωμωδία σίγουρα θα ενοχλήσει πολλούς απ’ όσους την επιλέξουν. Όμως η λεπτότητα κι η αισιοδοξία με τις οποίες αγκαλιάζει τους αλλόκοτους χαρακτήρες του ο Σουηδός Jonas Akerlund, δεν μπορούν τελικά να σ’ αφήσουν ανικανοποίητο. Με σαφείς επιρροές από το μεγάλο σινεμά (σαφέστατα κοενικές αναφορές, αλλά και Hitchcock στο “The Trouble with Harry” – ο Hitch βρίσκεται παντού*), αλλά με μια ξεκάθαρη και σπιρτόζα πρωτοτυπία, αξίζει σίγουρα μια δοκιμή.

Ήδη από το μεγαλειώδες “The Death of Mr. Lazarescu”, ο Puiu είχε καταθέσει τα διαπιστευτήρια ενός σπουδαίου κινηματογραφιστή. Κι η γραφή του συνεχίζει να ακτινοβολεί και στο “Sieranevada”, όπου ο ταλαντούχος δημιουργός κατασκευάζει υπομονετικά ένα πολυπρόσωπο αφήγημα που σε μαγνητίζει αμέσως μέσα στην τρικυμία των ατέλειωτων διαλόγων του. Η παράνοια μιας οικογένειας και μιας ολόκληρης μικροκοινωνίας ανθρώπων υπό το οξυδερκές βλέμμα ενός μεγάλου καλλιτέχνη του σύγχρονου κινηματογράφου. Άλλωστε όταν ποντάρεις στο σύγχρονο ρουμανικό σινεμά δεν μπορείς να χάσεις!

Όχι για όλους. Όχι για όλους! Σίγουρα όχι για όλους! Η πρώτη ταινία του ιδιοφυούς προβοκάτορα σε συμφωνία με το μανιφέστο του Δόγματος 95, κι η δεύτερη της λεγόμενης «Τριλογίας της Χρυσής Καρδιάς» (αμέσως μετά το ανυπέρβλητο “Breaking the Waves”), είναι το κωμικό δείγμα ενός σαφέστατα μεγαλεπήβολου αρχιτεκτονικού οράματος. Μια νέα κινηματογραφική γλώσσα, χωρίς καμιά γραμματική ή ετυμολογική καταγωγή των λέξεών της. Ένα φρενήρες παραλήρημα και μια αχαλίνωτη παρέα που κάνει τοJackassνα μοιάζει με κινούμενα σχέδια του Σαββάτου.

Αυτό το μικρό, ακατέργαστο διαμάντι ήταν η πρώτη ταινία που είδα δια χειρός JohnWaters, του μεγάλου Πάπα του trash. Κι ήταν ό,τι ακριβώς έπρεπε να είναι. Αθυρόστομη, ξέφρενη, δυσώδης (με σαφέστατη την εναρκτήρια σκηνή) και…απλά φανταστική! Μια μανιώδης βουτιά στα άδυτα της αστικής αμερικανικής οικογένειας, όπως κανείς άλλος δεν θα μπορούσε να τη φανταστεί.

Το αδιανόητο cult following αυτού του μοναδικού αριστουργήματος έχει μια πολύ λογική εξήγηση. Και δεν θα πρέπει να την αναζητήσουμε ούτε στην ερμηνευτική δεινότητα του τεράστιου Richard E. Grant, ούτε στον ασύλληπτο ρυθμικό παροξυσμό του χιούμορ που σε παίρνει απ’ τα μούτρα και σε ξεβράζει ολότελα διαφορετικό απ’ ότι πριν την προβολή. Η απάντηση είναι πολύ πιο θεμελιακή και στοιχειώδης. Τα κύματα λατρείας για αυτήν την ταινία έχουν να κάνουν με το ότι πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα φιλμ του βρετανικού σινεμά. Τόσο απλά. Αν θέλετε να δείτε μία και μόνο ταινία που δεν έχετε δει απ’ αυτήν τη λίστα, πρέπει σίγουρα να είναι αυτή.

Και αφού είπαμε για τον τρομερό Richard E. Grant, ιδού μια ακόμα σπουδαία ερμηνεία. Όσο κι αν αυτή τη φορά υποσκελίζεται από την πραγματικά καθηλωτική Melissa McCarthy στον πρωταγωνιστικό ρόλο. Η Marielle Heller, που μας έδωσε το πολύ όμορφο και προκλητικό “The Diary of a Teenage Girl”, πιάνει τώρα την αληθινή ιστορία μιας διάσημης λογοτεχνικής απάτης και χτίζει βαθύτατα συγκινητικούς χαρακτήρες, που προκαλούν αβίαστα τη συμπάθεια και το γέλιο μας. Συγκινητική κι ολοζώντανη, αυτή η ταινία γεμίζει εύκολα το βράδυ κι ανταμείβει!

Ο κοχλάζων κόσμος που στήνει ο Σέρβος κινηματογραφιστής μπροστά απ’ τους φακούς έχει πάντοτε αδιαμφισβήτητα αισθητικά χαρίσματα και ένα μεγαλόπνοο δραματουργικό σχέδιο. Οι ευρυγώνιοι φακοί, τα πολύ κοντινά πλάνα, ο χωροχρόνος των Βαλκανίων κι ο κλασσικά παράδοξος ανθρωπότυπός του, επιστρατεύονται για μια ακόμα φορά (punintended) ώστε να πλέξουν αυτό το ιδιάζον πλέγμα ιστοριών που κάνει τις ταινίες του Kusturica τόσο απολαυστικές. Εξαιρετικό σινεμά που είναι κρίμα να παραγνωρίζεται από τις πλατιές μάζες των θεατών.

Μια φιλοσοφία της πορνογραφίας δεν θα είχε μονάχα ως αντικείμενο τη συνδεσμολογία του ανθρωπίνου σώματος ή τις πρακτικές εφαρμογές υλικής απόλαυσης κι ηδονής. Θα ήταν πρωτίστως μια ψυχαναλυτική μελέτη των διαστροφών και των απροσπέλαστων ενορμήσεων. Μια καταβύθιση στα μυστηριακά μορφώματα του ασυνειδήτου που είναι κι η μοναδική ευκαιρία βίωσης της ψυχής μας. Η πρωτεύουσα εμπειρία. Ακριβώς αυτό το σκοπό έρχεται να εκπληρώσει ο σουρεαλιστικός κόσμος του Τσέχου Jan Svankmajer, ενός από τους σημαντικότερους δημιουργούς animation. Γεμάτη παρανοϊκές εξάρσεις κι άδεια από διαλόγους, αυτή η ταινία θα θεωρηθεί από πολλούς ένα βδελυρό κι άθλιο πορνογράφημα. Ίσως επειδή κρυφοκοιτάζει το είναι και την ατομικότητα από μια γωνία που κανένας άλλος δεν θα τολμούσε. Όπως θα έπρεπε σ’ έναν στοχασμό εφάμιλλο ενός Ζωρζ Μπατάιγ.

Η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία ενός από τους τρεις μεγαλύτερους Αμερικανούς σκηνοθέτες αυτή τη στιγμή, δεν θα μπορούσε να μην προοικονομεί την περίφημη ιδιοσυγκρασία του σινεμά του. Χωρίς μεγαλοστομίες κι αντιπατριαρχικά λάβαρα, αρθρώνει έναν τόσο επίκαιρο και καθαρό λόγο περί της γυναικείας αυτονομίας που προκαλεί αμηχανία. Ένα εισαγωγικό μάθημα στο σύμπαν αυτού του εξαιρετικού καλλιτέχνη.

Με έναν συγκλονιστικό Steve Buscemi στο τιμόνι, αυτή η απίστευτη κωμωδία ρίχνει μια διαφωτιστική ματιά στις δυσκολίες και τα ευτράπελα της παραγωγής μιας ανεξάρτητης ταινίας. Με την εμβρίθεια ενός Robert Rodriquez και το διαπεραστικό στυλ ενός Jarmusch, πέραν της απόλαυσης, αυτό το φιλμ σε κάνει να αναρωτιέσαι πως ξόδεψαν σε δεύτερους ρόλους αυτό το πανίσχυρο πυρηνικό όπλο της υποκριτικής που λέγεται Steve Buscemi.

Η κωμική φλέβα του Νίκου Περάκη, αναγνωρίσιμη κι απαράγραπτη από χρόνια, μπολιάζει αρμονικά κάθε σκηνοθετική δουλειά του. Και το «BIOS + Πολιτεία», η ταινία που μας χάρισε αμέσως μετά το «Λούφα και Παραλλαγή» είναι προικισμένη με ακριβώς αυτό το χάρισμα του δημιουργού. Κατασκευασμένη από ένα απίστευτο καστ και διηθημένη μέσα από την οξυδέρκεια και την κωμική ευαισθησία του πρώιμου Περάκη, εκτός από το ότι αποτελεί πιθανότατα μια από τις καλύτερες δουλείες του, είναι και φανταστικά επίκαιρη. Σημερινοί χαρακτήρες της Ελλάδας. Οδυνηρά σημερινοί.

Γινόταν να λείπει ο κολοσσός από μια λίστα με κωμωδίες; Δεν γινόταν. Και το “Stardust Memories”, ένα από εκείνα τα αριστουργήματα που μένουν στην αφάνεια μέσα σε μια αχανή κι απαστράπτουσα φιλμογραφία, είναι ίσως το πιο αυτοαναφορικό κι ενδοσκοπικό φιλμ του μεγάλου Αμερικανού μετά το “The Purple Rose of Cairo”. Μ’ έναν κυκεώνα αναφορών κι επιρροών στα θεμέλιά της, γεμάτη απερίγραπτες ατάκες και διαλόγους, σε ξεναγεί σε πολύ ιδιαίτερες γωνιές αυτού του τρομερού μυαλού. Αν ο Woodyγυρνούσε το “8½”, θα έμοιαζε σίγουρα μ’ αυτήν την ταινία.

Και κλείνοντας, φύλαξα μια από τις σημαντικότερες και πιο γνωστές κωμωδίες της περασμένης δεκαετίας. Το “In the Loop” είναι ένα ιλιγγιώδες ταξίδι στο γραφειοκρατικό λαβύρινθο των σημερινών αστικών δημοκρατιών και στις γελοίες μεθόδους αμυντικής προετοιμασίας για πολεμική σύρραξη. Συγκρίθηκε πολλάκις με το κιουμπρικικό “Dr. Strangelove” κι όχι άδικα. Ένα φανταστικό mockumentary με ρυθμούς που κόβουν την ανάσα και εκπληκτικές ερμηνείες.

Να έχετε μια καλή προβολή!