Λόγος + Τέχνη

Μια συλλογή διηγημάτων με ζωντανή και εθιστική γλώσσα, που προσπαθεί να συνομιλήσει με μεγάλους της αμερικανικής λογοτεχνίας και όχι μόνο. Ο Γκρεγκ Τζάκσον σκάβει μεθοδικά μέσα στις νευρώσεις και τα σχεδόν υπαρξιακά αδιέξοδα της γενιάς των 30something στις ΗΠΑ, χωρίς να είναι ιδιαίτερα ευγενικός σε σχέση με το τι ανακαλύπτει. Όντας και ο ίδιος στην κατηγορία αυτή, φαίνεται πως το πρωτόλειο βήμα του παρουσιάζει αντιφάσεις και κάποια άνισα κομμάτια, ωστόσο μας δίνει αρκετές ενδείξεις ιδιοφυΐας, ιδίως με τον λαβύρινθο του τελευταίου διηγήματος (Η κατάρρευση της μετα-αφήγησης). 

Μυθ-ιστορίες από τον Κόκκινο Οκτώβρη του 1917, για τις ημέρες που –ακόμα και σήμερα, έναν αιώνα μετά– συγκλονίζουν τον κόσμο. Συνεπής ως προς την ιστορική ακρίβεια, ο Mieville γράφει ένα πολυπρόσωπο μυθιστόρημα γεμάτο ίντριγκες, πάθη, μεγάλα όνειρα και ακόμα μεγαλύτερα ρίσκα. Σκιαγραφώντας με προσοχή και μια ιδιαίτερη «μεροληπτική αντικειμενικότητα» κάποιες από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του αιώνα, επιτυγχάνει τελικά να αποφύγει τον σκόπελο του διδακτισμού, προσφέροντας μια γνήσια αναγνωστική απόλαυση. 

Παλιό μεν (βέβαια, φετινή έκδοση), αλλά με νωπή τη βράβευση του Άγγλου συγγραφέα, που κάπως καταφέρνει (αριστοτεχνικά δηλαδή) να ενώσει την αγγλική κουλτούρα με την κληρονομιά της ιαπωνικής του καταγωγής. 

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

Ο μεγάλος και μυστηριώδης Thomas Pynchon βρίσκεται εδώ ακόμα στην αρχή μιας πλούσιας βιβλιογραφίας, ό,τι πρέπει δηλαδή για μια εισαγωγή στον φαινομενικά παρανοϊκό αν και με επιστημονική ακρίβεια σχεδιασμένο κόσμο του. Επιπλέον, λίγες ηρωίδες έχουν τόσο ωραία ονόματα όσο το «Οιδίπα Μαας». 

Μια μικρή νουβέλα, ογκώδης όσο ένα πολυσέλιδο μυθιστόρημα, μια ιστορία δοσμένη με απλή, όμορφη γλώσσα που παράγει συνεχώς εικόνες και συναισθήματα. Ένα μικρό, ενήλικο παραμύθι, στο οποίο η λεπτοδουλειά στη γλώσσα ίσως υπερβαίνει και την ιστορία που διηγείται. 

«– Καλημέρα, χερ προφέσσορ Φρόυντ. Έρχομαι πρώτη φορά σε σας. – Καλώς ήλθατε φράου Μπρούνερ, γνωρίζω ένα σωρό πράγματα για σας. Έχετε έναν πατέρα και μια μητέρα». 

Με αυτή την ευφυέστατη εισαγωγή, ο Γιώργος Βαμβαλής, μελετητής του διάσημου Βιεννέζου και εκδότης πολλών έργων του, μας παίρνει μαζί του σε ένα συναρπαστικό ταξίδι γνωριμίας με τον γοητευτικό κύριο Φρόυντ, πατέρα της ψυχαναλυτικής θεωρίας. Το βιβλίο δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε αναγνώστες που ενδιαφέρονται για την ψυχολογία ή σε θιασώτες της ψυχανάλυσης αλλά και σε οποιονδήποτε θα ήθελε να γνωρίσει καλύτερα την προσωπικότητα, την πορεία και το έργο του σπουδαίου Αυστριακού καθώς και τους ανθρώπους που –είτε ως αναλυόμενοι είτε ως συνεργάτες– διασταυρώθηκαν μαζί του. Γραμμένο απλά αλλά ταυτόχρονα με βαθιά γνώση της ζωής και της επιστημονικής συμβολής του Φρόυντ στη σύγχρονη ψυχολογία, αποτελεί ανάγνωσμα εξαιρετικά ενδιαφέρον και ενίοτε αναπάντεχα διασκεδαστικό. 

Το 2012, ο Ισπανός συγγραφέας Enrique Vila-Matas αποτέλεσε ζωντανό έκθεμα για τους επισκέπτες της διεθνούς καλλιτεχνικής έκθεσης Documenta στο Κάσελ της Γερμανίας, τόπο συνάντησης των πιο πρωτοποριακών καλλιτεχνών από όλο τον κόσμο και πόλο έλξης για χιλιάδες εραστές της Τέχνης. Η εμπειρία που αποκόμισε από τη συμμετοχή του, τα συναισθήματα που του προκάλεσε η καθημερινή καταβύθιση στη σύγχρονη Τέχνη κατά την παραμονή του στο Κάσελ αλλά και τα ερωτήματα που αναδύθηκαν για τη σχέση Τέχνης και σύγχρονης ζωής αποτελούν τον «σκελετό» για το απολαυστικό αυτό βιβλίο, που είναι διαποτισμένο με λεπτή ειρωνεία, αγάπη για τη λογοτεχνία και την τέχνη και θαυμασμό για την ανθρώπινη φύση, που διαχρονικά –ακόμη και μέσα στις πιο σκοτεινές εποχές– αναζητά την ομορφιά και την αλήθεια. Από τα κορυφαία βιβλία της χρονιάς που πέρασε.

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

Το τελευταίο βιβλίο της «Τετραλογίας της Νάπολης» κλείνει μεγαλειωδώς τη saga της φιλίας μεταξύ της Λίλας και της Έλενας, δυο κοριτσιών από τη Νάπολη που ζουν πια την ενήλικη ζωή και τα ώριμα χρόνια τους διεκδικώντας τον έρωτα, τη μητρότητα, την επαγγελματική καταξίωση αλλά και τη διατήρηση της φιλίας τους, που αποτελεί σταθερό (αν και όχι πάντα ασφαλές) σημείο μέσα στον κυκεώνα της ζωής τους. Η μυστηριώδης κυρία Ferrante (μόνο εικασίες υπάρχουν για το ποια πραγματικά είναι), εκδοτικό φαινόμενο της δεκαετίας παγκοσμίως, συνεχίζει να γράφει με τρόπο που αγγίζει και συγκινεί, προσφέροντάς μας το καλύτερο ίσως βιβλίο της τετραλογίας. Ευπώλητο, ναι. Αναμφίβολα, όμως, και ένα αξιόλογο δείγμα της σύγχρονης λογοτεχνικής παραγωγής, ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί. 

Στο βιβλίο που ολοκληρώνει την τριλογία «Δύσκολοι Καιροί», ο συγγραφέας μάς συστήνει στους αντι-ήρωες του, που θα αναδυθούν μέσα από την (εντυπωσιακή, σαν να ήσουν παρών) περιγραφή μιας πυρκαγιάς. Πρόκειται για ανθρώπους ντόπιους και ξένους, που ζουν στις παρυφές της κοινωνίας και στα όρια της φτώχειας∙ οι πρώτοι, προσπαθώντας να βρουν τον βηματισμό τους σε μια ηθικά ξεπεσμένη και αφιλόξενη πατρίδα, ενώ οι δεύτεροι, πρόσφυγες που έχασαν την πατρίδα τους, αγωνιώντας να βρουν μια θέση σε έναν τεράστιο κόσμο που φαίνεται να μην τους «χωράει». Η γλώσσα του Δημήτρη Νόλλα, ακριβής και σκληρή σαν διαμάντι, είναι από μόνη της ένας καλός λόγος να διαβαστεί αυτό το βιβλίο, ωστόσο, μέρες που είναι, εξίσου καλός λόγος είναι και το πικρό αλλά αισιόδοξο τέλος του, το μήνυμα ότι –σε πείσμα του σκληρού κόσμου κι ενάντια σε όλα τα εμπόδια– καμιά φορά και οι «ξοφλημένοι» επιβιώνουν. 

Σε ένα νησί του Αιγαίου, ο ντόπιος Δημοσθένης και η Γερμανίδα αλλά με ελληνικές ρίζες Κατρίν θα ενώσουν τις δυνάμεις τους για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες που ξεβράζει η θάλασσα να ορθοποδήσουν. Κάποιοι από τους ντόπιους τούς συνδράμουν με αυταπάρνηση και γενναιοδωρία, άλλοι τους φέρνουν εμπόδια και υποστηρίζουν την απομάκρυνση των προσφύγων — η γνωστή εικόνα της διχασμένης ελληνικής κοινωνίας για το προσφυγικό. Οι δυο τους φαίνεται να δένονται με κάτι τρυφερό, όμως, όσο και αν η κοινή δράση τούς φέρνει κοντά, υπάρχει κι ένα μυστικό που τους χωρίζει. Γραμμένο με ανθρωπιά και αγάπη, γεμάτο ως συνήθως από λέξεις της ντοπιολαλιάς του Μακριδάκη (ζει στη Βολισσό της Χίου, όπου και ασχολείται με τη φυσική καλλιέργεια), πρόκειται για ένα βιβλίο που σου ζεσταίνει την καρδιά, πραγματικά ταιριαστό με το πνεύμα των Χριστουγέννων: όχι εκείνο της υπερκατανάλωσης και της επιφανειακής ευδαιμονίας, αλλά αυτό της προσφοράς, της αποδοχής και της αγάπης.

Επηρεασμένος από τη δική του θητεία ως πράκτορας των Βρετανικών Μυστικών Υπηρεσιών κατά τη διάρκεια του Β’Π.Π., ο Graham Greene υπογράφει το μυθιστόρημα «Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα», ένα από τα καλύτερα λογοτεχνικά έργα με θέμα τον κόσμο της κατασκοπείας. Διαδραματίζεται στην Αβάνα της Κούβας τη δεκαετία του ’50, λίγο πριν την επανάσταση του Κάστρο. Χαρακτηριζόμενο από τον ίδιο ως βιβλίο «ψυχαγωγίας» (entertainments), σκιαγραφεί με σατυρικό ύφος την κωμικοτραγική καριέρα ενός Βρετανού εμπόρου ηλεκτρικών σκουπών στην κατασκοπεία, όταν αυτός στρατολογείται από τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες. Με ειρωνία και χιούμορ, ο συγγραφέας προβάλλει μια διαφορετική εικόνα των μυστικών πρακτόρων από το οικείο σε όλους προφίλ του James Bond, εγείροντας ερωτήματα για τις αξίες της πατρίδας και του πατριωτισμού: «Στο αίμα μας υπάρχουν πολλές χώρες […] αλλά ένας και μόνον άνθρωπος. Ο κόσμος δεν θα ήταν αυτό το χάος αν ήμαστε αφοσιωμένοι στην αγάπη και όχι σε χώρες». (Παλαιότερη κυκλοφορία, αλλά ξεχωριστή φετινή αναγνωστική εμπειρία — η πρώτη μου επαφή με τον κόσμο του Graham Greene. Έπεται συνέχεια).

Ένα βιβλίο του Fredrik Backman –ένας από τους πιο δημοφιλείς Σουηδούς σύγχρονους συγγραφείς–που έγινε best seller σε όποια χώρα κυκλοφόρησε, μία αναμφισβήτητα συγκινητική ιστορία πασπαλισμένη με την αστερόσκονη που καλύπτει όλα τα αγαπημένα μας παραμύθια. Πρόκειται για μυθιστόρημα που απευθύνεται σε όλες τις ηλικίες, με πρωταγωνίστρια ένα «σχεδόν οχτάχρονο» και ιδιαίτερο κορίτσι την Έλσα, ένα ιδιοφυές παιδί που, μετά τον θάνατο της σούπερ θεοπάλαβης γιαγιάς της, καλείται να έρθει βήμα βήμα πιο κοντά στον πραγματικό κόσμο και να τον αντικρύσει κατάματα χωρίς τα δεκανίκια της γιαγιάς, μονοπάτι που θα την οδηγήσει στην κατανόησή του. 

Το «Κι αν εγώ χαθώ» του Adam Haslett, που κυκλοφόρησε φέτος από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, ψηφίστηκε από το περιοδικό Time ως ένα από τα 10 καλύτερα μυθιστορήματα του 2016. Πρόκειται για το χρονικό μιας οικογένειας που στιγματίζεται από τη μάστιγα της ψυχικής ασθένειας. Μία συγκινητική αφήγηση για τη ζωή τριών παιδιών, τριών αδελφών που εξιστορούν εναλλάξ την ιστορία τους με κεντρικό πρόσωπο τον Μάικλ, τον μεγάλο αδελφό που πάσχει από ένα είδος αγχώδους διαταραχής.

Καλοκαίρι του 1936 στην Οστάνδη, τη βελγική παραθαλάσσια πόλη, λίγο πριν ανοίξουν οι πύλες της ναζιστικής κόλασης, ένας κύκλος αυτοεξόριστων ανθρώπων της τέχνης και των γραμμάτων (Egon Κisch Arthur Koestler Hermann Kesten, Ernst Toller κ.α.) αναζητάει καταφύγιο από την εφιαλτική πραγματικότητα που τους καταδιώκει. Ξεχωρίζει το δίδυμο των Γερμανοεβραίων συγγραφέων και στενών φίλων Stephan Zweig και Joseph Roth, στα πορτρέτα των οποίων επικεντρώνεται ο Volker Weidermann. Πλούσιος και πετυχημένος ο Zweig, αλκοολικός και φτωχός ο Joseph Roth, η συγγραφική αξία του οποίου δεν έχει ακόμα αναγνωριστεί, πολιορκούνται από «όνειρα, έρωτες, απελπισία». (Το βιβλίο κυκλοφόρησε τις τελευταίες ημέρες του 2016, και πρέπει να το διαβάσεις, ιδίως αν είσαι λάτρης των Stephan Zweig και Joseph Roth).

Το 2011, οι βραβευμένοι με Πούλιτζερ βιογράφοι Steven Naifeh και Gregory White Smith κυκλοφόρησαν μια βιογραφία του Vincent Van Gogh με τίτλο “Vincent Van Gogh: A Life”, με την οποία ανατρέπουν την μέχρι πρόσφατα κοινή πεποίθηση ότι ο Van Gogh αυτοκτόνησε, υποστηρίζοντας ότι ο ζωγράφος δολοφονήθηκε από δύο εφήβους. Η θεωρία τους αναστάτωσε τον κόσμο της τέχνης και έστρεψε τα φώτα της δημοσιότητας στο πρόσωπο του αδικοχαμένου καλλιτέχνη που πέθανε σε ηλικία μόλις 37 ετών. Με αφηγήτρια την Μαργκερίτ Γκασέ (κόρη του γιατρού Γκασέ, που ήταν στενός φίλος και θεράπων ιατρός του Van Gogh), ο Γάλλος συγγραφέας Guenassia δίνει τη δική του μυθιστορηματική εκδοχή για τις τελευταίες 70 μέρες του Vincent Van-Gogh στο Οβέρ-συρ-Ουάζ, όπου διέμενε και άφησε την τελευταία του πνοή, εμπλουτίζοντας τις ιστορικές πηγές με τη φαντασία του. Μια μυθοπλαστική βιογραφία που θα γοητεύσει και θα ανακινήσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη για τον μεγάλο ζωγράφο και τον κόσμο των ιμπρεσιονιστών. 

Πώς θα ένιωθες αν έβλεπες όλη σου τη ζωή σε μικρογραφία; Αν κάποιος άλλος γνώριζε πριν από σένα τι πρόκειται να συμβεί και σου έστελνε τις απαντήσεις πριν καν προλάβεις να κάνεις τις ερωτήσεις; Ένας μινιατουροποιός, που φαίνεται ότι μπορεί να προβλέψει το μέλλον, και μια νεαρή κοπέλα που δέχεται την προκαθορισμένη μοίρα της και προσπαθεί να επιβιώσει σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία. Άραγε, τα πράγματα μπορούν να αλλάξουν; Όταν φτάσετε στην τελευταία σελίδα του βιβλίου που διαβάζεται απνευστί, κάντε τον κόπο να διαβάσετε και πάλι την αρχή. Ξαφνικά, το περίεργο κουβάρι θα ξεμπλεχτεί και το τελευταίο κομμάτι του παζλ θα μπει στη θέση του. Το κουκλόσπιτο θα έχει πια ολοκληρωθεί.

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

Σε μια παγωμένη Σουηδία, όταν το χιόνι πέφτει πυκνό και το τοπίο γίνεται ένας κρυστάλλινος κόσμος, αρκεί ένα δυνατό χτύπημα για να τον γκρεμίσει, για να τον διαλύσει σε εκατομμύρια κομμάτια. Αρκεί ένας φόνος, και στη συνέχεια ένας δεύτερος, για να ταράξει την κοινωνία και την ηρεμία των χαρακτήρων. Όταν το χιόνι καταπίνει τον κόσμο και την πραγματικότητα μέσα στην οποία ζει η πρωταγωνίστρια του βιβλίου, η ψυχρότητα του καιρού εισχωρεί σιγά σιγά στις καρδιές απλών ανθρώπων. Αγωνία, ανατροπές και καλά κρυμμένα μυστικά αποκαλύπτονται στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, υπενθυμίζοντας ότι ποτέ δεν ξέρουμε τι συμβαίνει στις ζωές των ανθρώπων της διπλανής πόρτας.

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

Ένα σπίτι φτιαγμένο από λάσπη, κοπριά, άχυρο, τρίχες, γάλα και αίμα. Ένα σπίτι που κρύβει μέσα του πόνο, τρομερά μυστικά και ένα μικρό «θαύμα», που κινδυνεύει να χαθεί εξαιτίας της αδιαφορίας, της προκατάληψης και της δεισιδαιμονίας. Η Emma Donoghue μας προσφέρει ένα δυνατό ψυχολογικό θρίλερ εποχής, που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα και μας προσκαλεί να καταλάβουμε πως θαύμα δεν είναι μονάχα αυτό που βλέπουμε μπροστά μας και δεν μπορούμε να εξηγήσουμε. Θαύμα είναι αυτό που συμβαίνει όταν οδεύουμε ανήμποροι προς την καταστροφή και εμφανίζεται κάποιος άλλος να μας σώσει. Διότι, για να αναγεννηθεί ο φοίνικας πρέπει πρώτα να πεθάνει. Πρέπει πρώτα η φωτιά να κάψει ολόκληρη την προηγούμενη ζωή του. Ο χρόνος όμως τελειώνει… Άραγε, θα καταφέρει να ξαναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες του; Την απάντηση θα την βρείτε στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, που διαβάζεται απνευστί.

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

Πριν από χρόνια, επιβιβαστήκαμε όλοι σε ένα μαγικό τρένο και ταξιδέψαμε στη φαντασία και στον κόσμο που δημιούργησε η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ. Σήμερα, 19 χρόνια μετά, η ταλαντούχα συγγραφέας –σε συνεργασία με δυο χαρισματικά ονόματα του χώρου– μας χαρίζει ένα ακόμα ταξίδι στη μαγεία. Πόσες φορές, ολοκληρώνοντας κάποιο βιβλίο, δεν αναρωτηθήκαμε τι απέγιναν οι ήρωες μετά το “happy” ή και όχι end; Άραγε οι κίνδυνοι και οι εφιάλτες της παιδικής ηλικίας νικήθηκαν και εγκλωβίστηκαν στο παρελθόν; Ή βρίσκονται απλώς σε χειμερία νάρκη, έτοιμοι να ξυπνήσουν την κατάλληλη στιγμή πιο τρομακτικοί από ποτέ; Ο «Χάρι Πότερ και το Καταραμένο Παιδί» είναι ένα βιβλίο που διαβάζεται με κομμένη την ανάσα, όπως άλλωστε όλα τα βιβλία της σειράς, και μας δείχνει πως αρκεί ένα απειροελάχιστο γεγονός, ώστε να επηρεάσει τις εξελίξεις και να δημιουργήσει έναν τελείως διαφορετικό κόσμο από αυτόν που ξέρουμε ή από αυτόν μέσα στον οποίο θα έπρεπε να ζούμε.

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

Το Ινστιτούτο Ουόμπας βρίσκεται στη Νότια Ιντιάνα και είναι διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο ερευνητικό κέντρο. Εκεί, φιλοξενούνται παιδιά ηλικίας από έξι μηνών έως πέντε ετών και μελετούνται οι γλωσσολογικές τους ικανότητες. Και εκεί, στο γραφείο της ιδιοφυΐας του ινστιτούτου, ανακαλύπτεται ένα πτώμα. Εδώ, αρχίζει η ιστορία μας. Το βιβλίο του Ντέιβιντ Κάρκιτ είναι ένα ευχάριστο αστυνομικό μυθιστόρημα, πρωτότυπο για το είδος του. Καθώς το μυστήριο ξετυλίγεται, το κουβάρι μπλέκεται όλο και περισσότερο. Φτάνοντας στο τέλος, ο συγγραφέας μας δείχνει πως ένας «σχεδόν τέλειος» γλωσσολόγος θα διαπράξει ένα «σχεδόν τέλειο» έγκλημα, έτσι που πέφτει στην παγίδα της ίδιας του της επιστήμης, και πως ένας άσπονδος φίλος μπορεί να φανεί πολύ πιο επικίνδυνος από έναν άσπονδο εχθρό.

Μπορείτε να διαβάσετε κριτική του βιβλίου εδώ.

*Εικόνα Εξωφύλλου: Still Life with Books, “Romans Parisiens”, του Vincent Van Gogh