Λόγος + Τέχνη

Γύρω από μια φαινομενικά λιτή και απλή ιστορία, όπως τα στάδια του πένθους μιας οικογένειας μετά τον χαμό της Μητέρας, ο Max Porter υφαίνει ένα περίτεχνο κομψοτέχνημα σπάνιου ύφους και τεράστιας συναισθηματικής δύναμης. Γλώσσα και αφήγηση που κατοικούν κάπου ανάμεσα στην πεζογραφία και την ποίηση, αναμέτρηση με θεμελιώδη ερωτήματα της λογοτεχνίας και της ανθρώπινης σκέψης (η απώλεια, ο θάνατος, η ζωή μετά το πένθος), στιγμές που το Κοράκι που υπονοεί ο τίτλος οδηγεί προς το φως και στιγμές που το σκοτάδι είναι συντριπτικό, όλα στριμώχνονται σε ένα βιβλίο φαινομενικά μικρό αλλά ασήκωτο από την πυκνότητά του.

Ένας πολιτικός μηχανικός ενός δήμου σε μια επαρχία της Ιρλανδίας ξεκινάει έναν νοητό απολογισμό της ζωής του, οδηγώντας εαυτόν και αναγνώστες σε έναν εξομολογητικό χείμαρρο που αποσυναρμολογεί το βίωμα στα πιο απλά και πρωτόλεια δομικά του στοιχεία-μονάδες μόνο και μόνο για να το συναρμολογήσει ξανά προσπαθώντας να του δώσει, έχοντάς το κατανοήσει πια σε βάθος (;), ένα οριστικό νόημα. Το βιβλίο του ΜακΚόρμακ, μια επί της ουσίας καταβύθιση στο «κουκούτσι» της ψυχής ενός μεσοαστού Ιρλανδού την ώρα που μαίνεται η οικονομική κρίση που γονατίζει την χώρα του, γραμμένο ως μια συνεχόμενη, συνειρμική αναστοχαστική αναπόληση (απουσιάζουν οι τελείες αλλά όχι οι ανάσες), ξεφεύγει γρήγορα από τον χωροχρόνο του ήρωα και γίνεται οικουμενικό, πανανθρώπινο και αβίαστα συγκινητικό.

Το ημιτελές κύκνειο άσμα της μεγαλοφυούς και υπέροχης σκέψης του DFW κυκλοφορεί από τα τέλη του Νοέμβρη στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κέδρος, σε μετάφραση του Γιώργου Κυριαζή. Αυτό από μόνο του είναι ένα εκδοτικό και λογοτεχνικό συμβάν, παρά το γεγονός ότι ο «Χλομός βασιλιάς» αποτελεί μια «ανασύνθεση» σκόρπιων, ημιτελών και μη, θραυσμάτων που άφησε πίσω του ο συγγραφέας, που δεν ολοκλήρωσε ποτέ το όραμά του καθώς έδωσε τέλος στην ζωή του το 2008. Άγνωστο το αν θα ήταν τελικά ένα μυθιστόρημα του όγκου του “Infinite Jest” (το οποίο δεν θα αργήσει να αποδοθεί με τη σειρά του στα ελληνικά) αλλά σαφώς φιλόδοξο με τη σειρά του να τρυπώσει στα ανομολόγητα ενδότερα της ανθρώπινης κατάστασης, εν προκειμένω σκάβοντας στα αδιανόητης (λογοτεχνικής) δυσκολίας θέματα της ανίας, της καθημερινότητας, της ρουτίνας και της πανταχού παρούσας θλίψης. Κόσμημα, όπως και το σύνολο του έργου του συγγραφέα, για κάθε βιβλιοθήκη.

Πόσες φορές όταν ήμασταν παιδιά και παρακολουθούσαμε ταινίες ή διαβάζαμε βιβλία, δεν ευχόμασταν να ήμασταν κι εμείς στη θέση του ήρωα και να ζούσαμε μια αξέχαστη περιπέτεια σε κάποιο απομονωμένο μέρος; Αυτό παθαίνει και η Ντάρμπι, όταν εγκλωβίζεται λόγω σφοδρής χιονόπτωσης σε ένα σταθμό αναμονής και ανακαλύπτει στο πίσω κάθισμα ενός αυτοκινήτου ένα κοριτσάκι που έχει πέσει θύμα απαγωγής. Κι ο απαγωγέας βρίσκεται ανάμεσά τους.

Η συγγραφέας καταφέρνει με αριστοτεχνικό τρόπο να κρατήσει το ενδιαφέρον αμείωτο, ενώ η αγωνία κορυφώνεται όσο περνούν οι σελίδες του βιβλίου αποδεικνύοντας ότι η δύναμη της θέλησης και η επιμονή μας να κάνουμε το σωστό, υπερισχύει του φόβου.

Η 7χρονη Μαρίνα χάνει τους γονείς της σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα.Σοκαρισμένη, καταφτάνει σε ένα ορφανοτροφείοθηλέων, έχοντας μοναδική της συντροφιά μια κούκλα. Καθώς προσπαθεί να ενσωματωθεί στο περιβάλλον με τα υπόλοιπα κορίτσια, επινοεί έναπερίεργο παιχνίδι που κρύβει μέσα του βία, εμμονές και όλα όσα δεν θαμπορούσαμε ποτέ να φανταστούμε ότι μπορεί να φωλιάζουν μέσα στις παιδικές ψυχές.

Ο Andres Barba μας παρουσιάζει ένα σκοτεινό μυθιστόρημα, κάνοντας βουτιά στο μυαλό ψυχικά τραυματισμένων παιδιών και μας παρουσιάζει μια πραγματικότητα ενηλίκων που κρύβεται πίσω από παιδικά πρόσωπα. Σαν να μας λέει πως οι σωματικές ουλές μπορεί να θεραπευτούν, αλλά οι πληγές της ψυχής θα μένουν για πάντα ανοιχτές, να μας θυμίζουν τις ατέλειές μας.

Τι συμβαίνει άραγε όταν η τέλεια κούκλα χαλάει, όπως ακριβώς έχει «χαλάσει» και το κορίτσι στην οποία ανήκει; Τι θα συμβεί, όταν τα μέλη της ακρωτηριαστούν, όπως έχει ακρωτηριαστεί η ψυχή του;

Μια δυναμική δημοσιογράφος αγοράζει μια βαλίτσα γεμάτη πολαρόιντ κοριτσιών που έχουν εξαφανιστεί. Ψάχνοντας τα ίχνη ενός επικίνδυνου serial killer πουεκτίει ισόβια κάθειρξη σε μια βρετανική φυλακή προσπαθεί να βρει την άκρη του νήματοςκαι να ανοίξει την πόρτα της αλήθειας πριν να είναι πολύ αργά.

Η συγγραφέας Lone Theils συνθέτει ένα κινηματογραφικό σκηνικό και μας ταξιδεύει απότην Αγγλία και το Λονδίνο όπου εργάζεται η ηρωίδα της, στη Δανία και την Κοπεγχάγη απόόπου εξαφανίστηκαν τα δύο κορίτσια. Το βιβλίο είναι απαλλαγμένο από περιττές περιγραφές, ενώ η συγγραφέας εστιάζει στηνψυχοσύνθεση των ηρώων της, χτίζοντας τους χαρακτήρες με κάθε λεπτομέρεια.

Όσο πλησιάζουμε στο τέλος, η κορύφωση της υπόθεσης δεν θα αργήσει να φτάσει και η μεγάλη ανατροπή θα μας καθηλώσει. Και «όσοκι αν προσπαθεί κάποιος να κρύψει τη μυρωδιά του θανάτου πίσω από όμορφααρώματα, πάντα θα μπορούμε να μυρίσουμε την μπόχα που κρύβεται από πίσω» και ηαλήθεια θα βγει στην επιφάνεια.

H «Όλγα» ήταν το τελευταίο βιβλίο που διάβασα για το έτος που σε λίγο καιρό μας αφήνει και αυτό το οποίο με συνετάραξε τόσο έντονα μέσα από τα σπουδαία και διαχρονικά μηνύματα που περνάει. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά. Αν με ρωτούσε κανείς τι είναι αυτό το οποίο θα ξεχώριζα περισσότερο στο συγκεκριμένο βιβλίο θα απαντούσα με σιγουριά τον αριστοτεχνικό τρόπο με τον οποίο ο Schlink κατορθώνει να παρουσιάσει τρία τόσο διαφορετικά πρόσωπα της Γερμανίας, την αιώνια διαμάχη του Συντηρητισμού με το Φιλελευθερισμό και φυσικά το συμπέρασμα ότι τα φαινόμενα του ρατσισμού και του ναζισμού που υπήρχαν μέσα στο γαλλογερμανικό πόλεμο δε διαφέρουν και πολύ με αρκετά αντίστοιχα που δυστυχώς βλέπουμε να υπάρχουν και στις μέρες μας. Η Όλγα είναι μια γυναίκα-σύμβολο που ξεπερνά από μικρή την καταπίεση της γιαγιάς της, η οποία θέλοντας να επιβάλλει την κυριαρχία της επιδιώκει να την μετονομάσει σε Χέλγκα. Στη συνέχεια της ζωής της γνωρίζει άλλον έναν ήρωα-σύμβολο, τον ονειροπόλο και προερχόμενο από τα στρώματα της ανώτερης αστικής τάξης Χέρμπερτ ο οποίος σε πείσμα όλων αψηφά τις ταξικές απόψεις της οικογένειάς του και μαζί με την Όλγα θέλουν, σε πείσμα των κοινωνικών και ιστορικών συνθηκών, να γυρίσουν όλον τον κόσμο. Ένα βιβλίο που στρέφεται κατά των ρατσιστικών, ταξικών και σεξιστικών αντιλήψεων μιας άλλης εποχής, μα και πολλών σημερινών απόψεων προβάλλοντας τη διαχρονικότητα ενός φιλελεύθερου πνεύματος και αξιών που αντέχουν ακόμη και αν δέχονται βέλη από διάφορες πλευρές. Για μένα πρόκειται για ένα έργο που αξίζει να διαβαστεί περισσότερες από μία φορές.

Το δεύτερο βιβλίο «Μια οδύσσεια» επέλεξα να το παρουσιάσω κυρίως λόγω της δύναμης του δεσμού που προβάλλεται ανάμεσα στον πατέρα και τον γιο έστω και αν φαινομενικά παρακολουθούμε την αυστηρή, κριτική παρουσία ενός γονέα απέναντι στο παιδί του. Μια εικόνα, η οποία μέσα στις σελίδες του έργου δείχνει ολοένα και περισσότερο την πραγματική, τρυφερή της μορφή, καθώς οι ρόλοι αντιστρέφονται και ο καθηγητής παίρνει τη θέση του μαθητή για να παρακαλουθήσει τα σεμινάρια του γιου του για την Οδύσσεια στο Κολλέγιο του Μπαρντ. Ένα περιπετειώδες ταξίδι των δυο ηρώων ξεκινάει με σκοπό να βρουν την πραγματική ουσία όχι της μορφής τους, μα της ίδιας τους της σχέσης·μιας σχέσης που επισκιαζόταν από μυστικά και γρίφους όπως αρχικά πίστευε ο νεαρός Ντάνιελ, μα που τελικά διαπίστωσε το μέγα του σφάλμα. Ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο με ιδιαιτέρως κομψά δοσμένα σύμβολα, άκρως δεμένο με το έπος του Ομήρου, μεταφερόμενο σε μια σύγχρονη, οικογενειακή πραγματικότητα με όλα όσα αυτή παρουσιάζει στον αναγνώστη, μα και όσα του δίνει τη δυνατότητα να μεταφράσει ο ίδιος, στηριζόμενος σε δικές του προσωπικές εμπειρίες,γεγονός το οποίο του δίνει μεγαλύτερο κίνητρο για να το διαβάσει επίσης το ίδιο μονορούφι όπως και το προηγούμενο.

Το πρώτο βιβλίο του James David Vance είναι μία αυτοβιογραφική αφήγηση, το χρονικό μιας οικογένειας που ανήκει στην κατηγορία των «Χιλμπίληδων», δηλαδή των «λευκών σκουπιδιών», των εκατομμυρίων λευκών εργατών που ζουν στη Ζώνη της Σκουριάς, εκεί όπου η φτώχεια αποτελεί οικογενειακή παράδοση. Πρόκειται για μια ιστορία κοινωνικής ανέλιξης, ιδωμένη μέσα από τα μάτια μιας οικογένειας «Χιλμπίληδων», μέσα από τα βιώματα ενός παιδιού που, αν και καταδικασμένο από την κούνια να ζήσει στην εξαθλίωση και στη μιζέρια, καταφέρνει να αποφοιτήσει από τη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου του Yale. Σκοπός της αυτοβιογραφίας δεν είναι η αυτάρεσκη προβολή των κατορθωμάτων του συγγραφέα αλλά η απόρριψη και η απομυθοποίηση του αμερικανικού ονείρου, όπως ο ίδιος το βίωσε. Με ειλικρινή αμεσότητα και εξομολογητικό ύφος μιλά για τη βία, τις εξαρτήσεις, την κατάθλιψη, την άγνοια, την οργή, την απαισιοδοξία και τις συνθήκες ζωής των κατώτερων εργατικών τάξεων της Αμερικής σε μία εποχή κοινωνικής κρίσης.

Με άρωμα Ιαπωνίας το μυθιστόρημα «Η όγδοη μέρα» της Μιτσούγιο Κάκουτα και δεν σε αφήνει να το αφήσεις από τα χέρια σου. Μια γυναίκα στο Τόκιο, χωρίς να το έχει προσχεδιάσει, κλέβει το 6 μηνών μωρό του πρώην εραστή της και της γυναίκας του. Με ένα αίσθημα μόνιμης αγωνίας και φόβου ότι θα τη συλλάβουν και θα της πάρουν το μωρό, μετακινείται συνεχώς μέσα στη χώρα, αφιερώνοντας όλο της το είναι στο κοριτσάκι, που μεγαλώνοντας αναγνωρίζει σε αυτήν τη μητέρα του. Μέχρι τη στιγμή που θα τις ανακαλύψουν και το παιδί θα συναντήσει τους πραγματικούς του γονείς. Η συγγραφική ματιά της Κάκουτα στο ευαίσθητο θέμα της μητρότητας, που το προσεγγίζει αναδεικνύοντας διαφορετικές όψεις από την ειδυλλιακή εικόνα της φυσικής μητέρας που στερεοτυπικά έχουμε στο μυαλό μας, αντιστρέφοντας τους όρους και χωρίς ίχνος διδακτισμού και υφέρποντος συναισθηματισμού, θα αγγίξει τις καρδιές όλων των αναγνωστών, και θα κλονίσει αισθήματα και γενικευμένες ιδέες εγείροντας ερωτήματα για τη μεγαλειώδη φύση της μητρότητας. Το μυθιστόρημα βραβεύτηκε με το Βραβείο Τσούο Κόρον το 2007, ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο αντίτυπα, ενώ μεταφέρθηκε γρήγορα στη μικρή και στη μεγάλη οθόνη.

Η Elena Ferrante στις «Μέρες εγκατάλειψης» αναβιώνει στο χαρτί όλα τα στάδια μίας ιστορίας εγκατάλειψης που γεννάει τόσο δυνατά συναισθήματα στον αναγνώστη, ιδίως στην αναγνώστρια, που δύσκολα αφήνεις το βιβλίο από τα χέρια σου. Ένα λογοτεχνικό έργο που καταπιάνεται με ένα τόσο κοινό θέμα –ένας άντρας εγκαταλείπει τη γυναίκα του-, πολυφορεμένο και χιλιοπαιγμένο, αφηγηματικός πυρήνας αμέτρητων μυθιστορημάτων, που υπό τη συγγραφική πένα της Ferrante συγκλονίζει και καθηλώνει, αφού η συγγραφέας χτίζει το ψυχολογικό πορτρέτο μιας γυναίκας, ξεπατικώνοντας μύχιες σκέψεις και συναισθήματα του άλλου, κρυμμένου εαυτού μας, που όλοι με τρόμο αντικρύζουμε όταν αυτά ξεπροβάλλουν, καταπνίγοντάς τα. Όπως αναφέρεται και στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται σαν αρχαία τραγωδία, όπου η κάθαρση επέρχεται με μία δυνατή σφαλιάρα της ζωής, και όταν τα φίλτρα του άλλου διαλύονται, ακολουθεί ένα ελπιδοφόρο τέλος.

Αφοπλιστικά λιτός και απέριττος στην αφήγηση του αυτοβιογραφικού του βιβλίου, ο Patrick Modiano, περιπλανώμενος στους μαιάνδρους της μνήμης και της λήθης για άλλη μια φορά, συγκεντρώνει και εξιστορεί στο “Ένα πεντριγκρί” θραύσματα από τις ζωές των γονιών του και τη δική του ζωή μέχρι περίπου την ενηλικίωσή του, αναφέρεται δηλαδή σε προσωπικά βιώματα εκείνης της πρώτης εικοσαετίας που οι άνθρωποι έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκηαπό την αγάπη και τη στήριξη των γονέων τους.Μόνο που στην προκειμένη περίπτωση, ο Modiano μεγάλωσε σχεδόν χωρίς γονείς, σχεδόν σαν ορφανός, σχεδόν μόνος του, αφού από τους δικούς του εισέπραξε κυρίως την αδιαφορία και την εγκατάλειψη. Χωρίς στιγμή αυτολύπησης, χωρίς ίχνος συναισθηματισμού και πικρίας, χωρίς «καμία διάθεση ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας», σαν «ένας σκύλος που παριστάνει ότι έχει πεντιγκρί», θυμάται και καταγράφει στιγμές, «γεγονότα και χειρονομίες», «όπως θα γραφε κανείς μια αναφορά ή ένα βιογραφικό», για να ξεφορτωθεί το βάρος μιας ζωής που δεν έζησε. Στα βιβλία του Modiano, τουλάχιστον σε αυτά που έχω διαβάσει, μεγάλη εντύπωση μου προκαλεί η συναισθηματική δύναμη της γραφής του, ο τρόπος που σε κάθε λέξη και φράση αποτυπώνεται ο ψυχικός κόσμος του ήρωα, σαν να παίρνει ένα πινέλο ο Γάλλος νομπελίστας, να το βουτάει στη συναισθηματική παλέτα του πρωταγωνιστή και μετά να περνάει με αυτό κάθε χιλιοστό, κάθε σελίδας του έργου του. Στο «Ένα πεντριγκρί», η εξιστόρηση είναι τόσο «στεγνή», όσο στεγνές αγάπης και στοργής φαίνεται να ήταν οι δύο πρώτες δεκαετίες της ζωής του, και σαν να θέλει ο συγγραφέας να εξαλείψει κάθε ενδεχόμενο πρόκλησης συγκινησιακών αντιδράσεων από μέρους του αναγνώστη. Γεγονός που δεν καταφέρνει, γιατί το έργο του κρύβει τέτοια δύναμη που, όπως αναφέρεται και στο «αυτί» του βιβλίου, είναι σχεδόν αδύνατον να μην βουρκώσεις διαβάζοντάς το.