Μία ιστορία με κοκαΐνη, του Μ. Αγκέεφ
Επί πολλά συναπτά έτη, κυκλοφορούσε η άποψη πως πίσω από το αινιγματικό ψευδώνυμο βρισκόταν ο διάσημος συγγραφέας της «Λολίτας» Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ. Τις φήμες αυτές διέλυσαν μία και καλή η χήρα και ο γιος του Ναμπόκοφ, λίγο μετά τον θάνατό του, αφήνοντας εκ νέου ορφανό ένα μυθιστόρημα που αναζητούσε εναγωνίως τον δημιουργό του. Μετά από πολλά χρόνια κι ενώ η υπογραφή Μ. Αγκέεφ εμφανίστηκε μονάχα μία ακόμη φορά, στο διήγημα «Ένας βρώμικος λαός», βγήκαν στην επιφάνεια πληροφορίες που (μάλλον) έριξαν φως στο όλο ζήτημα. Ο Μαρκ Λαζάρεβιτς Λεβί γεννήθηκε στη Μόσχα το 1898, κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, επέστρεψε στην ΕΣΣΔ το 1942 και άφησε την τελευταία του πνοή στο Ερεβάν της Αρμενίας το 1973. Αν πάντως ο Λεβί είναι όντως η ενσάρκωση του αόρατου συγγραφέα, του χρωστάμε σίγουρα ένα τεράστιο ευχαριστώ.
Είναι μάλλον εύκολο να υποθέσει κανείς πως το «Μια ιστορία με κοκαΐνη» (ο τίτλος της ελληνικής μετάφρασης του μυθιστορήματος) χρωστά ένα σημαντικό μέρος της καθολικά αναγνωρισμένης αξίας του σε ορισμένα σαγηνευτικά συνοδευτικά στοιχεία. Το μυστήριο που κυοφορούταν για πολλές δεκαετίες ως προς την αληθινή ταυτότητα του συγγραφέα. Οι αμφιβολίες που υφίστανται ακόμη και τώρα, γύρω από αυτό το θέμα. Η απουσία άλλων μυθιστορημάτων με την ίδια υπογραφή. Ο προβοκατόρικος τίτλος, το εξίσου προκλητικό περιεχόμενο και η θαρραλέα και θρασεία γλώσσα του κειμένου, ιδίως αν αναλογιστεί κανείς την εποχή της κυκλοφορίας του. Όντως, η γαρνιτούρα είναι θελκτική, αλλά η πραγματική γοητεία του συγκεκριμένου μυθιστορήματος έγκειται στο ίδιο το περιεκτικό και βαθύ ζουμί του.
Η ιστορία μας εκτυλίσσεται στη Μόσχα, σε μία περίοδο λίγων ετών, με σημείο εκκίνησης την επομένη του Α᾽ Παγκοσμίου Πολέμου και τερματικό σταθμό την αυγή της Οκτωβριανής Επανάστασης. Κεντρικός κι αδιαφιλονίκητος πρωταγωνιστής ο νεαρός έφηβος Βαντίμ Μαλέσνικοφ, ένας ιταμός, εγωπαθής, άρπαγας και αδίστακτος νεαρός, που (φαινομενικά) αδιαφορεί για τα πάντα και τους πάντες γύρω του. Ο Βαντίμ δεν είναι όμως ούτε ένα διαβολικό ανήθικο αγόρι ούτε ένα αγρίμι που παλεύει να επιβιώσει. Η ανηθικότητά του ξεπερνά τη χρήση του όρου στην καθομιλουμένη και υψώνεται σε φιλοσοφικό επίπεδο.
Ο Βαντίμ πασχίζει να νιώσει και να φερθεί ως ένας γνήσιος αμοραλιστής, να πείσει τον εαυτό του πως απορρίπτει κάθε ιδέα καθιερωμένων ηθικών αξιών, χωρίς ταυτόχρονα να τις αντικαθιστά με κάποια κλίμακα υπέρτερων ηθικών αγαθών δικής του σύλληψης και έμπνευσης. Αναζητά με λαχτάρα και ανυπομονησία το κακό, για να δοκιμάσει τις αντοχές του ξανά και ξανά στο επίπεδο των τύψεων και των ενοχών. Επί της ουσίας, πληγώνει ασταμάτητα τους υπόλοιπους για να πληγώσει κατά βάθος τον εαυτό του. Η ανηθικότητά του είναι ο μόνος τρόπος να εκδηλώσει την ευαισθησία του. Η απανθρωπιά του είναι η μόνη διέξοδος που βρίσκει προς την ανθρωπιά.
Ενώ λοιπόν ο Βαντίμ δεσπόζει σε κάθε σπιθαμή της εξέλιξης της πλοκής, ο Μ. Αγκέεφ (ή ο Λεβί τέλος πάντων) κατορθώνει ένα εντυπωσιακό επίτευγμα. Έχει, την ίδια στιγμή, το βλέμμα απολύτως φιξαρισμένο και την περιφερειακή όραση ακονισμένη και ενεργή. Με θαυμαστό τρόπο και αξιοθαύμαστη απλότητα, γινόμαστε κοινωνοί του όλου και του μέρους, του γενικού και του ειδικού. Ψαχουλεύουμε τα μύχια τόσο του πυρήνα-Βαντίμ όσο και των υπόλοιπων χαρακτήρων που παρελαύνουν στις περιγραφές του κεντρικού ήρωα και αποδεικνύονται πολύ σημαντικότεροι από ηλεκτρόνια.
Ο Μ. Αγκέεφ μας μπάζει στην ψυχή αμέτρητων χαρακτήρων, χωρίς καλά καλά να μας τους συστήσει, σχολιάζει την Οκτωβριανή Επανάσταση αλλά και τα τσαρικά χρόνια δηκτικά και σαρκαστικά, χωρίς να χρειαστεί καν να αναφέρει τις συγκεκριμένες λέξεις. Χωρίζει την ιστορία του σε τέσσερα μέρη που διαφέρουν μεταξύ τους σε εσωτερικό ρυθμό και ψυχολογική διάθεση, αλλά ενώνονται με ένα αδιόρατο νήμα που βυθομετρά χιλιοστό προς χιλιοστό την καταβύθιση του Βαντίμ. Από τα ανήσυχα χρόνια του Λυκείου (με ένα απίστευτο μωσαϊκό χαρακτήρων), που προμηνύουν μία ακαθόριστη σκοτεινή συνέχεια, στον καταδικασμένο έρωτα με τη Σόνια, ώς τον εθισμό στις ναρκωτικές ουσίες που ρίχνουν τον Βαντίμ σε μία δίνη αφανισμού και λύτρωσης και τις καταληκτικές περιδινήσεις του μυαλού του.
Το μυθιστόρημα του Μ. Αγκέεφ έχει πολλάκις χαρακτηριστεί ως τυπικό δείγμα α λα Ντοστογιέφσκι, με τον χαρακτηρισμό αυτό να εμπεριέχει πολύ μεγάλο ποσοστό αλήθειας. Το «Μια ιστορία με κοκαΐνη» είναι όντως μία ιστορία συντριβής και αποκαθήλωσης, μία αναζήτηση λύτρωσης, μία απέλπιδα απόπειρα επαναπροσέγγισης της βαθύτερης ανθρώπινης ουσίας, που όντως θυμίζει τις σταθερές του έργου του κολοσσού Φιοντόρ. Από την άλλη, αυτό που προσωπικά μου προξενεί μεγαλύτερη εντύπωση είναι οι κοινές συνισταμένες που διέπουν τη ρωσικού τύπου συντριβή, σε αντιπαράθεση με την πιο δυτική εκφορά του εσωτερικού ολέθρου. Η made in Russia συντριβή δεν μοιάζει με εσωτερική και κλειστά περιχαρακωμένη κόλαση. Αντιθέτως, εκτείνεται και απλώνεται σε μία απεραντοσύνη παγωνιάς και γύμνιας, σαν μία ατελείωτη έκταση ανυπαρξίας και βουβού κλάματος.
Μία ιστορία με κοκαΐνη, του Μ. Αγκέεφ
Μετάφραση: Σοφία Κορνάρου
Εκδόσεις: Ροές
σελ. 220
