Βιβλιοθήκη

Σκέφτομαι πως σαν σήμερα (25 Οκτωβρίου) γεννήθηκε ο Pablo Picasso. Πως αντίκρισε το πρώτο φως κάπου στην Μάλαγα και πως σε κάθε του γραπτή μαρτυρία, σε κάθε του εκδοχή, είτε αυτή μεταφράζεται σε μια διατύπωση ή σε ένα πρόχειρο σχέδιο, έτοιμο να αποδομήσει κάθε ευκαιρία να ειπωθεί ο κόσμος δίχως την φαντασία του, δεσπόζει ένας λοξός, σκληρός φωτισμός. Αν σε βρει κάνει κομμάτια ότι θυμάσαι και αγαπάς ή δίχως άλλο ανατρέπει κάθε τάξη και αρχή και στάθμη γνωστή, την ώρα που κάθε θεμέλιο ξεχωρίζει σαν ένα κίνδυνος του ίδιου του εαυτού του. Ακόμη και εκείνος ο γέρος κιθαρίστας φορτωμένος όλο το βάρος του κόσμου του, διαθέτει μια αμυδρή ιδέα από φως, σινιάλο της δυστυχίας του θα πείτε και όμως φως.

Οι σκέψεις διαδέχονται η μια την άλλη, ένα ολόκληρο κοπάδι από μοντέρνους εργαζόμενους ξεχύνεται από τον υπόγειο. Κατακλύζουν την πόλη, κινούνται κάτω από τα πόδια μου με επιδεξιότητα. Πώς είναι δυνατόν να τους νοιάζει ετούτο το άστυ που παλιώνει, γκρεμίζεται, αναπαλαιώνεται, ξεπουλιέται, πεθαίνει, γίνεται βουβή ταινία και η πιο στέρεη συνάμα αποτύπωση της ακλόνητης αιωνιότητάς μας; Αυτοί κατοικούν κυρίως τον υπόγειο σταθμό, εκεί ερωτεύονται και σφραγίζουν μια σχέση τελματωμένη.

Η πόλη του Kenneth Frampton που υπογράφει την έξοχη «Μοντέρνα αρχιτεκτονική» σε μετάφραση Μαρίας Παγκάλου και Θεόδωρου Ανδρουλάκου, υπό την επιμέλεια του Ανδρέα Κούρκουλα ουδόλως ενδιαφέρει αυτούς τους γοητευτικούς σύγχρονους Αθηναίους. Μα όχι μόνον αυτούς, μα και εκείνους της Σαγκάης, της Λισαβώνας, του Λονδίνου, της Φρανκφούρτης, της Senigallia, της Ρώμης, του Πεκίνου, της Κορίνθου, του Λιβόρνο και πάει λέγοντας. Αυτή η ιστορία που ξετυλίγεται στις σελίδες της μελέτης των εκδόσεων Θεμέλιο, καθόλου γνώριμη, μεταμορφώνεται σε ένα χειροπιαστό παραμύθι. Όχι με δράκους και πυργοδέσποινες από αδιατάρακτη, αδιάκοπη κίνηση, μα με λυπημένα κτίρια που ανήμπορα να αλλάξουν την μοίρα τους υποστηρίζουν τους αιώνες. Ξεπηδούν με την ιστορία και το αστικό τους αποτύπωμα, επιβάλλονται στον χώρο, μεγεθύνονται εξαρθρωμένα, το αισθητήριο του «πράττειν» που τα έπλασε, κλέβει σήμερα όλη την δόξα από τα μάτια. Η ομορφιά απέμεινε ολομόναχη, εμπρός στην ραγδαία εξέλιξη, βιομηχανικού τύπου που αφόπλισε κάθε μεγάλη ως τότε πολιτεία, καθιερώνοντας μια άλλη αισθητική φόρμα. Αφοσιωμένη στην πρωτοπορία και την έκπληξη, αφιερωμένη σαν παλιά μπαλάντα στην ιδέα του σύγχρονου ανθρώπου για τον εαυτό του, η μοντέρνα αρχιτεκτονική διατρέχει τις κάθετες κατασκευές για να περάσει στα boutique hotels των Βρυξελών, διασχίζει το καινούριο Παρίσι που γεννιέται με τις λεωφόρους του. Περνά από πόλεις σαν το Rotterdam, περιφρονεί τις ροζέτες και τους γρύπες για λίγο χάλυβα, για μια κατασκευή που μπορεί και πρέπει να καλύψει ολόκληρο τον ορίζοντα της πόλεως του Σικάγο. Προσαρμόζεται στο περιβάλλον, απλοποιεί σαν έμπορος καλός την ζωή και τα εργαλεία της, φτιάχνει κλειστές σχολές καταδικασμένες να ξεθωριάσουν, γυρνά την πλάτη στα βενετσιάνικα palazzo κηρύσσοντας επισήμως την έναρξη μιας βίαιης νέο – περιόδου, ολοκληρωτικά συμβατής με την εποχή, την ταχύτητα και το γινόμενο των μέσων της.

Οι Έλληνες μεταφραστές που αναλαμβάνουν να φέρουν εις πέρας ένα τέτοιο, απαιτητικό έργο μας παραχωρούν τα κλειδιά μιας επιστήμης από έναν κορυφαίο θεωρητικό της ιστορίας της αρχιτεκτονικής, της κριτικής της αποτίμησης. Μας διηγούνται την ιστορία των σύγχρονων κοσμοπόλεων, τις φάσεις που διένυσαν, μια δύσκολη εφηβεία, τις μεταπολεμικές ανάγκες ενός χρηστικού και όμορφου κόσμου. Ο Kenneth Frampton που έξοχα περιλαμβάνει στην μελέτη του κάθε πτυχή της σύγχρονης αρχιτεκτονικής και των όρων κάτω από τους οποίους αυτή διαμορφώθηκε, βρίσκει στο αποτέλεσμα της ελληνικής μετάφρασης των εκδόσεων Θεμέλιο μια ισοδύναμη φωνή. Την γλώσσα που επιστρατεύει η επιστήμη όταν θέλει να φθάσει κοντά στην ανθρώπινη ανάγκη, ένα στοίχημα που η «Μοντέρνα αρχιτεκτονική» εκπληρώνει στο μέγιστο βαθμό δίχως να απομακρύνεται από την απόδοση μιας χειροπιαστής θεώρησης των διαδοχικών ρευμάτων.

Η καβαφική Πόλις που τόσο αγαπήσαμε διαθέτει την ιστορία, τους δεσμούς και τα βίαια αντίο της, την υπακοή στα ρεύματα, την πικρή δόξα. Είναι προορισμένο πάντα να λαμβάνει στο τέλος, μεγαλείο. Ο ντόπιος νεοκλασικισμός που τόσο πολύ λατρεύτηκε, η μίξη των παλιών styles με την βιομηχανική υφολογία, το αισθητήριο που αναπτύχθηκε κάτω από την επίβλεψη μιας διαρκούς και φιλόδοξης εκπαίδευσης συναντά την ερμηνεία του, τις πηγές και τα ευρωπαϊκά ισοδύναμά του. Ο Kenneth Frampton προσφέρει εξαίσιες αφορμές και ιστορικές και κοινωνικές προσεγγίσεις παραχωρώντας σε μια σπουδαία μελέτη το επιχείρημα που χρειάζεται ο ερευνητής αναγνώστης αν θέλει να κρίνει τον μικρόκοσμο της δικής του πόλης, της συνοικίας, του στενού πυρήνα της αστικής ζωής του. Οι πόλεις θυμίζουν χοροεσπερίδες μεταμφιέσεων που επιβάλλουν στα ζευγάρια μάσκες φλωρεντινές και αναρίθμητους εαυτούς. Η βιογραφία της πόλης δεν διαφέρει από εκείνη ενός ανθρώπου που πλανάται και λυγά και έπειτα πάλι λαμπερός προχωρεί προς το τέλος του.

Οι μοντέρνοι vendutisti θα αποκαλύψουν κάποτε την τέχνη του καιρού μας. Ανάμεσα στα δείγματα, η μοντέρνα αρχιτεκτονική θα απέχει τρεις ολόκληρους γκρεμούς από εκείνες τις ιδιοτροπίες που κατέστησαν το Θέατρο του Φοίνικα ένα σημαντικό ορόσημο πολιτισμού. Ο Kenneth Frampton προβαίνει στις ίδιες αναπαραστάσεις, ανακεφαλαιώνοντας το τέλος της αστικής αθωότητας που θέτει τον άνθρωπο στο επίκεντρο. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική άφησε πίσω τον δημιουργό της, τώρα η αποβάθρα δεν διαθέτει τίποτε μεγαλειώδες έξω από τις αγωνίες και τα πεπρωμένα που διασταυρώνονται μες σε φωτισμένες από νέον αίθουσες, γεμάτες υπολείμματα από εντάσεις παλαιωμένες. Το κεφάλαιο που δεν έγραψε ποτέ ο Kenneth Frampton στην «Μοντέρνα αρχιτεκτονική» του από τις εκδόσεις Θεμέλιο υπαγορεύουν σήμερα οι εμβληματικές πολιτείες του κόσμου. Μια αόρατη φλόγα σιγοκαίει κάτω από τα αρχιτεκτονικά θαύματα της εποχής που φθάνει με ξέφρενους ρυθμούς μέσα από κάθε ανθρώπινη έκφραση και δράση. Έπειτα από τόσους αιώνες διακοσμήσεων, τώρα το σχήμα και το μέγεθος απολαμβάνει απροκάλυπτα την πρωτοκαθεδρία στο αρχιτεκτονικό ζητούμενο του καινούριου αιώνα. Ένας καινούριος, σοφός φουτουρισμός μας διακατέχει, στο τέλος του δρόμου που μας ανοίγει με την εξαιρετική του μελέτη ο Kenneth Frampton.