Βιβλιοθήκη

Ένας αρχαίος φρυκτωρός φάνηκε στην πύλη της πόλης. Πίσω η Βιέννη φτεροκοπούσε από δεκαετία σε δεκαετία. Η Βιέννη με τον βαρύ καιρό της, τα μέγαρα, την βαθιά συνείδηση και τις επιστήμες της, είπε ο φρυκτωρός και σίγησε σαν άνεμος. Κοιταχτήκαμε όλοι με εκείνο το δέος που σε σημαδεύει όταν μια φήμη κάνει κομμάτια την πραγματικότητα. Ρωτήσαμε για τους φίλους, «για την Joanna και τον ηθοποιό Burg» και τους κατατρεγμένους μας τους φίλους. Κανείς δεν ήξερε, κανείς δεν ήξερε τι τάχα γίνηκαν τόσα επαγγέλματα χαμένα, δουλειές του δάσους που εδώ και χρόνια λησμονήθηκαν. Ο φρυκτωρός μας έδειξε πέρα το δάσος. Κοιτάξαμε και είδαμε,

Να μια καλή φιλοσοφία για τον κόσμο. Αυτή που τον θέλει πλανημένο και τους συνδαιτημόνες μας χαμένους μες στην καρδιά της Βιέννης που χτυπά στον ρυθμό του ανθρώπινου δράματος. Και του χρόνου του ανθρώπινου.

Ο Thomas Bernhard γεννήθηκε στην Ολλανδία το 1931. Έζησε την πρώτη του νεότητα στην Βαυαρία, την Βιέννη και το Salzburg. Θα σπουδάσει τραγούδι, βιολί και μουσικολογία ενώ μεγάλο μέρος της νιότης του θα το περάσει στα σανατόρια. Το πάθος του για την γραφή θα έχει ως αποτέλεσμα μια πεντάτομη αυτοβιογραφία που διατρέχει τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του. Αποκηρύσσοντας όλα τα πριν το ΄63 έργα του θα διαμορφώσει καθ΄ όλη την συγγραφική του πορεία ένα πολυσχιδές και ογκώδες έργο. Μυθιστοριογραφία και θέατρο συνθέτουν εν πολλοίς το έργο του Bernhard που ωστόσο παραμένει άγνωστο στο ελληνικό κοινό. Ο συγγραφέας της «Ξύλευσης», ένας ερεθισμός, που μονοπωλεί το ενδιαφέρον αυτού εδώ του σημειώματος, σε μετάφραση Βασίλη Τομανά και εκδοτική επιμέλεια του Εξάντα θα ασκήσει καθ΄όλη την διάρκεια της καλλιτεχνικής του πορείας μια σκληρή και αδιαπραγμάτευτη, κοινωνική κριτική. Το βραβείο George Buchner με το οποίο τιμάται το 1970 ουδόλως επηρεάζει την οπτική και τις σημάνσεις του. Ο κάτοχος του σπουδαιότερου βραβείου της τότε Δυτικής Γερμανίας θα φύγει στις 12 του Φλεβάρη του 1989 στο σπίτι του στην Αυστρία, αφήνοντας πίσω του τα λόγια του λογοτεχνικού ηθοποιού Burg. Ο χαρακτήρας της «Ξύλευσης» επισημαίνει. «Είναι υπερβολικό το τίμημα για μια τέτοια αφοσίωση» σημαδεύοντας με την θαυμάσια διατύπωση του απλού και του στέρεου την πορεία του Bernhard μες στον παλιό αιώνα.

Στο οπισθόφυλλο της έκδοσης του Εξάντα, γράφει:

Και κάπου αλλού συμπληρώνει, «ο ηθοποιός φέρνει στην ομήγυρη το μήνυμα της φύσης και της φυσικής ζωής: Δάσος, αυτοφυές δάσος, ξύλευση.» Αυτή είναι η Βιέννη του Berhard, ένας πνεύμονας ζωής, μια έκταση που χάνεται μες στο πέρασμα των δεκαετιών. Ένας χρόνος ψυχολογικός και φανταστικός ανασαίνει σε όλη την διάρκεια αυτής της μαρτυρίας που ενσωματώνει στοιχεία του προσωπικού βιώματος αλλά και μια οξεία, κοινωνική κριτική για αυτόν τον κόσμο που σαπίζει μαζί με τα εφόδια της βιογραφίας του. Πιάτα, ποτήρια, έπιπλα, φίλοι, εδέσματα, όλα περνούν και χάνονται από την βιεννέζικη σκηνογραφία, αφήνοντας ολόγυμνους τους οικοδεσπότες και τις θλιβερές τους ιστορίες. Τίποτε δεν μπορεί να ανανεώσει την Βιέννη του 1950, βγαλμένη μέσα από τις θηριωδίες του πολέμου και από ένα ακόμη παλαιότερο και ενδοξότερο παρελθόν. Ο συγγραφέας βαλμένος στο πόστο του παρακολουθεί τους τελευταίους σπασμούς ενός κόσμου που σε λίγο δεν θα υπάρχει, μήτε σαν φήμη. Παρατηρεί τις συζητήσεις, τις χορογραφίες, την επιτήδευση, το βαθύ, ανθρώπινο στοιχείο που συγκρατεί πια μια θέση στο περιθώριο της ιστορίας. Παρατηρεί τις παλιές του αγάπες που μεταμορφώνονται σε άνθρακες, θυμάται την Joanna που μες στο απονενοημένο της διάβημα εφευρίσκει έναν τρόπο για να αποχαιρετήσει αυτόν τον κόσμο τον παλιό, τον πάσχοντα. Η βραδιά λαμβάνει έναν χαρακτήρα πυρετώδη, αλαζονικό, η βραδιά φορά όλες τις νευρώσεις των συνδαιτημόνων και η αφήγηση μετατρέπεται σε χρονικό και μαρτυρία ενός κόσμου που τελειώνει. Μες σε εκείνο το παλιό, αστικό διαμέρισμα που λάμνει μες στον χρόνο τον παντοτινό, μες στην κιβωτό της Βιέννης που μετρά τις πληγές και τις απουσίες της, ο συγγραφέας τοποθετεί τις απογοητεύσεις, τα ψεύδη, την υφολογία μιας ολόκληρης εποχής. Τοποθετεί το σώμα της Joanna που πήρε μονάχη την ζωή της, ακριβώς όπως η Βιέννη αποσπάται με μια πρωτόγνωρη βιαιότητα από το παρελθόν της. Η Βιέννη που ανέπτυξε το σχήμα της τώρα γίνεται παρανάλωμα στα χέρια του Bernhard. Καμιά υπεράσπιση για εκείνον τον κόσμο που φορά μια ασθματική, φρενήρη γλώσσα, καμιά διάθεση να διασωθεί το παλαιό και το συντελεσμένο. Κανένας έρωτας, μονάχα το όνειρο από τις τελευταίες ημέρες της παγωμένης Βιέννης που δίχως την Joanna ποτέ ξανά δεν θα΄ναι η ίδια, εκείνη τρομερή εποποιία.

Ο αρχαίος φρυκτωρός άναψε τις φωτιές που επιβάλλει ο ρόλος του. Εμφανίστηκε ξανά στην πύλη με όλα του τα σύνεργα συγκεντρωμένα στα χέρια, τους ώμους. Τίποτε δεν λησμόνησε. Τώρα λέει πως

Και εμείς, το πλατωνικό, το κάλος το αμήχανον κάθε μιας εποχής, πλησιέστεροι πια στο τρομερό και το υπέροχο.

Ο Thomas Bernhard με την «Ξύλευσή» του ιχνογραφεί με πενάκι, κάτι σαν χαρακτικά, την Βιέννη των φίλων που χωρίζουν. Άλλος τραβά για την αιωνιότητα και άλλος γονατιστός προσεύχεται στις ερημιές της ζωής του. Ο συγγραφέας ενσαρκώνει εκείνο τον παλαμικό Πραξιτέλη, τεχνίτη του ίσκιου χαρίζοντας μια τελευταία ευκαιρία στο πνεύμα για να απαντήσει. Ήρωας μοναχικός ο αφηγητής του Bernhard τους ανθρώπους και τις εποχές και την Βιέννη τόσο που αγάπησε δεν θα αντέξει. Ένας βαρύς κόσμος, καλυμμένος από την σκιά της Joanna που τραβά για την εαρινή σύναξη των φίλων στέκει στ΄απέναντί του και με την περιπλανώμενη ματιά του αναμετράται. Στην έκδοση του Εξάντα, υπό την μεταφραστική επιμέλεια του Βασίλη Τομανά που μόνο τυπικά δεν αναφέρεται εδώ, αν λογαριάσει κανείς την πυκνή γραφή του Bernhard, την διάσταση του προσωπικού, την έξαρση και την κατάπτωση ενός ολόκληρου και ασύδοτου κόσμου γεμάτου κλειδιά και σύμβολα.