Βιβλιοθήκη

Η Charlotte McConaghy βυθίζεται με το μυθιστόρημά της «Πριν χαθούν τα πουλιά» στα ρεύματα των σύγχρονων ανησυχιών για την οικολογική καταστροφή, ενώ παράλληλα εξερευνά τα όρια της ανθρώπινης αντοχής και ενοχής, δημιουργώντας μια ιστορία που επιχειρεί να κάνει έναν μεταφορικό παραλληλισμό ανάμεσα στον αγώνα που δίνουν τα πλάσματα της Γης για την επιβίωσή τους και στον αγώνα που δίνουν τα άτομα για να βρουν (ή να ανακτήσουν) κι αυτά τη θέση τους στον κόσμο.

Το έργο της McConaghy τοποθετείται σε μια εποχή, όχι πολύ μακριά από τη δική μας, όπου ο πλανήτης έχει ξεπεράσει τις αντοχές του: η κλιματική αλλαγή και η ανθρώπινη δραστηριότητα έχουν προκαλέσει ένα τόσο φοβερό πλήγμα που σχεδόν όλα τα άγρια είδη της πανίδας έχουν εξαφανιστεί πλήρως ή βρίσκονται στα όρια της εξαφάνισης. Μόνο ελάχιστα εξακολουθούν να ζουν στην άγρια φύση, σε μια εύθραυστη ισορροπία, ενώ υπάρχουν και ελάχιστοι πληθυσμοί οι οποίοι έχουν διασωθεί και βρίσκονται σε ειδικά προστατευμένες από τον άνθρωπο περιοχές, προκειμένου να μπορέσουν να επιβιώσουν από τον αφανισμό. Αυτήν την πραγματικότητα καλούνται να αντιμετωπίσουν και τα πρόσωπα της ιστορίας της McConaghy, που το καθένα βρίσκεται παράλληλα και σε ένα δικό του προσωπικό ταξίδι για να προσαρμοστεί σε αυτόν τον τόσο εύθραυστο κόσμο.

Η πρωταγωνίστρια του μυθιστορήματος, η Φράνι, παρουσιάζεται εξ αρχής ως μυημένη στον οικολογικό ακτιβισμό, βαθιά συναισθανόμενη τις πληγές που έχει ανοίξει ο άνθρωπος στο περιβάλλον. Η δική της ιστορία ξεκινά από την Αρκτική, όπου έχει πάει με ένα σκοπό: να παρακολουθήσει από κοντά το μεταναστευτικό ταξίδι που ξεκινούν από τον αρκτικό κύκλο με προορισμό την Ανταρκτική τα αρκτικά γλαρόνια, ίσως το τελευταίο είδος πουλιών που δεν έχει εξαφανιστεί και παραμένει στην άγρια φύση, πραγματοποιώντας κάθε φορά το μεγαλύτερο ταξίδι της ζωής του προς αναζήτηση τροφής. Για να παρακολουθήσει αυτή την αποδημία, η Φράνι αναζητεί και βρίσκει μια θέση ανάμεσα στο πλήρωμα ενός αλιευτικού σκάφους – το οποίο με τη σειρά του μάχεται για τα προς το ζην σε μια εποχή όπου και τα ψάρια έχουν σχεδόν εξαφανιστεί από τις θάλασσες. Ωστόσο, όπως φαίνεται, η Φράνι, πίσω από το ενδιαφέρον της για τον αγώνα που δίνουν αυτά τα άγρια πουλιά για την επιβίωσή τους σε έναν ολοένα και πιο «εχθρικό» κόσμο, έχει ταυτόχρονα και άλλα κίνητρα, τα οποία σχετίζονται με το δικό της σκοτεινό και πονεμένο παρελθόν… Ο προορισμός αυτών των πουλιών είναι ένας τόπος στον οποίο θέλει να φτάσει για να εκπληρώσει μια υπόσχεση που είχε δώσει αλλά και για να βρει τη δική της «διέξοδο». Τελικά, γι’ αυτήν, το ταξίδι αυτό είναι μια άλλου είδους προσωπική αποδημία, κατά την οποία προσπαθεί να αντιμετωπίσει τις πληγές της και να κατακτήσει, με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο, ένα είδος ελευθερίας από έναν κόσμο που έχει καταλήξει γι’ αυτή να είναι στοιχειωμένος, καταπιεστικός και γεμάτος θλίψη και τύψεις.

Το «Πριν χαθούν τα πουλιά» ισορροπεί ανάμεσα σε αυτά τα δύο ταξίδια, των γλαρονιών και της Φράνι. Κατά κάποιο τρόπο τα συνενώνει. Γιατί η Φράνι σχεδόν ταυτίζεται με τα γλαρόνια. Ολόκληρη η ζωή της, ήδη πριν από το ταξίδι έχει σημαδευτεί από την έλξη της προς τα πουλιά και την άγρια και αδέσμευτη ζωή· τα αγαπάει, τα έχει μελετήσει, συνδέεται μαζί τους, γιατί μέσω αυτών συνδέεται με τη γη και με την ομορφιά της προτού αυτή καταστραφεί από τον άνθρωπο· η Φράνι βλέπει στα πουλιά την αγνότητα και την ελευθερία. Παράλληλα, τα γλαρόνια και η αποδημία τους είναι γι’ αυτή το σύμβολο ενός αγώνα για επιβίωση και για ελευθερία, το οποίο της είναι τόσο τρομερά οικείο, αφού η ίδια της η ζωή έχει υπάρξει ένας αγώνας με όλες τις δοκιμασίες και τα πλήγματα που θα μπορούσαν να ενσκήψουν, και τα οποία τη μεταμόρφωσαν· το ταξίδι των γλαρονιών για τη Φράνι είναι μια πρόκληση την οποία και η ίδια οφείλει να περάσει με το δικό της τρόπο, για να καταφέρει να πετύχει μια νίκη απέναντι στον εχθρικό σ’ αυτήν κόσμο. Και τέλος, το ταξίδι των γλαρονιών αποκτά και μια βαθιά συναισθηματική αξία, καθώς είναι και ο μόνος συναισθηματικός δεσμός που της έχει απομείνει με τον πολυαγαπημένο της άντρα: μέσα από την παρακολούθηση αυτού του ταξιδιού, κρατάει μέσα της ζωντανό ένα δέσιμο με τον άντρα της που είναι μακριά της, ο οποίος στην ουσία αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη και τον αγώνα διάσωσης των πουλιών: αποδημώντας κι αυτή με τα πουλιά, τιμά τον ίδιο της τον άντρα, και, κατά κάποιο τρόπο, αναζητά και τον βρίσκει παρόντα, δίπλα της, σ’ αυτό το ταξίδι.

Η McConaghy επιλέγει να γράψει ένα μυθιστόρημα που ισορροπεί ταυτόχρονα σε δύο ρεύματα. Από τη μια, η ιστορία προκύπτει από τη γενικότερη τάση της σύγχρονης λογοτεχνίας και σκέψης που ασχολείται με την οικολογία και τον αντίκτυπο, αλλά και το χρέος του ανθρώπου στον πλανήτη. Η ιστορία αντλεί τη δύναμη και την επιδραστικότητά της από τον ορίζοντα που ανοίγει στον αναγνώστη, καλώντας τον να έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με την υπαρξιακή απειλή και να συλλογιστεί την οριακή κατάσταση στην οποία εγγράφεται η ζωή του. Από την άλλη, το μυθιστόρημα εγγράφει σε αυτό το γενικότερο πλαίσιο μια πολύ προσωπική και ανθρώπινη ιστορία, με μια βαθιά τραγικότητα να τη χαρακτηρίζει: είναι η ιστορία ενός ατόμου που έχει πληγεί, που έχει κάνει λάθη και που έχει σημαδευτεί από τα λάθη των άλλων, που ζει με μια διαρκή αγωνία και ενοχή, και που προσπαθεί να λύσει το αίνιγμα της δικής του ζωής και του μέλλοντός του. Κι αν οι δύο αυτές πλευρές του μυθιστορήματος ορισμένες φορές φαίνονται να μη συνενώνονται αρμονικά και να υπάρχουν ξέχωρα, κι αν ορισμένες φορές η πλοκή φαίνεται να υποκύπτει σε κάποιες ευκολίες ή σε κάποιες υπερβολές, το τελικό αποτέλεσμα είναι να αποδίδεται μια ιστορία που έχει βάθος, που έχει αιχμές, που έχει σκοτεινιά, που ατενίζει τον αναγνώστη με πικρία και με κριτική, αλλά που ταυτόχρονα αποκαλύπτει από μέσα της και μια κάποια αισιοδοξία, ένα μικρό σχόλιο για την αντοχή και την αφοσίωση στην ελπίδα που υπάρχουν στον άνθρωπο.