Βιβλιοθήκη

Η Franca λέει ένα ηχηρό όχι στους πατριωτικούς πολέμους. Ερωμένη, θύμα της κοινωνικής της θέσης, μια ολόκληρη ζωή πίσω από το δωρικό πέπλο του ρόλου που μετατρέπεται σε δεύτερο δέρμα της. Και έπειτα οι τρελοί μονόλογοι, γεμάτοι σημασίες και σύμβολα που γίνονται κομμάτια, όπως αρμόζει σε κάθε εποχή. Οι μεγάλοι του είδους, εκφραστές της πιο κυριολεκτικής, πικρής φάρσας παίρνουν τις αποστάσεις τους από την Ιφιγένεια, η Αυλίδα για εκείνους δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια ακόμη, χαμένη ευκαιρία. Δεν μοιάζουν στις Μήδειες, οι Κλυταιμνήστρες προβαίνουν σε πράξεις που ο καινούριος αιώνας έχει σβήσει όπως το νερό τα χνάρια.

Οι μεγάλοι του είδους, ανάμεσά τους και ο τελευταίος μπουφόνος Dario Fo που μαζί με την Franca Ramme φέρνουν στο φως τον ρυθμό της ζωής που θυμίζει περισσότερο παγίδα παρά ελευθερία. «Όλο σπίτι, κρεβάτι κι εκκλησία», σε μια άνευ προηγουμένου αποκαθήλωση ενός ολόκληρου τρόπου ζωής. Ο Dario, θεατρικά, ακολουθώντας τα βήματα της καθημερινής τελετής φωτίζει λοξά το φευγαλέο χρονικό μας. Σημαία του το τρίπτυχο που αντλεί από την πορνογραφία της εποχής. Ηθικολόγοι, εκκλησία, ιταλική αστική τάξη, ανασύρουν τα κωμικότερα στοιχεία τους μόνο και μόνο για να φωτίσουν κομμάτι περισσότερο την τραγωδία που εξελίσσεται. Η Λυσιστράτη σε όλες τις εποχές γίνεται κομμάτια για να ζήσει. Δεν κάνει ειρήνη με τον εαυτό της μα στην θέση αυτή βάζει ολόκληρο τον κόσμο, τις αρχές, τον δρόμο που εξαργυρώνει ακέραια την ομορφιά του. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία διαδραματίζει έναν ξεχωριστό ρόλο, εκφράζει την συντηρητικότερη πλευρά μιας Ιταλίας που παραμένει διχασμένη. Που χρειαζόταν τις τρομερές εκατόμβες της πανδημίας του νέου αιώνα για να συστρατευθεί πίσω από τον ιερό σκοπό, την πιθανότητα για την ακρίβεια μιας εθνικής ολοκλήρωσης. Οι σκληρές αλήθειες του Pasolini συνιστούν το ισοδύναμο αυτού του χοντροκομμένου αστείου που μας μοιάζει. Η αμεσότητα του κόσμου που πραγματώνεται από την Franca και τον Dario, η λεπτή ισορροπία ανάμεσα στην φάρσα και τον έρωτα, την φλεγόμενη επιθυμία, τα πορτραίτα της γυναίκας, εκφραστικά και αφοπλιστικά, σχεδόν γκροτέσκα, το γυαλί πάνω στο οποίο κυλά το νερό της καθημερινής δραματικής μας τέχνης. Όλα τροφοδοτούν το έργο.

Είναι καλύτερη από εμάς το κορίτσι των Ramme και Fo. Αυτή είναι η μεγάλη της νίκη, η μεγάλη κατάφαση κόντρα στον πόλεμο. Μέσα από την τραγωδία της καθημερινής πρακτικής βιογραφίας που χάνει και κερδίζει και συντρίβεται για να ανθίσει δειλά σαν προσευχή και φως χειμωνιάτικο, προκύπτει η ανωτερότητα του γυναικείου φύλλου. Μια στάση που συνοψίζεται στην ειρήνη, την αγάπη, την προσφορά, την κατανόηση. Επειδή αυτές ακριβώς τις συμβατικότητες καταγγέλλει το σπουδαίο αυτό έργο δίχως να λησμονά να δείξει μες στην ιδιοφυία του τις βασικές μας αξίες που συμπίπτουν, ιδωμένες από μια άλλη πλευρά. Επειδή ο Dario Fo και η σύζυγός του Franca Ramme κατέγραψαν με σπουδαίους, θεατρικούς μονολόγους όσα οι καινούριοι θεοί μας κρύβουν πίσω από τις κουρτίνες της ηθικής. Το συλλογικό αυτό έργο δύο υπέροχων μορφών της τέχνης κατέκτησε την θέση του μες στην παγκόσμια συνείδηση. Μοιάζει αναντίρρητη αλήθεια πως η εξουσία περνά απόψε κιόλας στα κορίτσια που σαρώνουν τους τελευταίους, πέτρινους ήρωες της πλατείας. Τέρμα πια οι κόρες της άνοιξης και τα ρέστα. Ο μύθος παίρνει φωτιά και τα κορίτσια βγάζουν τα μάτια από τις κούκλες που τους αγοράσαμε, μια φορά και έναν καιρό. Τέρμα πια η θλιμμένη δόξα ενός ιερατείου, όλα τα φώτα παρακαλώ στην Μήδεια που γυρεύει να δικαιωθεί, να εξηγήσει τον ρόλο που έπαιξε μες στις καρδιές μας. Έπειτα από τόσα χρόνια έχει αποκτήσει ένα τέτοιο δικαίωμα, η Μήδεια, ένας κίνδυνος του εαυτού μας που θάψαμε. Η θέση της γυναίκας φιγουράρει μες στα τρελά ρεύματα που κυκλοφορούν ανάμεσά μας. Ολοένα και χαρισματικότερες εκπρόσωποι του πάλαι ποτέ λεγόμενου και ασθενούς φύλλου, κερδίζουν τις εντυπώσεις. Ο Dario και η Franca θα χαμογελούν ευτυχισμένα περιπλανώμενοι ποιητές που το γράμμα τους το κλέβουν περιγιάλια, σίγουροι, βέβαιοι για τις προοπτικές που υποστηρίζει η τέχνη στην καλύτερη εκδοχή της. Βαρύς ο κόσμος για να τον ζήσει κανείς, όμως οι αγρύπνιες εκείνου του κοριτσιού με τους χιλιάδες ρόλους και τις έξαλλες ιδιότητες, τις ζωγραφιές και τις χειρονομίες που τρέχουν στις φλέβες του «Όλο σπίτι, κρεβάτι κι εκκλησία» δίνουν ζωή στον νεκρό χορευτή χρόνο που χωνεύει τις αλλαγές στην θέση της γυναίκας, τις ίδιες που πραγματώνονται σήμερα, ξεπερνώντας τις διαστάσεις ενός κινήματος. Οι ιδέες για την γυναίκα και την αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης ανάμεσα στα δύο φύλλα ολοκληρώνονται σήμερα. Είναι βέβαιο πως οι συγγραφείς θα έβρισκαν τον τρόπο να εξασφαλίσουν το απόσταγμα από τις πιο αντιπροσωπευτικές εκφάνσεις του ιδιότυπου κωμικοτραγικού μας χαρακτήρα, δίχως να παρακάμψουν τίποτε από την επίκαιρη, λαϊκή μας ιστορία. Αυτή είναι που καταγράφει η France και ο Dario, ρίχνοντας ιώδιο στην παρατεταμένη, ρωμαιοκαθολική παλιατσαρία της Ιταλίας και σε ότι εμποδίζει την αποκατάσταση των ίσων δικαιωμάτων, όχι μόνο ανάμεσα στα δύο ή τα περισσότερα φύλλα αλλά στο επίπεδο ενός συλλογικού σεβασμού απέναντι στην διαφορά, την αφαίρεση ή την σύνθεση που προλογίζει ο καινούριος αιώνας.

“In Tutta Casa Letto e Chiesa” τιτλοφορείται το κείμενο που κυκλοφορεί στην μετάφραση του Αχιλλέα Καλαμάρα. Περιλαμβάνει μερικές αυτοτελείς εκδοχές της γυναίκας που μεταμορφώνεται μες στον αργό κανόνα της πεταλούδας. Επιστρατεύει για τον γνώστη της ιταλικής γλώσσας τις πιο αυθεντικές, γλωσσικές εκδοχές της κεντρικής Ιταλίας, του κόσμου των πανηγυριών που ξυπνούν σε όλη την Μεσόγειο μες στον Αύγουστο και εκφράζουν το δαιμόνιο της γιορτινής μας ψυχής. Buccelli και rispetti ονομάζονται αυτές οι παραλλαγές που μιλιούνται στην κεντρική και νότια Ιταλία και μπορούν να εκφράσουν καλύτερα το αντισυμβατικό, θεατρικό δρώμενο των Franca Ramme και Dario Fo. Οι εκδόσεις Δωδώνη και η Πωλίνα Πεφάνη έχουν με την σειρά τους μεταφράσει το μαχητικό, το γεμάτο από το αίσθημα της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης έργο των σπουδαίων Ιταλών δημιουργών.

Όχι λοιπόν για λόγους radical chic αλλά για την ουσία του πράγματος. Ο Fo και η Ramme καταστρώνουν την τέλεια μαρτυρία για την γυναίκα του παλιού, ρωμαϊκού μεγαλείου φτιάχνοντας ένα έργο που κατοχυρώνει την γυναίκα σε μια ακέραιη μονάδα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής. Κάπως έτσι σβήνονται για πάντα σινώπεια περιγράμματα και άλλες, ξεπερασμένες τεχνικές. Με τέχνη απαράμιλλη, ζωντανή, στρατευμένη στο ζητούμενο του καιρού της, με αίσθηση της ειρωνείας και του λεπτού, πικρού αστείου η Ramme και ο Fo κερδίζουν την αθανασία με το έργο τους. Κόντρα στο σπίτι, το κρεβάτι, την εκκλησία.