Βιβλιοθήκη

Φυσικά, το ελληνικό ενδιαφέρον για τον Baldwin δεν μπορεί να αποσυνδεθεί τελείως και από την αναζωπύρωση που παρατηρήθηκε και στην ίδια την Αμερική, όπως φαίνεται για παράδειγμα από τις μεταφορές των βιβλίων του στη μεγάλη οθόνη: με το ντοκιμαντέρ “I Am Not Your Negro” («Δεν είμαι ο νέγρος σου») ή με την ταινία “If Beale Street Could Talk” («Αν η Beale Street μπορούσε να μιλήσει»), για παράδειγμα. Ωστόσο, εγώ θα επικεντρωθώ σε ένα άλλο όμορφο και ευαίσθητο βιβλίο του Baldwin, το οποίο ενδιαφέρεται να συζητήσει το ακόμα φλέγον και εξαιρετικά επίκαιρο θέμα της -ανδρικής- σεξουαλικότητας. Πρόκειται για το «Δωμάτιο του Τζοβάνι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο (σε μετάφραση της Τερέζας Βεκιαρέλλη)

«Είμαι άνθρωπος, βασανίστηκα, ήμουν εδώ», γράφει το μότο του μυθιστορήματος. Λόγια του Walt Whitman, τα οποία δανείζεται ο Baldwin για το δικό του έργο. Κι αλήθεια, το βιβλίο είναι εξ ολοκλήρου μια δοκιμή στο ανθρώπινο βάσανο, το εσωτερικό βάσανο, την εσωτερική μάχη -που βέβαια συνδυάζεται και με μια εξωτερική μάχη- για το δικαίωμα στην ευτυχία. Γιατί οι ήρωες του Baldwin στο «Δωμάτιο του Τζοβάνι» είναι όλοι τους δυστυχισμένοι. Και η δυστυχία τους, μολονότι πηγάζει από την ίδια γενική συνθήκη, στην ουσία οφείλεται σε διαφορετικούς λόγους.

Το μυθιστόρημα έχει ως κεντρικό του χαρακτήρα τον Ντέιβιντ, ο οποίος αφηγείται τη δική του ερωτική περιπέτεια στο Παρίσι της δεκαετία του ’50. Πρόκειται για μια περιπέτεια που τον φέρνει αντιμέτωπο με την ίδια την ύπαρξή του και με αποφάσεις που έχουν να κάνουν με επιλογές ζωής. Έχοντας ο ίδιος δεσμό με την Έλα, θα αναπτύξει, όσο εκείνη βρίσκεται εκτός Παρισιού, μια ερωτική σχέση με ένα νεαρό Ιταλό που εργάζεται στη Γαλλία, τον Τζοβάνι. Στην ουσία, το μυθιστόρημα παρακολουθεί πώς εξελίσσεται η ερωτική αυτή ιστορία κυρίως για τον Ντέιβιντ, αλλά και για τον Τζοβάνι και την Έλα.

Η καρδιά του έργου βρίσκεται στο ζήτημα της σεξουαλικότητας και της αγάπης, στο πώς οι άνθρωποι επενδύουν στις σχέσεις τους και στο πώς οι σχέσεις τους αντανακλώνται στον ίδιο τον εαυτό τους, και στη διεκδίκηση, κατ’ επέκταση, της ίδιας τους της ευτυχίας. Αρχικά, ο Ντέιβιντ καλείται να έρθει αντιμέτωπος με ένα υπαρξιακό δίλημμα, μια σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία του για τον Τζοβάνι και τη συναισθηματική ολοκλήρωση που αυτή του φέρνει, και στις ηθικές προσταγές και τις τότε κοινωνικές αντιλήψεις και νοοτροπίες, τόσο στην Αμερική όσο και σε όλο το δυτικό κόσμο, με τις οποίες έχει ανατραφεί, και τις οποίες έχει καταλήξει να ενστερνίζεται. Το σώμα του και η ενστικτώδης αγάπη που ξαφνικά νιώθει έχουν αρχίσει να φθείρουν το «υπερεγώ» που κυβερνούσε σταθερά την ύπαρξή του, αλλά όχι και να το ξεπεράσουν εύκολα. Από την άλλη, ο Τζοβάνι είναι εντελώς ξεκάθαρος ως προς το τι θέλει, έχει ενταχθεί εντελώς στην κοινότητα των ομοφυλοφίλων του Παρισιού, και δε φοβάται να εκφράσει την αγάπη του και τα όνειρά του. Στον Ντέιβιντ είναι που επενδύει για την ευτυχία του και δε δειλιάζει να εκφραστεί με όλη του τη δύναμη και τον ενθουσιασμό του. Κι ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, και όντας ήδη αρκετά δυστυχισμένος λόγω του παρελθόντος του και λόγω της απουσίας ενός κέντρου κι ενός σκοπού στη ζωή του, δέχεται τα πιο σκληρά χτυπήματα και την πιο μεγάλη ψυχική αναταραχή και αγωνία όταν συγκρούεται με όλο το υπόβαθρο και τις αναστολές που κουβαλάει ο Ντέιβιντ. Και τέλος, η Έλα, κι αυτή σε ένα ταξίδι αναζήτησης της γυναικείας της ταυτότητας, επενδύει με τη σειρά της στον Ντέιβιντ, βλέποντας σε αυτόν τη σχέση που θα ολοκληρώσει και τη δική της ζωή. Κάτι που εν τέλει θα την οδηγήσει να συγκρουστεί μετωπικά με τη συνθήκη που έχει δημιουργηθεί μεταξύ του Ντέιβιντ και του Τζοβάνι.

Γραμμένο με την απλή, λιτή, αλλά και τρυφερή και ποιητική πένα του Baldwin, το «Δωμάτιο του Τζοβάνι» είναι μια τραγική ιστορία που αναπτύσσεται και εδράζεται πάνω στις εσωτερικές ανθρώπινες συγκρούσεις και επιλογές, στις αντιθέσεις ανάμεσα στο σωματικό και το κοινωνικό, στην ψυχική ανάγκη για ευτυχία και στις προ-καταλήψεις και την αίσθηση ενός καθήκοντος που έχει καλλιεργηθεί στον καθένα, ανάμεσα στην ελευθερία και στον εγκλωβισμό. Και περισσότερο, είναι μια ανθρώπινη ιστορία για τον παράδεισο που έχει δημιουργήσει στο νου του ο καθένας για τον εαυτό του και την εξορία του από τον παράδεισο αυτό.

Όμως, ένας ακόμη λόγος που νομίζω πως αυτό το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί, ειδικά σήμερα, είναι για την ευκαιρία που προσφέρει, έστω και από την οπτική μιας άλλης εποχής, να αρθρωθεί και να προσεχθεί ένα ζήτημα που ακόμη είναι κρίσιμο. Αν μια από της «χρήσεις» της λογοτεχνίας είναι το βήμα που δίνει στον αναγνώστη να συνδεθεί με τον κόσμο και να κερδίσει κάποιας μορφής κοινωνική γνώση, τότε ο Baldwin δίνει σε αυτό το μυθιστόρημά του μια εικόνα ενός κομματιού της κοινωνίας που, δυστυχώς υπο-εκπροσωπείται στη δημόσια σφαίρα και μόλις τώρα αρχίζει να γίνεται ορατό από μεγαλύτερο μέρος του κοινού. Αν η σεξουαλικότητα ήταν ανέκαθεν ένα φλέγον θέμα που δεν γινόταν αντικείμενο προσοχής και συζήτησης παρά μόνο με τρόπους είτε επιδεικτικού και προσβλητικού θεάματος είτε με τον πιο συντηρητικό και αποστειρωμένο τρόπο -που απέκλειε πολλές οπτικές του-, τότε η αντρική σεξουαλικότητα (από όποια πλευρά: από την πιο «τυπική» της έκφανση έως την πιο ««ανατρεπτική»») ήταν ένα από εκείνα τα ταμπού που δεν τολμούσε να τα αγγίξει κανείς για να τα αναλύσει. Κι όμως, ο Baldwin έρχεται και με το δικό του τρόπο, στο μακρινό 1956, προσπαθεί να δώσει ένα πορτρέτο ευαισθησίας. Αν μη τι άλλο, το «Δωμάτιο του Τζοβάνι» είναι μια πρόκληση στον αναγνώστη να μάθει να αναγνωρίζει τα ανθρώπινα συναισθήματα και πάθη παντού, να τα κατανοεί και να κερδίζει για τον εαυτό του έστω ένα ψήγμα ενσυναίσθησης, που αποτελεί και μεγάλο ζητούμενο στη σημερινή κοινωνία.

«Είμαι άνθρωπος, βασανίστηκα, ήμουν εδώ». Αυτό είναι που λέει ο Τζοβάνι, ο Ντέιβιντ, η Έλα. Όλοι τους βασανίζονται για το τρόπαιο της αγάπης, το κερδίζουν ή το χάνουν. Η αγάπη είναι το μεγάλο διακύβευμα στον Baldwin. Και το λέει και ο ίδιος για το μυθιστόρημά του: «Το βιβλίο αυτό δεν αφορά τόσο την ομοφυλοφιλία όσο το τι συμβαίνει όταν είσαι τόσο φοβισμένος που τελικά δεν μπορείς να αγαπήσεις κανέναν».