Βιβλιοθήκη

Μαζί με αυτό, το ηλεκτρικό πρόβατο, ο Philip Dick υφαίνει έναν ιστό που περιλαμβάνει μηχανήματα ελέγχου συναισθημάτων, ανδροειδή που δραπετεύουν από τις εξωπλανητικές μας αποικίες, μια περίεργη αίρεση με όνομα Μερσερισμός, «κοκορόμυαλους» ανθρώπους και αρκετά ακόμα. Όμως ο κόσμος του λογοτεχνικού Ρικ Ντέκαρντ δεν περιλαμβάνει ούτε ονομαστικά έννοιες όπως Blade Runner, replicants ούτε περιλαμβάνει κορυφαίες στιγμές της ποπ-κουλτούρας όπως μονολόγους στην βροχή και δάκρυα που χάνονται μαζί τους και μαζί της.

Αυτή η εισαγωγή είναι απαραίτητη για να ξεκαθαριστεί και κάτι άλλο: Η σχέση βιβλίου-ταινίας στην περίπτωση του «Ηλεκτρικού Πρόβατου» και του “Blade Runner” είναι αρκετά ξεχωριστή: είναι δυο αυτοτελή έργα, που μοιράζονται ένα κοινό σύμπαν και κάποιες κοινές ιδέες (και το όνομα του κεντρικού ήρωα) όμως, υποδειγματικά, ακολουθούν τις δικές τους διαδρομές. Ο Dick «φυτεύει» με το γνωστό του στυλ μια σειρά από ιδέες και θέματα, πολλά από τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν ξεχωριστά βιβλία από μόνα τους.

Αν όμως η δημιουργική ομάδα του “Blade Runner” αναζητά ένα στοχασμό πάνω στη φύση του ανθρώπου δια μέσου του εξανθρωπισμού των replicants (βρίσκοντάς τον πάνω στην αβάσταχτη συνειδητοποίηση της θνητότητας), σε πολλά σημεία του βιβλίου ο Philip Dick άλλοτε επεκτείνει και άλλοτε αντιστρέφει ολότελα τον προβληματισμό αυτό. 

Αν και το βιβλίο όπως και ο συγγραφέας του θεωρείται πως ανήκει στο είδος του sci-fi, το «Ηλεκτρικό Πρόβατο» είναι μια μίξη αρκετών genres. Το San Francisco της ιστορίας μοιάζει βγαλμένο από δυστοπικές και post-apocalyptic μυθολογίες, ενώ η κινητήριος δύναμη της πλοκής κρατάει τις τεχνικές της από το αστυνομικό μυθιστόρημα. Η ιστορία μπορεί να διακριθεί σε 2 + 2 άξονες: Πρώτα και κύρια, στην καρδιά της ιστορίας, βρίσκεται η αναζήτηση των 5 ανδροειδών από τον Ρικ Ντέκαρντ με στόχο να τα «αποσύρει». Παράλληλα, ακολουθούμε την ιστορία του Ίσιντορ, ενός «κοκορόμυαλου» (διανοητικά προβληματικού λόγω της ραδιενέργειας) που χωρίς να το γνωρίζει φυγαδεύει μερικά από τα ανδροειδή και παίζει ρόλο στην κλιμάκωση της ιστορίας. Σημαντικό ρόλο όμως σε όλη την ιστορία έχει και η αναζήτηση του Ρικ Ντέκαρντ για ένα ζωντανό και αληθινό ζώο (ως αντικατάσταση του ηλεκτρικού πρόβατου που έχει), που αποτελεί και το βασικό κίνητρο των πράξεών του, όπως και η σχέση του με το ανδροειδές (χμ, ίσως η λέξη δεν είναι τόσο ορθή εδώ) Ρέιτσελ. Μέσα σε όλα αυτά, από παντού τρυπώνει η μαζική αγάπη για τον Μέρσερ, έναν Μεσσία του μέλλοντος που μοιάζει να υφίσταται μονάχα μέσα από διάφορα μηχανήματα ενσυναίσθησης.

Όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν περίπλοκα, αλλά συναθροίζονται σε μια κεντρική ιδέα: Το θέμα στο «Ηλεκτρικό Πρόβατο» δεν είναι τόσο η αγωνία των ανδροειδών μπροστά στο τέλος τους (όπως είναι στο “Blade Runner”), δεν είναι δηλαδή τόσο ο εξανθρωπισμός τους, όσο είναι η ολοένα και πιο βαθιά ρομποτοποίηση της ανθρώπινης ζωής. Ο Ρικ Ντέκαρντ κοιμάται και ξυπνάει με μια συσκευή που ελέγχει τα συναισθήματά του, με εξειδικευμένες επιλογές που φτάνουν μέχρι το «διάθεση για τους στόχους της ημέρας». Η γυναίκα του όπως και ο Ίσιντορ και πολλοί ακόμα ήρωες του βιβλίου βρίσκουν διέξοδο και ελπίδα συμμετέχοντας σε κάποια περίεργα δρώμενα εικονικής πραγματικότητας όπου «παρακολουθούν» τον Μέρσερ να ανεβαίνει σισύφεια έναν απόκρημνο βράχο. Όλοι οι άνθρωποι μοιάζουν μελαγχολικοί, εσωστρεφείς και «αυτοματοποιημένοι» στις πράξεις και αντιδράσεις τους. Για κάποιο λόγο, η μόνη βασική ένδειξη «ενσυναίσθησης» (και άρα ανθρωπιάς) είναι η έκφραση αγάπης προς τα ζώα. Το να έχεις ένα αληθινό ζώο αποτελεί ένα ιδιαίτερο κοινωνικό στάτους, ενώ πολλοί καταφεύγουν στην ιδιοκτησία ενός ηλεκτρικού για να μην στιγματιστούν ως «αδιάφοροι» ή «αναίσθητοι». Ακόμα και στα ψυχομετρικά τεστ, για την εξακρίβωση του αν κάποιος είναι άνθρωπος ή ανδροειδές, οι ερωτήσεις γυροφέρνουν γύρω από ρουτινιάρικες αναφορές σε σκηνές βίας απέναντι σε ζώα. Ο ζήλος της αποστροφής σε αυτές τις σκηνές είναι και η βασική ένδειξη της ανθρωπιάς.

Καθώς ο Ρικ Ντέκαρντ αναλαμβάνει την δύσκολη αποστολή των πέντε ανδροειδών και συχνωτίζεται με την Ρέιτσελ (με βασικό κίνητρο τα λεφτά για ένα κανονικό ζώο), ο αρχικός κυνισμός του για την «ηλεκτρική ζωή» δέχεται τεράστια πλήγματα. Σε μια αντιστροφή, όπως ένα ανδροειδές αδιαφορεί στην περιγραφή μιας ταυρομαχίας, έτσι και αυτός δεν έχει την παραμικρή αντίδραση στην «απόσυρση» ενός ηλεκτρικού κατασκευάσματος. Ο κυνισμός του αυτός είναι και που τον κάνει καλό στην δουλειά του. Στο τέλος της ημέρας, μεγάλο μέρος της κοσμοθεωρίας του θα έχει καταρρεύσει, με πολλούς και διάφορους τρόπους. Κάπου εκεί θα παραδεχθεί πως η ηλεκτρική ζωή, είναι ζωή, ασχέτως αν είναι διαφορετική. 

O Philip K. Dick έγραψε το «Ηλεκτρικό Πρόβατο» στο φλογερό κλείσιμο της ανατρεπτικής δεκαετίας του ’60. Αντισυμβατικός και με έντονα πολιτικοποιημένες αιχμές μέσα από το έργο του, ο Dick είναι αν μη τι άλλο ένας πληθωρικός και γεμάτος ιδέες συγγραφέας, μετρώντας πάνω από 40 βιβλία και 100 διηγήματα. Πολλές από τις ιδέες που διατρέχουν το έργο του είναι παρούσες και εδώ: Δυστοπίες, high tech/low life περιβάλλοντα (που όρισαν στην πορεία το cyberpunk), μεγάλες εταιρείες που ελέγχουν την ζωή, μεταφυσική, θεολογία, μοναξιά κλπ. Όμως το «Ηλεκτρικό Πρόβατο» μοιάζει να υπολείπεται άλλων βιβλίων του παρά την υστεροφημία του.

Ακόμα και η ίδια η «συγγραφική πένα» μοιάζει να εξασθενεί και να «βιάζεται» προς τις τελευταίες σελίδες, λειτουργώντας κάπως «αντικλιμακωτικά». Ο χώρος και η ανάπτυξη κάποιων θεμάτων (η έρευνα αγοράς ενός ζώου vs το love story ανάμεσα στον Ρικ και την Ρέιτσελ) μοιάζει πολλές φορές άνισος και σε αρκετά σημεία βεβιασμένος. Η τελική αναμέτρηση με τα ανδροειδή επίσης μοιάζει να ξεπετάγεται για να επιστρέψει η αφήγηση στο θέμα που μοιάζει να την ενδιαφέρει περισσότερο: Τον Μερσερισμό και το φετίχ των ζωντανών ζώων.

Όλα αυτά όμως επ’ ουδενί δεν περιορίζουν μια εκπληκτική ικανότητα στην δημιουργία εικόνων, καταστάσεων και ολόκληρων κόσμων: Προφανώς η αισθητική σφραγίδα του “Blade Runner” θα συνοδεύει για πάντα την αναγνωστική εμπειρία του βιβλίου, όμως πολύ γρήγορα ο Ρικ Ντέκαρντ «βγαίνει» από το σώμα του Harrison Ford και το βιβλίο αποκτά την δική του ξεχωριστή ατμόσφαιρα. Την ίδια στιγμή, ο Philip Dick πλέκει τόσο περίτεχνα τους ιδιαίτερους κανόνες των ειδών (δυστοπία, sci-fi, αστυνομικό) που μοιάζουν (και είναι) ένα καινούριο ολότελα είδος.