Λόγος + Τέχνη

Στις 6 Δεκεμβρίου του 1953, ο Vladimir Nabokov ολοκληρώνει στο Ashland του Oregon τη συγγραφή του σπουδαιότερου έργου του. Η «Λολίτα» θα τον καθιερώσει ως έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς του 20ού αιώνα και θα του προσφέρει την οικονομική ανεξαρτησία για να αφιερωθεί ολοκληρωτικά στη συγγραφή.

Τι να ένιωσε άραγε ο συγγραφέας μετά την τελική ανάγνωση του έργου του; Θυμήθηκε μήπως την ημέρα που, τρελός από απογοήτευση, βάλθηκε να κάψει το χειρόγραφό του, γιατί τα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας του δεν τον ικανοποιούσαν κι η γυναίκα του το έσωσε μέσα από τα χέρια του; Σκέφτηκε, ίσως, πως τα πέντε ατέλειωτα χρόνια που χρειάστηκε για να γράψει τη «Λολίτα» με εξαντλητική έρευνα τόσο για την παιδοφιλία όσο και για τη ζωή στην Αμερική άξιζαν τελικά τον κόπο; Αναρωτήθηκε, αν αυτή η νέα, ραφιναρισμένη βερσιόν της αρχικής ιστορίας που είχε γράψει στα ρωσικά το 1939 και δεν άρεσε σε κανέναν, αυτήν τη φορά θα συγκινούσε κριτικούς και αναγνώστες; Σε αυτήν την αρχική ιστορία, ένας άντρας παντρεύεται με μοναδικό σκοπό να κατακτήσει την ανήλικη κόρη της νέας συζύγου του. Στη «Λολίτα», ο πρωταγωνιστής του, ο Χάμπερτ Χάμπερτ, ένας μεσήλικας καθηγητής, θα κάνει πολύ περισσότερα για το αντικείμενο του πόθου του, θα φτάσει μέχρι τον φόνο και θα καταλήξει να πεθάνει ατιμασμένος στη φυλακή. Αναμφισβήτητα, ο Nabokov, που αρχικά σκεφτόταν να εκδώσει τη «Λολίτα» με ψευδώνυμο, θα αναγνώριζε πως το θέμα του βιβλίου είναι «δύσκολο» κι αμφιλεγόμενο. Οτιδήποτε και αν περνούσε από το μυαλό του, δεν μπορεί να μην ένιωσε, έστω φευγαλέα, πως η «Λολίτα», το δωδέκατο μυθιστόρημα που έγραψε, θα αποτελούσε το αριστούργημά του.

Φυσικά, η έκδοση του βιβλίου δεν θα μπορούσε να είναι εύκολη υπόθεση. Τέσσερις εκδοτικοί οίκοι αρνήθηκαν να το εκδώσουν και ενδιαφέρον έδειξε μόνο ο γαλλικός εκδοτικός οίκος Olympia Press (Τα ¾ των βιβλίων που εξέδιδε ήταν ερωτικού ή κατά άλλους πορνογραφικού περιεχομένου). Η «Λολίτα» εκδόθηκε τελικά στο Παρίσι το 1955 και ενώ αρχικά πέρασε απαρατήρητη, ο Graham Green, το 1956, την σύστησε με θέρμη στο κοινό, προκαλώντας τις πρώτες αντιδράσεις από τον Τύπο.

Η «Λολίτα» γίνεται γνωστή, εκδίδεται και στην Αμερική, σε κάποιες χώρες απαγορεύεται η έκδοσή της, πουλάει τρελά, απολαμβάνει εγκωμιαστικές κριτικές αλλά και κατακρίνεται ως πορνογράφημα. 

Ξέρουμε πολύ καλά ότι ο αφηγητής που είναι ο ίδιος ο Χάμπερτ δεν μπορεί να είναι αξιόπιστος κι ωστόσο (μέσω της γλώσσας που χρησιμοποιεί ο Nabokov) μας συγκινεί βαθύτατα. Ως αναγνώστες, αμφιταλαντευόμαστε ανάμεσα στη συμπόνια και τον αποτροπιασμό, στην κατανόηση της σκοτεινής πλευράς του ανθρώπου και στην απόλυτη απέχθεια προς αυτήν και τελικά οδηγούμαστε στην άρνηση της ιδέας του ανθρωπόμορφου τέρατος – δεν υπάρχουν τέρατα. Μόνο άνθρωποι, αδύναμοι, έρμαια των εσωτερικών τους αναγκών, θύματα των δικών τους τραυμάτων, που καταστρέφουν και καταστρέφονται. Δεν εξαγνίζονται, ούτε αθωώνονται, αλλά τουλάχιστον δεν λιθοβολούνται.

Ο καταραμένος έρωτας του μεσήλικα καθηγητή για την Λολίτα του ταξίδεψε μέσα στο χρόνο κι έμεινε αλώβητος από αυτόν, ανέγγιχτος μέσα στο προστατευτικό κουκούλι που ύφανε με τις λέξεις του ο Nabokov, τις ίδιες αυτές λέξεις που μας έπεισαν πως η «Λολίτα» είναι ένα έργο τέχνης που δεν χρειάζεται να ερμηνευτεί με γνώμονα τις ηθικές μας αξίες.

– Το βιβλίο έγινε ταινία το 1962 με σκηνοθέτη τον Stanley Kubrick και το 1997 με σκηνοθέτη τον Adrian Lyne.
– Το βιβλίο έχει πουλήσει πάνω από 50 εκατομμύρια αντίτυπα.