Όταν σας έχουν τυλίξει οι φλόγες
Δε ξέρω τι πήγε στραβά. Κάτι πήγε στραβά στα γονίδια, στα χρωμοσώματα, στα τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς, στα ατελείωτα χρόνια ελληνικής παραδοσιακής κλάψας, γκρίνιας και δακρύων σχετικά με τη βαριά και ασήκωτη ιστορία μας. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί τέτοια εμμονική προσκόλληση προς ένα και μόνο είδος λογοτεχνίας στη χώρα μας; Το καταθλιπτικό είδος. Αυτό της ξενιτιάς, του ξεριζωμού, του ατελέσφορου έρωτα, της αιμομιξίας, του Αρμαγεδδών του ίδιου. Δώσε στον λαό πείνα, εμφύλιο και καταραμένο έρωτα για να χορτάσει και ίσως κρατάς στα χέρια σου το επόμενο best-seller.
Στη σύντομη, μέχρι τώρα βόλτα μου, μέσα στον χώρο του βιβλίου, η αίσθηση που έχω αποκομίσει από τις προτιμήσεις του Έλληνα αναγνώστη είναι ότι το θέλει το οικογενειακό δράμα στο χωριό του ’40. Θέλει την Κωσταλέξη, την βεντέτα, τον χαμό, τον οδυρμό, θέλει την κόλαση την ίδια να ξεσπάσει μπροστά του στο χαρτί. Οπότε αναπόφευκτα κι εγώ θα ρωτήσω: γιατί ο κόσμος δεν διαβάζει περισσότερη κωμική λογοτεχνία; Δεύτερη ερώτηση: Πού είναι οι Έλληνες κωμικοί συγγραφείς;
Ως βιβλιοπώλισσα, μου έχει ζητηθεί να κάνω προτάσεις για τα πιο φυσιολογικά μέχρι και τα πιο ακραία γούστα (το «θα ήθελα ένα καλό βιβλίο», παραμένει το πιο ακραίο όλων). Αλλά θυμάμαι σπάνιες περιπτώσεις στις οποίες μου ζητήθηκε ένα βιβλίο που θα κάνει τον αναγνώστη να γελάσει. Είναι χιλιάδες οι φορές που κάποιος ζήτησε να διαβάσει «κάτι χαλαρό, να περνάει η ώρα», αλλά αυτό δεν έχει καμία σχέση με το κωμικό βιβλίο το οποίο εμπεριέχει στις σελίδες του οξυδέρκεια, καταπληκτική ευγλωττία, ευρηματική χρήση της γλώσσας και τις περισσότερες φορές εκ βαθέων αντίληψη της ίδιας της ζωής. Το κωμικό βιβλίο σε καμία περίπτωση δεν είναι ένα «εύκολο» βιβλίο. Αντιθέτως, απαιτεί μεγαλύτερη δυσκολία για να γεννηθεί, περισσότερες συγγραφικές «μανούβρες», καθώς και μεγάλη δεξιοτεχνία, ώστε να καταφέρει να κάνει τον αναγνώστη να χαμογελάσει ή ακόμα, σε ορισμένες πιο σπάνιες περιπτώσεις, να γελάσει δυνατά.
Θα περίμενε κανείς ότι μία κοινωνία που υποφέρει θα στρεφόταν προς τη σάτιρα, θα αναζητούσε και το χιούμορ, το γέλιο μέσα από τον σαρκασμό. Κι όμως, σήμερα στην Ελλάδα της ψυχολογικής κατάπτωσης με τις εξωφρενικές δυσκολίες της καθημερινότητας, στιγματισμένης από οικονομικά ναυάγια και μία ανεργία εξαπλωμένη ωσάν πανούκλα, η τάση στην λογοτεχνία αυτή τη στιγμή είναι το αστυνομικό μυθιστόρημα. Όχι τόσο το νουάρ, αλλά αυτό το αστυνομικό το «προσπαθώ-όλη-μέρα-να-βρω-τον-πιο-ευφάνταστο-τρόπο-να-μακελέψω-τους-ήρωες-μου». Μετά πάμε στην ξενιτιά και στον έρωτα τον βαρύ, τον πένθιμο, τον «χτυπάει-η-καμπάνα-του-χωριού-γιατί-δε-μπορώ-να-σ’έχω». Προς Θεού, δεν έχω τίποτα εναντίον αυτής της λογοτεχνίας και θεωρώ όλα τα είδη της απαραίτητα. Είμαι φαν της πένθιμης καμπάνας και του ανθρώπινου δράματος στα βιβλία. Ποιος δεν αγάπησε τον Jay Gatsby και την επίπονη καψούρα του, τον Romeo και την Juliet και όλη την παρεξήγηση με το δηλητήριο, τα «Ανεμοδαρμένα Ύψη» τα οποία θα έπρεπε να καταχωρηθούν ως έγκυρος τρόπος «αυτοκτονίας μετά διαβάσματος». Πολλά από τα πιο αξιόλογα βιβλία που εκδόθηκαν ανά τους αιώνες έχουν ως θέμα τους δύσκολα κοινωνικά και πανανθρώπινα ζητήματα και εμπνεύστηκαν από τον πόνο, τον θάνατο, το αδιέξοδο. Ίσως όμως θα πρέπει να θυμίσουμε στους εαυτούς μας ότι υπάρχει και το άλλο το δύσκολο και πανανθρώπινο ζήτημα, το γέλιο. Φήμες λένε ότι είναι το ίδιο λυτρωτικό με το κλάμα κι εγώ τις πιστεύω.
Αφορμή λοιπόν για όλες αυτές τις προσωπικές συνειδητοποιήσεις στάθηκε η ανάγνωση του βιβλίου “When You Are Engulfed in Flames” του συγγραφέα David Sedaris, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μελάνι με τον τίτλο «Όταν Σας Έχουν Τυλίξει οι Φλόγες». Τρόμαξα με τον εαυτό μου, όταν άκουσα το ίδιο μου το γέλιο, ενώ διάβαζα μόνη μου το βιβλίο. Είναι πάντα κάπως απόκοσμο να γελάει κανείς μόνος του, συνήθως το γέλιο είναι ζωντανή αλληλεπίδραση με εικόνα, ήχο, ιδεατά περιλαμβάνει και άλλον άνθρωπο σε ζωντανή αναμετάδοση, αλλά το να ακούς τον ήχο του γέλιου σου να βγαίνει από ένα κομμάτι χαρτί μέσα στην απόλυτη ησυχία, αυτό είναι κάτι που δεν περνάει απαρατήρητο.
Ο David Sedaris λοιπόν, αυτός ο πανέξυπνος Αμερικανός, ο (καλά μαντέψατε) συμπατριώτης μας έχει καταφέρει με απίστευτο χιούμορ και εξωφρενικές παρατηρήσεις για τη ζωή να μετατρέψει το κωμικό βιβλίο σε μέγιστη λογοτεχνική απόλαυση. Ο Sedaris γράφει κατά βάση αυτοβιογραφικά με ανελέητες δόσεις αυτοσαρκασμού και περιφρόνησης για τη νόρμα και το τετριμμένο. Τα βάζει πάντα με το συνηθισμένο, το συμβατικό και προκαλεί ταλάντωση σε ευαίσθητους νευρώνες του εγκεφάλου με τα συγγραφικά τερτίπια του.
Και καθώς μοιάζουμε όλοι μας τώρα πια να μας έχουν τυλίξει οι φλόγες μιας δύσκολης κοινωνίας μέσα στη δίνη μίας εύφλεκτης περιόδου με τερατώδεις καταστροφές, κυριολεκτικές και μη, γύρω μας, κάνω μία έκκληση προς τον εαυτό μου πρώτα και προς όποιον κατά λάθος έφτασε μέχρι το τέλος αυτού του κειμένου:
Διαβάστε ό,τι ρίχνει την απαραίτητη ποσότητα βενζίνης στο κεφάλι σας για να του βάλετε φωτιά. Αλλά πού και πού ξεστραβωθείτε με κανένα βιβλίο που θα σας κάνει να τρομάξετε τον εαυτό σας με το γέλιο σας.
Α.
10 βιβλία που θα σας κάνουν να γελάσετε (μάλλον):
- “The Hitchhiker’s Guide to the Galaxy”, Douglas Adams (1979)
- “Catch-22”, Joseph Heller
- “The History of Man”, Malcolm Bradbury
- “High Fidelity”, Nick Hornby
- “On Writing”, Stephen King (όλες οι λίστες έχουν Stephen King αλλιώς δεν είναι λίστες)
- “The Rosie Project”, Graeme Simsion
- “Portnoy’s Complaint”, Philip Roth
- “Us”, David Nicholls
- The Big Bad Book of Bill Murray: A Critical Appreciation of the World's Finest Actor, Robert Schnakenberg (είναι ένα βιβλίο για τον Bil Murray. Χρειάζεται πραγματικά να πούμε κάτι άλλο;)
- “Making History”, Stephen Fry
Βιβλιογραφία του David Sedaris:
(2014) Ας συζητήσουμε για το διαβήτη με κουκουβάγιες, Μελάνι
(2012) Ντελίριουμ, Μελάνι
(2011) Ημερολόγια από τη χώρα των Χριστουγέννων, Μελάνι
(2010) Σκίουρος ζητεί βερβερίτσα, Μελάνι
(2009) Όταν σας έχουν τυλίξει οι φλόγες, Μελάνι
(2007) Γυμνός, Μελάνι
(2006) Εγκώ μιλήσει καλά κάποια μέρα, Μελάνι
(2006) Μια σχεδόν φυσιολογική οικογένεια, Μελάνι
