Λόγος + Τέχνη

Σε μια πρόσφατη ομιλία του, ο πολυβραβευμένος δημιουργός Chris Ware περιέγραψε τα κόμικς «ως μια μορφή τέχνης της εργατικής τάξης». Λόγω της ιδιότητάς του ως επικοινωνιακού μέσου αλλά και των ιστορικών συγκυριών, το κόμικ από νωρίς λειτούργησε ως καθρέφτης της καθημερινότητας, των απόψεων και των προβληματισμών του μέσου ανθρώπου, καθώς αυτός αποτελούσε το μεγαλύτερο κοινό του. 

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως μία από τις κυριότερες επιρροές στην εξέλιξη του μέσου υπήρξε η πολιτική γελοιογραφία. Ο -συχνά καυστικός- σχολιασμός των πολιτικών τεκταινόμενων είναι ένα από τα πρώτα σημεία στα οποία ανακαλύπτουμε τα «σπάργανα» αυτής της τέχνης με δείγματα που ξεκινούν από γκραβούρες του Μεσαίωνα, ή σύμφωνα με ορισμένες απόψεις ακόμη και από την αρχαιότητα. Ήδη στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στην Αγγλία των αρχών του 19ου αιώνα έχει δημιουργηθεί μια βιοτεχνία γύρω από την πολιτική σάτιρα με διάφορους δημιουργούς να τυπώνουν ολόκληρα φυλλάδια με συγκεντρωμένες δουλειές τους. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στην τυπογραφία εκτόξευσαν τη δημοφιλία μίας πρώιμης μορφής του μέσου με τα penny dreadfuls, φθηνές ιστορίες τρόμου που συνοδεύονταν από εικόνες. Εκ πρώτης όψεως, τα penny dreadfuls έδειχναν να αποτελούνται από απλές ιστορίες τρόμου, δεν είναι δύσκολο όμως κανείς να διακρίνει μέσα από την θεματολογία τους μια έντονα κριτική στάση απέναντι στις πρωτοφανείς ταξικές και κοινωνικές αδικίες της εποχής (τρανό παράδειγμα αυτού αποτελεί η ίδια η ύπαρξη των penny dreadfuls, αφού η εργατική τάξη της Μ. Βρετανίας ήταν τόσο αναλφάβητη, που τα dreadfuls θεωρούνται κατεξοχήν υπεύθυνα για την αύξηση των ατόμων που ήξεραν να διαβάζουν στις χαμηλές κοινωνικές τάξεις του 19ου αιώνα). 

H άφιξη του 20ού αιώνα σηματοδότησε και μια κομβική περίοδο στην εξέλιξη του είδους, καθώς τα κόμικς μπήκαν πλέον στις εφημερίδες. «Βασιλιάδες» των comic strips της εποχής, το “Yellow Boy” και το “Little Nemo”, τα οποία μεταξύ άλλων πρωτοστάτησαν στην χρήση πολλών αφηγηματικών και οπτικών τεχνικών που χρησιμοποιεί το είδος μέχρι και σήμερα, όπως τα γνωστά «μπαλόνια κειμένου». 

Με το πέρασμα των δεκαετιών, η παιδεία του μέσου όρου του αναγνωστικού κοινού εξακολούθησε να αυξάνεται, με αποτέλεσμα την σταδιακή εξέλιξη του μέσου σε πιο περίπλοκες μορφές με σταθερούς χαρακτήρες, αλλά και περισσότερο περίπλοκες ιστορίες. Παρόλα αυτά, από το “Yellow Boy” μέχρι το “Popeye”, διακρίνεται ακόμη η νηπιακή τάση του είδους να ταυτίζει τρόπον τινά τους χαρακτήρες με το αναγνωστικό κοινό. Οι ήρωες αποτελούν κατά κύριο λόγο μέλη της εργατικής τάξης και πέραν των χιουμοριστικών καταστάσεων η θεματολογία επικεντρώνεται συνήθως σε θέματα που θίγουν είτε οικογενειακά προβλήματα είτε την έντονη κοινωνική ανισότητα (1), ειδικά μετά το κραχ του 1929. Παράλληλη άνθηση εμφανίζουν και τα κόμικ στριπ δράσης με αστυνομικό ή νουάρ χαρακτήρα, όπως το “Dick Tracy”, καθαρόαιμες περιπέτειες όπως το “Tarzan”, αλλά και επιστημονική φαντασία όπως το “Flash Gordon”.

Την περίοδο αυτή κάνουν την πρώτη τους εμφάνιση και τα περιοδικά κόμικς, στην αρχή ως συλλογές των στριπ των εφημερίδων και αργότερα με δικό τους υλικό. Ανάμεσα σε αυτά ξεχωρίζουν δύο κυκλοφορίες με στοχευμένη θεματολογία, τα “Action Comics” και “Detective Comics”, δύο εκδόσεις που άλλαξαν την ιστορία του μέσου… 

1. Βέβαια, δεν είναι μόνη η 9η Τέχνη που παρουσιάζει αυτή τη τάση, καθώς και ο -επίσης νεογνός- κινηματογράφος της εποχής επιδεικνύει παρόμοια θεματολογία, κυρίως στο περισσότερο “ευπεπτο” είδος της κωμωδίας, το οποίο μεσουρανεί σε αυτή τη περίοδο.