Άλλαι Τέχναι

Το 1934, ο Γερμανός καλλιτέχνης Ηans Bellmer ξεκίνησε τη συστηματική κατασκευή ανδρείκελων, με τα οποία εντάχθηκε στον κύκλο των σουρεαλιστών της εποχής του και έγινε γνωστός. Οι κούκλες του Bellmer αποτελούνται από διάφορα υλικά, με κυριότερα το ξύλινο κοντάρι σκούπας, τον γύψο, το ύφασμα και το μέταλλο. Οι κούκλες του είναι παραμορφωμένα, ακρωτηριασμένα σώματα νεαρών κοριτσιών, που εύκολα μπορεί κανείς να τα καταστρέψει και να τα συναρμολογήσει εκ νέου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι κούκλες του Bellmer γίνονται παθητικά και εύκολα διαχειρίσιμα σώματα από τη φαντασία του θεατή.

Μπορούμε να χωρίσουμε τις κούκλες του Bellmer σε τρεις κατηγορίες. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι κούκλες που έχουν πρόσωπο και άρα υποκειμενικότητα. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η κούκλα του 1934. Η ακρωτηριασμένη στα πάνω άκρα κούκλα έχει κεφάλι, κορμό, ενώ για την ύπαρξη των κάτω άκρων δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι. Είναι ξαπλωμένη στο πάτωμα σε προκλητική στάση, προβάλλοντας τη διφορούμενη εντύπωση της σεμνοτυφίας και της ντροπής. Η προκλητικότητα ενισχύεται από τα μαύρα μακριά μαλλιά και το αρκετά σηκωμένο φόρεμα. Παρόλα αυτά, το βλέμμα της αποφεύγει το βλέμμα του θεατή είτε από ντροπή είτε για να τραβήξει το ενδιαφέρον του.

Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τις κούκλες που δεν έχουν πρόσωπα και φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά. Στην κούκλα του 1935 παρατηρούμε ότι το πάνω μέρος του ανδρείκελου είναι το ίδιο με το κάτω. Η στάση του σώματος παραπέμπει σε έντονες κινήσεις, συσπάσεις του σώματος, και σε καταστάσεις υστερίας, επιληψίας και πόνου. Το σώμα φαντάζει παγιδευμένο σε μία οδυνηρή κατάσταση. Ο καθρέφτης, από την άλλη πλευρά, προσφέρει τα απόκρυφα μέρη της κούκλας στο βλέμμα του θεατή με τέτοιο τρόπο ώστε η δυσάρεστη κατάσταση της φιγούρας να μετατρέπεται σε ένα ευχάριστο γεγονός, σε ένα ηδονιστικό θέαμα για τον παρατηρητή.

Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν τα διαμελισμένα ανδρείκελα. Το έργο του 1934 δεν μπορεί παρά να υπονοεί ότι κάποτε υπήρχε μία ολόκληρη και αρτιμελής κούκλα ή ότι στο μέλλον κάποιος θα την συναρμολογήσει. Σε αυτή την ενότητα έργων υπάρχουν μόνο τα μέλη διασκορπισμένα στον χώρο. Ωστόσο, παρατηρεί κανείς ότι υπάρχει μια σχετική τάξη και συμμετρία στον χώρο.

Τα ανδρείκελα του Bellmer βρίθουν φετιχιστικών υπαινιγμών με τη μανιεριστική καμπυλότητα της μπάλας–κοιλιάς, με τον συμμετρικό κορμό που χωρίζει το σώμα σε δύο πανομοιότυπα μέρη και με τον αναδιπλασιασμό των μαστών και του γεννητικού οργάνου. Το γεγονός ότι η κούκλα μπορεί εύκολα να καταστραφεί και να δημιουργηθεί ξανά, αποκτώντας νέα μορφή, υπονοεί την αίσθηση της παντοδυναμίας, κατάκτησης, ελέγχου, και τη μη αναγνώριση των ορίων που βιώνει τόσο ο δημιουργός όσο και ο θεατής του έργου. Σύμφωνα με την ψυχανάλυση, η αίσθηση παντοδυναμίας, η επιθυμία για κατάκτηση, καταστροφή και δημιουργία είναι χαρακτηριστικά της παιδικής ηλικίας. Φαίνεται, λοιπόν, ότι κάθε κούκλα αποτελεί αναπόληση της χαμένης παιδικής ηλικίας από τον ενήλικα. Υπό διαφορετικό πρίσμα, τα ανδρείκελα του Bellmer μπορούν να ερμηνευτούν ως αντιπολιτευτική δράση και εναντίωση στο χιτλερικό «σωματικό ιδεώδες». Μάλλον, ο καλλιτέχνης προτείνει ότι το άρρωστο, παθολογικό και σεξουαλικά φορτισμένο σώμα είναι εξίσου φυσιολογικό.