Avant-Garde από την Κίνα: Το φαινόμενο του Κυνικού Ρεαλισμού
Η Κίνα είναι αναμφισβήτητα μία χώρα με πλούσια κληρονομιά και για πολλά χρόνια οι Κινέζοι καλλιτέχνες περιορίζονταν σε παραδοσιακά θέματα και τεχνικές προκειμένου να εκφραστούν δημιουργικά. Ωστόσο, μετά τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις του Deng Xiaoping το 1978, η κινεζική τέχνη ανοίγεται προς κατευθύνσεις που μέχρι τότε είχαν μείνει ανεξερεύνητες. Ξαφνικά, οι Κινέζοι καλλιτέχνες δεν δίστασαν να αντλήσουν έμπνευση από τη Δύση και επέτρεψαν στους εαυτούς τους να πειραματιστούν με νέες μορφές δημιουργίας. Ως αποτέλεσμα, πολλοί από αυτούς κατάφεραν να κερδίσουν διεθνή αναγνώριση, εκθέτοντας τα έργα τους σε όλο τον κόσμο.
Ένα από τα καλλιτεχνικά κινήματα που αναπτύχθηκαν αυτή την περίοδο στην Κίνα είναι ο Κυνικός Ρεαλισμός. Η τέχνη των εικαστικών που συγκαταλέγονται σε αυτό το κίνημα συνδέθηκε με τη στροφή από μία ιδεαλιστική σε μία πολιτικά απογοητευμένη στάση. Πρόκειται για μία γενιά Κινέζων καλλιτεχνών που δεν βλέπουν τους εαυτούς τους σαν ήρωες, αλλά υιοθετούν ένα άκρως ειρωνικό και κυνικό στυλ, το οποίο συχνά εμπεριέχει σύμβολα βγαλμένα από την καθημερινότητα.
Δύο από τα πιο χαρακτηριστικούς εκφραστές του Κυνικού Ρεαλισμού είναι ο Yue Minjun (γενν. 1962) και ο Fang Lijun (γενν. 1963). Η τέχνη τους χαρακτηρίζεται από στοιχεία αυταπάτης και παραίτησης, δίνοντας έμφαση στη σύγχυση που επικρατούσε στην κινεζική κοινωνία την περίοδο που η παγκοσμιοποίηση επεκτεινόταν, αλλά το πολιτικό σκηνικό της χώρας παρέμενε αναλλοίωτο. Τα έργα τους εκφράζουν έναν κυνισμό που παρουσιάζει έντονα στοιχεία αυτο-συνειδητής ειρωνείας, αφού οι ανθρώπινες φιγούρες τους είναι πανομοιότυποι χαρακτήρες που θυμίζουν εμφανισιακά τους ίδιους τους καλλιτέχνες και συνοδεύονται από πλατιά, αλλόκοτα χαμόγελα.
Είναι δύσκολο να πει κανείς, εάν οι ήρωες του Fang γελούν, κραυγάζουν ή χασμουριούνται. Σε κάθε περίπτωση, αναδεικνύεται μία αίσθηση ενόχλησης και εκνευρισμού από τη μεριά του καλλιτέχνη. Αυτή η αίσθηση εκφράζει απόλυτα την αγανάκτηση των Κινέζων πολιτών όταν, χάρη στην πολιτική του Deng Xiaoping, αναγκάστηκαν να εισχωρήσουν στις αχανείς εκτάσεις ενός, μέχρι τότε, άγνωστου κόσμου. Οι πίνακες του Feng παρουσιάζουν έντονες αναφορές στη δυτική τέχνη, όπως για παράδειγμα στα έργα των David Hockney, Francis Bacon και Edvard Munch, ειδικά, αν προσέξουμε τις απειλητικές και μανιακές εκφράσεις που έχουν οι χαρακτήρες του. Παρά τις όποιες ομοιότητες, ο Feng αποφεύγει την πιστή απομίμηση των έργων αυτών. Αντίθετα, καταφέρνει να ενστερνιστεί συγκεκριμένα στοιχεία τους και να τα συνδυάσει με δικές του, πρωτότυπες ιδέες, έτσι ώστε να δημιουργήσει ένα έντονα ειρωνικό έργο που προβάλλει μία στάση αδιαφορίας, απάθειας και ουδετερότητας. Φυσικά, οι πίνακές του μπορούν να θεωρηθούν και πάλι ως έργα που εκφράζουν τον κοινωνικό θρυμματισμό της σύγχρονης κοινωνίας με έντονο, όμως, το στοιχείο του κυνισμού. Το χαρακτηριστικό αυτό καθιστά την τέχνη του ζωγράφου οτιδήποτε άλλο παρά αθώα και αφελή, αφού τα χαμόγελα των χαρακτήρων του υποδηλώνουν μια βαρβαρότητα που δύναται να εκδηλωθεί ανά πάσα στιγμή.
Τα πρόσωπα που ζωγραφίζει ο Yue Minjun βρίσκονται συνήθως σε μία κατάσταση ανεξέλεγκτου γέλιου, που, όμως, δεν είναι παρά μία μάσκα πίσω από την οποία κρύβεται άγχος και τρόμος. ‘Ολοι οι χαρακτήρες είναι πανομοιότυποι μεταξύ τους συνθέτοντας μία μικρή κοινωνία-στρατό, όπου κάθε ίχνος ατομικότητας έχει χαθεί, μια μεταφορά ίσως της καπιταλιστικής κοινωνίας του Hong Kong που ζει ο ίδιος ο καλλιτέχνης.
Γίνεται φανερό πως οι Κυνικοί Ρεαλιστές απεικονίζουν μία Νέα Κίνα, η οποία δεν είναι (τουλάχιστον για αυτούς) ένα χαρούμενο μέρος, παρά τα έντονα χρώματα που διακρίνουμε στους πίνακές τους. Με όπλο τους το χιούμορ, οι καλλιτέχνες αυτοί προσφέρουν μία τολμηρή απάντηση στην παγκοσμιοποίηση και την ανάπτυξη του καπιταλισμού στην Κίνα την εν λόγω περίοδο. Χωρίς να δείχνουν σημάδια νοσταλγίας για το παρελθόν, έχουν το θάρρος να ασκήσουν κριτική στην κοινωνική κατάσταση που τους περιβάλλει, δημιουργώντας πρωτότυπες ζωγραφικές συνθέσεις.
