Άλλαι Τέχναι

Είναι γεγονός πως ο κόσμος της τέχνης έχει υπάρξει ανδροκρατούμενος. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες παρατηρείται μια εμφανής διαφοροποίηση, καθώς επιμελήτριες, ιστορικοί τέχνης, διευθύντριες μουσείων και σημαντικών ιδρυμάτων, γκαλερίστριες, κριτικοί, εκδότριες και φυσικά καλλιτέχνιδες έχουν αναγνωριστεί και καθιερωθεί στον χώρο αυτόν, έναν xώρο κατεξοχήν ανταγωνιστικό. Αφήνοντας στην άκρη τις άλλες περιπτώσεις θα επικεντρωθούμε στις καλλιτέχνιδες, θέτοντας ένα απλό ερώτημα. Ποιος μπορεί να απαριθμήσει δέκα, ή έστω πέντε, καλλιτέχνιδες που έζησαν πριν τον 20ο αιώνα; Στον καταιγισμό ανδρικών ονομάτων που μας έρχεται στο μυαλό, ξεχωρίζουν ελάχιστα γυναικεία. Αρτεμισία Τζεντιλέσκι (1593-1653), Αντζέλικα Κάουφμαν (1741-1807), Σούζαν Βαλαντόν (1865-1938), Μαίρη Κασσάτ (1844-1926), Ελένη Μπούκουρα-Αλταμούρα (1821-1900)… Οι εξαιρέσεις, σε έναν κόσμο που η γυναίκα έχει θέση ως σύντροφος, μούσα, προστάτιδα, πηγή έμπνευσης, αλλά όχι ως δημιουργός ισάξια των «μεγάλων» ανδρών καλλιτεχνών.

Οι ζωές τους ήταν συναρπαστικές και αντισυμβατικές και οι προσωπικότητές τους ισχυρές. Μια τέτοια περίπτωση είναι και η γαλλίδα γλύπτρια Καμίλ Κλoντέλ (1864-1943).

Γεννιέται το 1864 στη Ν. Γαλλία. Σε ηλικία 12 ετών φιλοτεχνεί τα πρώτα της έργα, γλυπτές φιγούρες μικρών διαστάσεων. Στα επόμενα χρόνια το ταλέντο της αναγνωρίζεται από τον γλύπτη Alfred Boucher που πείθει την οικογένεια να στηρίξει την Καμίλ και έτσι μετακομίζουν στο Παρίσι, όπου μπορεί να έχει πρόσβαση σε εξειδικευμένη μόρφωση. Καθώς απαγόρευαν στις γυναίκες να φοιτούν στην Ακαδημία Καλών Τεχνών, η Κλοντέλ γράφεται στην ιδιωτική Ακαδημία Colarossi και παρακολουθεί από κοντά σπουδαίους καλλιτέχνες. Στο Παρίσι, το 1882 γνωρίζει τον Ογκίστ Ροντέν, γεγονός σταθμός στην προσωπική και καλλιτεχνική της ζωή.

Η σχέση τους ξεκινάει ως δασκάλου και μαθήτριας. Εξελίσσεται σε μαθητευόμενης, μοντέλου και συνεργάτιδας, ενώ ταυτόχρονα αναπτύσσεται μεταξύ τους μια ισχυρή ερωτική σχέση. Η αλληλεπίδραση στον καλλιτεχνικό τομέα είναι εμφανής. Κοντά του έχει τη δυνατότητα να μελετήσει ανατομία και το γυμνό σώμα, κάτι ανήκουστο για γυναίκα. Ο Ροντέν την βοηθάει να βρει προστάτες και χρηματοδότες. Ο ίδιος δηλώνει: «Της έδειξα που να βρει χρυσό, αλλά ο χρυσός ήταν μέσα της». Η Κλοντέλ βάζει τέλος στη σχέση τους το 1898, ύστερα από 15 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ο Ροντέν δεν εγκατέλειψε ποτέ τη σταθερή σύντροφό του. Παρά τον χωρισμό τους συνεχίζει πάντα να την στηρίζει οικονομικά, αλλά και με τις διασυνδέσεις του, έστω και αφανώς. Η Κλοντέλ, αποδεσμευμένη από τον Ροντέν ακολουθεί προσωπική πορεία, εκθέτει έργα της και αποκτά φήμη. «Ιδιοφυία», «γλυπτά που αψηφούν τη βαρύτητα» είναι χαρακτηρισμοί που δέχτηκε το έργο της από διάσημους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών της εποχής της. Πράγματι, τα γλυπτά της τα χαρακτηρίζει η κίνηση, η αφηγηματικότητα, η εκφραστικότητα. Αφήνει κενό χώρο ανάμεσα στις μορφές, έτσι ώστε ο θεατής να μπορεί να εξετάσει το έργο από κάθε πιθανή γωνία, προσδίδοντάς του μια αίσθηση έλλειψης βαρύτητας.

Ο χωρισμός της, ο θάνατος του πατέρα της και η φθίνουσα οικονομική της κατάσταση επιβαρύνουν πολύ την άστατη ψυχική της υγεία. Καταστρέφει ένα σημαντικό αριθμό έργων της και εξαφανίζεται για μεγάλα διαστήματα. Η διάγνωση είναι παράνοια και σχιζοφρένεια. Το 1913 εισάγεται σε ψυχιατρική κλινική, ύστερα από παρότρυνση του αδερφού της, ο οποίος είναι ο μοναδικός της οικογένειάς της με τον οποίον διατηρεί σχέσεις. Παρά τα ξεσπάσματά της συνεχίζει να δουλεύει και δείχνει να έχει ξεκάθαρη σκέψη. Η ίδια υποφέρει από τον εγκλεισμό. «Το όνειρο που ήταν η ζωή μου έχει μετατραπεί σε εφιάλτη», γράφει στον αδερφό της. Ελάχιστοι φίλοι που, παρά την απαγόρευση της μητέρας της για επισκέψεις και αλληλογραφία, κατορθώνουν να την δουν δεν πιστεύουν πως η Κλοντέλ πρέπει να βρίσκεται στην κλινική. Παρά τις προσπάθειες του γιατρού της να πείσει την οικογένειά της πως δεν πρέπει να μένει άλλο έγκλειστη, η μητέρα της, που πάντα αποδοκίμαζε τον τρόπο ζωής της, αρνείται οποιαδήποτε σχέση μαζί της. Η Καμίλ Κλοντέλ πεθαίνει, ύστερα από 30 χρόνια εγκλεισμού, το 1943. Στην κηδεία της δεν παρευρέθηκε κανένα μέλος της οικογένειας.

Πάνω από μισό αιώνα μετά τον θάνατό της, η στάση της απέναντι στην κοινωνία, οι επιλογές της, το καλλιτεχνικό της έργο παραμένουν πηγή έμπνευσης και παράδειγμα θάρρους.

• http://www.musee-rodin.fr
• http://www.camilleclaudel.asso.fr

Linda Nochlin, “Why have there Been No Great Women Artists?”, Art News, vol 69, No 9 (Jan, 1971)
(http://www.artnews.com/2007/11/01/top-ten-artnews-stories-exposing-the-hidden-he/#1)

• “Camille Claudel”, (1988), του Bruno Nuytten, με την Isabelle Adjani.
• “Camille Claudel 1915”, (2013), του Bruno Dumont, με την Juliette Binoche.