Βιβλιοθήκη

Ο Clemens Setz είναι μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση συγγραφέα. Τα γερμανικά Μέσα τον χαρακτήρισαν ιδιοφυή, σατανικό σαν τον V. Nabokov και βιρτουόζο σαν τον David Foster Wallace, έναν «εξτρεμιστή της λογοτεχνίας με αναρχική φαντασία». Θεωρείται από τους πλέον επιδραστικούς σύγχρονους γερμανόφωνους συγγραφείς. Γεννημένος στην Αυστρία το 1982, ο Clemens Setz τιμήθηκε με το πολύ σημαντικό για τα γερμανικά γράμματα βραβείο Kleist το 2020. «Η παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων» (“Der Trost runder Dinge”) είναι το πρώτο βιβλίο του που εκδίδεται στα ελληνικά.

Η γραφή του είναι προκλητική, αιρετική, μεταμοντέρνα. Τα κείμενά του μοιάζουν με ασκήσεις ύφους και πάλλονται από ψυχεδελικές φαντασιώσεις, λεκτικές και νοητικές ακροβασίες, ανατρεπτικό χιούμορ, από περιγραφές σαν πίνακες του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Το υλικό του μοιάζει ανεξάντλητο, οι ιστορίες του είναι «ιστορίες ενός κόσμου σε ίλιγγο»: επιστημονική φαντασία, ψυχαναλυτικές και φιλοσοφικές αναφορές, σουρεαλισμός, η ποπ κουλτούρα του 20ού αιώνα. Ο Setz παίζει με τη γλώσσα και τα νοήματα σαν να ανακατεύει χρώματα πάνω σ’ έναν καμβά, χωρίς να διστάζει μπροστά στους πιο απίθανους συνδυασμούς, δημιουργώντας σκηνές μιας εξωφρενικής καθημερινότητας.

Δημιουργεί καταστάσεις εφιαλτικές αλλά και βαθιά ανθρώπινες, αφήνοντας συχνά ανολοκλήρωτες τις ιστορίες του ή δίνοντάς τους την πιο απροσδόκητη τροπή. Ο κόσμος του Setz αποτελείται από αλλοπρόσαλλες μορφές που ισορροπούν στα όρια της παράνοιας. H καθημερινότητα είναι η πρώτη ύλη που μεταπλάθεται σε λογοτεχνία όπου το αυτονόητο παύει να ισχύει, μετατρέπεται σε αλλόκοτο. Ο ιδιοφυής Setz αντικαθιστά τις καθιερωμένες διατυπώσεις με τις δικές του, ιδιόμορφες περιγραφές αναπάντεχων αισθήσεων και αντιλήψεων. Οι παρομοιώσεις του είναι απροσδόκητες. 

 Ή αλλού

Ο Setz παίζει με τις ιστορίες και τους χαρακτήρες του χωρίς να επιδιώκει να γίνει κατανοητός, συμβολικός ή διδακτικός, δεν προσπαθεί να περάσει μηνύματα, δείχνει να γράφει επειδή το απολαμβάνει και μόνο γι’ αυτό, διασκεδάζοντας με το να ξύνει την επιφάνεια των πραγμάτων για να οσφρανθεί το άρωμα που θα αναδυθεί, να πειραματιστεί με τις ιδέες που θα προκύψουν – ύστερα κάνει λίγο πίσω για να παρατηρήσει με ενδιαφέρον το αποτέλεσμα. Κάπου κάπου μοιάζει σαν να ρωτάει τον αναγνώστη: εσύ πώς λες να εξελιχθεί αυτό; 

Διαβάζοντας τα διηγήματα νιώθεις «κάτι να σε παρασέρνει προς το αναπόφευκτο, σαν την κόχη ενός μεγάλου καταρράκτη». Ο κόσμος του παραπαίει, ακροβατεί μεταξύ τραγωδίας και λύτρωσης, απειλής και παρηγοριάς. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν πρόκειται για έναν κόσμο συμβατικό, προβλέψιμο, οικείο. Μα μήπως ο 21ος αιώνας δεν εξελίσσεται σε μια εξοικείωση με το ανοίκειο;

Τα «Στρογγυλά πράγματα» είναι όσα μας παρηγορούν, όσα καταλαγιάζουν τους φόβους μας, όσα γαληνεύουν την ψυχή μας. Όσοι ασχολούνται με το φενγκ σούι (ή φανγκ σουέι, τη σύγχρονη πρακτική της τοποθέτησης διαφόρων αντικειμένων στο χώρο βασισμένη σ’ ένα σύστημα παραδοσιακής κινεζικής γεωμαντείας), υποστηρίζουν ότι τα στρογγυλά αντικείμενα δημιουργούν ένα αίσθημα γαλήνης. Δεν ξέρω αν ο Setz ανήκει στους θιασώτες του φενγκ σούι, όμως στην «Παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων» επανέρχεται στο θέμα της «στρογγυλότητας» σχεδόν εμμονικά, με τρόπο που δείχνει ότι οι συγκριμένες ιστορίες ίσως τελικά να έχουν, μέσα στη διαφορετικότητά τους, μια κοινή αναφορά. Την ανάγκη της ψυχής να γαληνέψει όταν η ζωή επιτίθεται με όλα της τα όπλα. Εικόνες σαν αυτή ενός αυτοκινήτου εντελώς σκεπασμένου από το χιόνι, ή σαν τα ποδήλατα, που όταν κι αυτά κουκουλωθούν από το χιόνι μετατρέπονται σε «λευκές ζωγραφιές με κιμωλία». Στον «Μοιρασμένο πόνο» ο Τσβάιγκλ που υποφέρει από κρίσεις πανικού φτιάχνει στο μυαλό του μια λίστα με πράγματα που θα μετρίαζαν το φόβο του, «σε κάθε περίπτωση στρογγυλά αντικείμενα και οπωσδήποτε φρούτα κάθε είδους». Στο «Η γάτα κατοικεί στον ουρανό του Λάλαντ», ο νεαρός κύριος Κονράντι βιώνει συχνά νευρικές κρίσεις και περιγράφει μια πολύ τυραννική νύχτα: «Η εξωτερική πίεση, αυτή που ερχόταν πίσω από τους τοίχους, είχε εντείνει τον πόνο του και αναγκαζόταν να κρατιέται από το ίδιο του το πιγούνι για να μην πέσει απ’ το κρεβάτι. Μετά από λίγο όμως όλα ξαφνικά στρογγύλεψαν, το στήθος του μαλάκωσε. Το επόμενο πρωί όλα του φαίνονταν πάλι απλά και απαλά…» Στο «Οχιά, οχιά, οχιά», όπου ο αφηγητής βρίσκεται σε δίλημμα όταν βλέπει τους τοίχους του διαμερίσματος της τυφλής φίλης του γεμάτους από βωμολοχίες, πιθανότατα εν αγνοία της, πριν της αποκαλύψει τα όσα βλέπει, κοιτάζει «το καλοκαιρινό του καπέλο και μέσα του ένα καινούριο, κίτρινου χρώματος στρογγυλό αντικείμενο, ίσως μανταρίνι ή πορτοκάλι…» Στον «Μάγο», υπάρχει η περιγραφή της λευκής, χιονισμένης, γαλήνιας εικόνας του χειμώνα:

Είναι ανακουφιστικό, λυτρωτικό να διακρίνεις την ποιητικότητα της ζωής μέσα σε μία καθημερινότητα παράλογη και οδυνηρή. Μα όποιος καταφέρνει να τη δει αντιλαμβάνεται πως η ομορφιά δεν χρειάζεται θεατές για να υπάρξει. Βρίσκεται πάντα εκεί.