Βιβλιοθήκη

Ο Juan Pedro Gutierrez υπογράφει την «Τριλογία της Κούβας και ανανεώνει το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για μια εν πολλοίς άγνωστη λογοτεχνία στο ελληνικό κοινό. Μέρη εξωτικά, άφταστος ρεαλισμός που απλούστατα αναπαράγει την σκληρή πραγματικότητα της πρωτεύουσας, φιλήδονοι νέοι και κλειστοί δρόμοι, πυγμάχοι και ομοφυλόφιλοι που πασχίζουν να στήσουν μια ζωή. Η ιστορία έχει εμπεδώσει την επανάσταση και ο Κουβανός συγγραφέας τον ψυχισμό του λαού του.

Η Zoe Valdez αποτυπώνει γλαφυρά την αιώνια, τραγική ραστώνη ενός ολόκληρου κόσμου, ένα «καθημερινό τίποτε.» Πολύ νωρίτερα ο Lima και ο Carpentier θεμελιώνουν ένα λογοτεχνικό φαινόμενο. Αναζητούν και βρίσκουν μες στον «χαμένο χρόνο» όλο το διαθέσιμο υλικό για το περίφημο μαγικό θαυμαστό τους. Αυτό το φευγαλέο που συμβαίνει μοναδικά μες στην αλληλουχία των απλών, καθημερινών στιγμών, αυτό που περιέχει την ουσία της ζωής μετατρέπεται σε βασική σκηνογραφία της κουβανικής λογοτεχνίας. Τα αστικά τοπία, τα συναισθήματα, οι άσκοποι περίπατοι σε ανώνυμους δρόμους, όλα μεταφέρονται στο χαρτί γεμάτα από την ποίηση εκείνης της μυστικής φαντασμαγορίας τους. Μια κρυμμένη μεταφυσική, μια αλλόκοτη υπόσταση του κόσμου και των ανθρώπων ξεδιπλώνεται μες στις πιο άχαρες ώρες της ζωής. Μια αναπαράσταση, σχεδόν αρχαιολογική, η αποτύπωση της ξεχασμένης φρουράς, οι αόρατοι εξεγερμένοι εκεί έξω, οι ψεύτικες προοπτικές, όλα μακιγιάρουν το όνειρο και δεσπόζουν. Ο μαγικός ρεαλισμός μιλά με τραύματα και οι χειρονομίες του διαθέτουν κάτι από την χαμένη μας αθωότητα. Οι άνθρωποι και οι εποχές φέγγουν όπως λαμπερά κάστρα στο κέντρο της θύελλας.

Αυτόν τον ρεαλισμό υπηρέτησε ο Reinaldo Arenas, ένας από τους κορυφαίους λογοτέχνες του περασμένου αιώνα. «Ο Σελεστίνο πριν την Αυγή», το πρώτο και ίσως το κορυφαίο από τα έργα του Κουβανού συγγραφέα που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Εξάντα και συνιστά ένα πρώτης τάξεως δείγμα για το είδος της λογοτεχνίας που διαμορφώθηκε στην Κούβα, επιβεβαιώνει την αξία αυτού του μικρού, μεγάλου βιβλίου. Ο συγγραφέας ένα πρόσωπο μυθικό για την σύγχρονη, κουβανική ιστορία, παραμένει στο προσκήνιο του έργου του. Με αφορμή μια μυθιστορηματική, παιδική ηλικία αλλά και την τραχιά ζωή των επαρχιακών περιοχών, πάντοτε μες στην καρδιά της ιστορίας, ακριβώς εκεί που χάνονται τα πλήθη ο Arenas γράφει «στα φύλλα της αγαύης» την βαθιά ουσία της ζωής του. Λέξεις και σύμβολα συναντιούνται στην ευρηματική γραφή του νεαρού, τότε συγγραφέα με το τραγικό τέλος. Μια εκδοχή του αποτύπωσε το φιλμ του John Schnabel το μακρινό πια 2000.

«Ο Σελεστίνο πριν την Αυγή» αποτελεί μια διαρκή παραβολή. Ένα πολιτικό μανιφέστο για την Κούβα που αλλάζει το δέρμα της, που γίνεται σκληρή και εκδικητική, εισβάλλοντας πανηγυρικά σε μια νέα εποχή. Αυτήν που σήμερα βρίσκει και χάνει τον βηματισμό της, υπακούοντας στο νομοτελειακό τέλος της. Μια πολιτική χροιά, εμποτισμένη με το προσωπικό βίωμα, με την βία της πρώτης εκείνης ύπαρξης, μια μαρτυρία για την αφιλόξενη, επαναστατική πραγματικότητα. Ο Σελεστίνο με τα αδειανά χέρια προσωποποιεί αυτήν ακριβώς την απουσία των διεξόδων. Δίνει φωνή στην περιορισμένη καθημερινότητα, την στέρηση της ελευθερίας που σημαδεύει την ζωή. Πελώριοι, άκαμπτοι καιροί, οι «τεράστιοι κορμοί» που αντικρίζει ο Σελεστίνο στο όνειρό του βιβλίου εμποδίζουν τον ήλιο, συγκρατούν δίχως καμία άρνηση τα σχοινιά, τους ζυγούς, τα περιθώρια. Για τα όνειρα που σκοτώνονται, για αυτά ζει και μιλά ο Σελεστίνο, για το πεπρωμένο που σφραγίζεται κάθε μέρα και λίγο περισσότερο. Δεν υπάρχει χώρος για το παραμύθι και δεν υπάρχει άλλη στιγμή για τον Arenas έξω από εκείνη την μετέωρη ώρα που δεν ανήκει σε κανένα καθεστώς παρά μόνο στις νύχτες και τις μέρες αυτού εδώ του κόσμου. Αυτό ο ένας που συντρίβεται από την καινούρια εποχή συνιστά το στίγμα που αφήνει η ανεπανάληπτη μετάφραση της Χρύσας Τσαλικίδου. Στις σελίδες αυτού του προσωπικού και ονειρικού κειμένου ο θάνατος μπερδεύεται με το όνειρο. Ο τελευταίος την πίκρα του μα την ίδια στιγμή, αποχαιρετά με όση ζωή του απομένει την ποίηση και τον ουρανό. Αυτά τα δυο είναι εκείνα που μοιράζονται πρώτα οι νικητές. Το μικρόβιο του φόβου, η αιώνια δεμένη ζωή με την φύση, το φως, η σκιά με τις διαλέκτους τους, τα τοπία που αντίκρισε και όσα ποτέ δεν θα δει, εκείνα που ριγήσανε εμπρός στα μάτια μας, θεμελιώνουν την μαρτυρία του Reinaldo Arenas. Αυτού του μαγικού Σελεστίνο που «κλωτσά τον ήλιο» στην έξοχη νουβέλα του Εξάντα.

Σκέφτομαι αν θα μπορούσε να μιλήσει κανείς με επάρκεια επιστρατεύοντας, αδόκιμα και καταχρηστικά, ένα καλλιτεχνικό, ας πούμε ισοδύναμο. Το αποτέλεσμα μιας καλλιτεχνικής δραστηριότητας που θα παρήγαγε το ίδιο αποτέλεσμα με αυτό που αναβλύζει η νουβέλα του Arenas. Και δεν έχω άλλον δρόμο έξω από τις προσωπικές εξομολογήσεις ενός άλλου μεγάλου. Ο Paul Gauguin αυτός ο δραπέτης του ονείρου που θα βρει στην  εξωτική Ταϊτή όσα από τα χρώματα του στέρησε η κλασσική ζωή ενός αυθεντικού παριζιάνου, πλησιάζει αρκετά το χρώμα του Σελεστίνο. Αυτή την χροιά του ονείρου, αυτά τα αφηρημένα σχήματα, τις τρομερές, επαναλαμβανόμενες απειλές, τα αυθαίρετα σύνολα που γεννιούνται μες στο τοπίο όπως ένα άλογο ξεπροβάλλει μέσα από σαπφείρινη ομίχλη.