Βιβλιοθήκη

Από μια πρώτη ματιά, το μυθιστόρημα έρχεται να εγγραφεί στον ορίζοντα όλων εκείνων των έργων που αντλούν από τις «αποκαλυπτικές» ιστορίες ή τις ιστορίες «καταστροφής». Είναι ξεκάθαρο ότι ο συγγραφέας επιθυμεί να συνομιλήσει με όλη αυτή την πλούσια παράδοση –όχι μόνο λογοτεχνική, αλλά και κινηματογραφική και τηλεοπτική–η οποία συνδυάζει από τη μια το ρεαλιστικό στοιχείο (με την έννοια ότι η ιστορία τοποθετείται σε μια απολύτως αναγνωρίσιμη, σύγχρονη πραγματικότητα, ταυτόσημη με αυτή στην οποία ζούμε εμείς), και από την άλλη το φανταστικό (κυρίως με την έννοια που γνωρίζουμε από την επιστημονική φαντασία, όπου αξιοποιούνται οι δυνάμεις του ευρύτερου μακρόκοσμου ή μικρόκοσμού μας, του σύμπαντος, για να αναμιχθούν ύστερα με το ανθρώπινο και να οδηγήσουν σε μια ανατροπή ή ριζική μεταμόρφωσή του). Αυτός ακριβώς ο συνδυασμός είναι που πετυχαίνει να φέρει μία ισορροπία εντός της ίδιας της ιστορίας: η ιστορία δεν είναι σαφώς ρεαλιστική, αλλά ούτε ανήκει αποκλειστικά στα πλαίσια του φανταστικού· εδώ το φανταστικό χρησιμοποιείται πιο φειδωλά, όχι για να δημιουργηθεί ένας ολάκερος καινούργιος κόσμος, αλλά ως εργαλείο πειραματισμού, εργαλείο για να εξερευνηθεί η ίδια η φύση της τωρινής πραγματικότητας. Έτσι, η ιστορία μοιάζει περισσότερο με πειραματικό σωλήνα, όπου «προστίθεται» ένα καινούργιο, ξένο στοιχείο που αντιδρά με το υπάρχον, με σκοπό να διαπιστωθούν οι ιδιότητες των υλικών.

Ο Οικονομίδης, λοιπόν, φαίνεται αρχικά να επιδιώκει μια ακτινογραφία του ίδιου του κόσμου στον οποίο ζούμε, των χαρακτηριστικών της ίδιας της καθημερινής ζωής αλλά και της ψυχοσύνθεσής μας. Κι αυτή η αξιοποίηση του φανταστικού, και μάλιστα του φανταστικού που αποκτά έναν ξεκάθαρο «αποκαλυπτικό» χαρακτήρα, μοιάζει να εντάσσει το μυθιστόρημα στη χορεία εκείνη των έργων που ενδιαφέρονται ιδιαιτέρως για τη χαρτογράφηση του μοντέρνου τοπίου μας. Η αίσθηση του «τέλους» (με την επερχόμενη πρόσκρουση που θα αλλάξει τη ζωή), καθώς και ο αγώνας των ανθρώπων να αποδεχτούν και να διαχειριστούν αυτό το τέλος, προδίδουν ακριβώς τη συγγραφική ανησυχία για τις συνθήκες του «σήμερα». Γιατί, αυτό το «σήμερα» ανταποκρίνεται σε μια (μετα)μοντέρνα εποχή, μια εποχή της διακινδύνευσης, όπου η έννοια του «ρίσκου» είναι διάχυτη στην κοινωνία, όπου οι άνθρωποι έχουν μάθει να ζουν μέσα στην αβεβαιότητα και όλα μοιάζουν να εμπεριέχουν διακυβεύματα αναφορικά με την ποιότητα ζωής ολόκληρης της ανθρωπότητας. Το μυθιστόρημα μοιάζει διάχυτο από αυτού του είδους την υπαρξιακή αγωνία, την αγωνία για το πώς μπορεί να είναι το μέλλον, αλλά –και αυτό ίσως είναι σημαντικότερο– για το ποιο μπορεί να είναι το νόημα που βρίσκουν ή χάνουν οι άνθρωποι. Διαβάζοντας το «Βορρά», είχα την εντύπωση ότι το υπόστρωμα του έργου ήταν ακριβώς αυτή η ανησυχία για την εύρεση νοήματος, η ανησυχία ότι στο σύγχρονο κόσμο όλα μπορούν να βρεθούν σε κίνδυνο και ότι, μέσα σ’ αυτό το γενικό ρίσκο, δεν υπάρχουν οι σταθερές που να είναι ικανές να εξασφαλίσουν στα άτομα βέβαιο νόημα…

Σ’ αυτό το πλαίσιο, νομίζω επίσης πως ο «Βορράς» πετυχαίνει και κάτι ακόμη πιο ενδιαφέρον. Ο Οικονομίδης, όντας ο ίδιος νέος, ανήκοντας σ’ αυτή την «κατηγορία» της σημερινής νεολαίας, επιτυγχάνει με έναν εξαιρετικά εύστοχο τρόπο –έναν τρόπο που δύσκολα, θεωρώ, μπορεί να επιτύχει συγγραφέας από άλλη «ομάδα» ή «κατηγορία» του πληθυσμού– να αποτυπώσει τη διάθεση των νέων. Ή τουλάχιστον αυτή που εγώ αντιλαμβάνομαι, όντας νέος, ως διάθεση της νεολαίας. Όπως δηλώνει ο τίτλος, και όπως εξηγείται στο μυθιστόρημα, η έννοια του «βορρά» έρχεται να αντιστοιχηθεί στην έννοια του προορισμού, του σαφώς οριοθετημένου στόχου, του «πόλου» εκείνου που λειτουργεί ως ελκτική δύναμη για τον κάθε άνθρωπο: κάθε άτομο έχει το δικό του βορρά, τις δικές τους αξίες και ιδέες και αισθήματα που νοηματοδοτούν τη ζωή του. Και η καρδιά του μυθιστορήματος είναι ουσιαστικά ο αγώνας που δίνει ο πρωταγωνιστής, ο Άλεξ, για να βρει το βορρά του, για να βρει εκείνο τον πόλο που θα καθοδηγήσει την προσωπική πυξίδα και θα του δώσει μια πιο σαφή αίσθηση της ευτυχίας. Κατά τη διάρκεια αυτού του σκληρού αγώνα, έτσι όπως καταγράφεται στο μυθιστόρημα, ο νεαρός ήρωας ανακαλύπτει στην πραγματικότητα όχι τόσο έναν σαφώς οριοθετημένο χάρτη με τον οποίο πορεύεται για να φτάσει στο βορινό εκείνο σημείο αναφοράς, όσο ένα ασαφές, ομιχλώδες τοπίο όπου δεν είναι εύκολο να βρει καν τα σημεία αναφοράς. Ο Άλεξ είναι για μένα η εικόνα του σύγχρονου νέου, αυτού που αναζητά τον εαυτό του μέσα στον κόσμο, που αναζητά την ευτυχία μέσα σε ένα κόσμο που έχει καταλήξει να είναι τόσο περίπλοκος, χαοτικός, γεμάτος αντιφάσεις και αντιμαχόμενες δυνάμεις, γεμάτος παγίδες και εμπόδια, γεμάτος δυνάμεις που αντιστέκονται ή βάζουν δύσκολα στο άτομο, γεμάτος κατραπακιές και αρνήσεις και απογοητεύσεις και ακυρώσεις, γεμάτος αχνά ή και αμφισβητούμενα νοήματα… Ο νέος δεν μπορεί να βρει εύκολα το υλικό που θα τον κάνει να είναι σίγουρος, που θα τον κάνει να γνωρίζει επακριβώς τι είναι εκείνο που θα τον κάνει ευτυχισμένο. Ο αγώνας που αποτυπώνεται στο μυθιστόρημα είναι ουσιαστικά η αντανάκλαση μιας γενιάς που βρίσκεται αν όχι σε σύγχυση, τουλάχιστον σε μια συνεχή αβεβαιότητα. Με το φόβο του ανεκπλήρωτου να επικρέμαται διαρκώς στις επιλογές της. Με το μούδιασμα της αμφιβολίας και της υπερανάλυσης να είναι διαρκώς παρόντα. Εκείνο που διακυβεύεται –και νομίζω είναι αυτό που προκαλεί έντονα, τουλάχιστον σε μένα, ως συναίσθημα ο «Βορράς»– είναι η ικανοποίηση σε έναν κόσμο όπου οι νέοι νιώθουν ανασφαλείς. Αλλά, ευτυχώς, είναι νέοι σκεπτόμενοι που αγωνίζονται να βρουν ή να φτιάξουν μιαν ασφάλεια μέσα στο χάος και το άγνωστο που τους απειλεί και τους στερεί τη βεβαιότητα…

Το μυθιστόρημα του Φοίβου Οικονομίδη, εν κατακλείδι, είναι ένα εξαιρετικό ντεμπούτο. Σύντομο αλλά εύστοχο στη λογική του, καταφέρνει να φέρει στο αναγνωστικό κοινό μια εικόνα από τις πιο βαθιές ανησυχίες της νέας γενιάς. Και μόνο γι’ αυτό αξίζει να διαβαστεί.