Βιβλιοθήκη

«Ναι,  δεν είναι εύκολος ο Προυστ, όπως λένε όσοι δεν διάβασαν μήτε την «Οδύσσεια» και ποιος ξέρει τι τους περιμένει άμα λάχει και πέσουν στα χέρια τους οι «Πρέσβεις» του Henry James, ο «Αβεσαλώμ» του Faulkner, ο «Θάνατος του Βιργιλίου» του Hermann Broch ή ο «Φάουστ» του T. Mann και γιατί όχι το «Μυθιστόρημα της κυρίας Έρσης» του κυρίου Πεντζίκη», γράφει στον πρόλογό του «Διαβάζοντας» ο Πέτρος Παπαδόπουλος. Υπογράφει τις εξαιρετικές συστάσεις του μικρού αυτού εγχειριδίου που ο Marcel Proust έγραψε για να προλογίσει και εκείνος με την αλλοτινή του σειρά, ένα βιβλίο του Ruskin.

Ο Marcel Proust παραμένει αυτό που λέμε ένας δύσκολος συγγραφέας. Μα αυτό καμιά φορά ετούτο το σημείωμα συλλογίζεται πως είναι αποτέλεσμα της δικής μας επιφανειακής προσέγγισης. Πάει να πει πως αρκεί η προσπάθεια μου να συμμεριστώ, να νιώσω τον ρυθμό του κειμένου, αρκεί η αφοσίωσή μου σε αυτήν την ιστορία που την διάλεξα με το πρόσχημα της ψυχαγωγίας. Και τότε οι λεπτομέρειες στις οποίες αφθονούν τα κείμενα του Γάλλου δημιουργού αποκαλύπτονται, τα στρώματα έρχονται στην επιφάνεια. Ένα σωρό πράγματα πεταμένα σε κάποιον βυθό, ανάξια της προσοχής, υαλικά που λογαριάσαμε για πεθαμένα, συμμετέχουν στην ζωή που από το τίποτε αναστυλώνει ένα μοναδικό, συγγραφικό ταλέντο. Και κάπως έτσι, καθώς αναζητάς τον χαμένο χρόνο μια ολόκληρη χλωροπανίδα από πράγματα και μορφές και διευθύνσεις και διακοσμήσεις φωτίζονται. Ρίχνουν την σκιά τους στην ζωή που εξελίσσεται, παράλληλη με την δική μας, με τον ίδιο, ειλικρινή βαθμό συνενοχής και παραίτησης.

Ο Marcel Proust με το μικρό του δοκίμιο με τίτλο «Διαβάζοντας (μέρες ανάγνωσης)» που δημοσιεύεται το 1906, μας δίνει μερικές καλές αφορμές για να υποβληθούμε στην τελετή της ανάγνωσης. Επιστρατεύει εκείνο το σύμπαν που δανείζεται από εμάς και με την σειρά του μας πλημμυρίζει με έκπληξη εξαιτίας της ευχέρειας με την οποία αφηγείται τις λεπτές, εκλεκτικές συγγένειες μιας ολόκληρης τέχνης. Ο Proust διαγράφει μια τροχιά από το δικό του, νεανικό μερικό ως την συνολική θεώρηση της ανάγνωσης, πάντα με αφορμή το βιβλίο του Άγγλου αισθητικού John Ruskin. Αυτή η ιερή τελετή που επέτρεψε να δημιουργηθούν τόσοι αξιόλογοι κόσμοι, αυτό το είδος της πιο ενδόμυχης εξομολόγησης, ιερό και απαλλαγμένο ολότελα από την εικόνα , συνιστά το αντικείμενο του κειμένου. Ο Proust με την γνωστή αμεσότητα και επιδεξιότητά του μεταβαίνει από συμπέρασμα σε συμπέρασμα, αποκαλύπτει ολόκληρη την λογοτεχνία σαν ένα άθροισμα διαδοχικών μεταλήψεων, χρόνου και υπομονής. Η ανθρώπινη δύναμη που γέννησε τα ιερά και τα όσια της παγκόσμιας λογοτεχνίας είναι η ίδια που κινεί το αναγνωστικό ενδιαφέρον, σε μια εκ νέου συγγραφή κάθε βιβλίου. Επειδή η ανάγνωση κατορθώνει να ανανεώσει το άγνωστο σε εμάς συναίσθημα, φωτίζει την μυστική ζωή που εξελίσσεται πλάι στην δική μας. Εξανεμίζει την απόσταση ανάμεσα σε εκείνον που με ένα ιδανικό στην καρδιά προβαίνει σε μια ύψιστη χειρονομία, επιβλητικότερη ακόμη και από τις ίδιες τις λέξεις του. Και δίνει μια απάντηση, όλο τρυφερότητα και μεταφυσικό ενδιαφέρον, σε εκείνον που γυρεύει μια απόκριση στην έλξη ενός βιβλίου. Πρόκειται μονάχα για την μόδα που επιβάλλει τις συνήθειές της, ίσως για κάποιο προσωπικό γούστο, ή κάποια άλλη προτίμηση, ανάξια λόγου που η ανάγνωση διατηρεί τον μαγικό της χαρακτήρα. Καθένας έχει τον κόσμο απέναντί του, μια ευκαιρία να γευτεί την ευτυχία ή πάλι να νιώσει δίχως μέτρο την συντριβή. Καθένας, μπορεί μέσα από την πράξη της ανάγνωσης να ψηλαφίσει τα απόκρυφα μέρη του εαυτού του. Τους τρόπους, τις εκφράσεις, τις κινήσεις του που γίνονται ερωτικές και ζωντανεύουν από σελίδα σε σελίδα, από αίσθηση σε αίσθηση. Ανάμεσα στον αναγνώστη και το πεδίο της δύσκολης άσκησής του μεσολαβεί μπόλικος πουριτανισμός, βαθυστόχαστες απεικονίσεις, ωραίες, τετράγωνες λογικές και πάλι, ουσίες γεμάτες πυκνότητα. Ανάμεσα στον αναγνώστη και την ανίκητη τρυφερότητα με την οποία η ανθρώπινη εμπειρία κοινωνεί την μνήμη της, χωρά μια ολόκληρη φιλία και ίσως εκείνο που ο Cezare Paveze ονόμασε «θράκα κάτω από το σώμα». Μια σχέση που αντέχει και επιβάλλει χρησιμότητα και άλλοτε πάλι τιμά την τέχνη της διακόσμησης που δεν γνωρίζει όριο. Σπονδή στο ανθρώπινο συναίσθημα που άμεσο και ατόφιο περιλαμβάνεται στις σελίδες κάποιου τόμου. Τίποτε δεν είναι αξιοκαταφρόνητο μες στους κόλπους της αιωνιότητας που μας μεταγγίζουν τα μεγάλα έργα, αυτά που τιμούν την τελετή της ανάγνωσης με την ευαισθησία, την ευθύνη και την πράξη που αφηγούνται.

Ο Andre Zid στο επίμετρο που περιλαμβάνει αποσπάσματα από μια συλλογική, εγκωμιαστική εκτίμηση του έργου του Marcel Proust αναγνωρίζει στον Γάλλο δημιουργό το θαύμα της αποκάλυψης. Η παρουσία του στα γράμματα στάθηκε εκείνη ενός εκτυφλωτικού φωτισμού που σάρωσε τα πάντα και δεν άφησε κανένα από τα ψιχία της πραγματικότητας και της μνήμης να σωπάσει. Τον χρόνο που αναζήτησε τον δάμασε με τον καλύτερο, δυνατό τρόπο, ανακαλύπτοντας τόσες λεπτές ισορροπίες, έξω και πέρα από εκείνον. Το «Διαβάζοντας» μας δίνει μια εξομολόγηση που προμηνύει την «Αναζήτηση του Χαμένου Χρόνου» γράφει δίχως άλλες προσθήκες στο οπισθόφυλλο της έκδοσης της Εστίας. Οι Πέτρος Παπαδόπουλος και Κώστας Τσιταράκης υπογράφουν την μετάφραση στην εξαιρετική έκδοση με τις στοχευμένες και αναγκαίες αναφορές, όπως ξεδιπλώνονται στις φροντισμένες Σημειώσεις του βιβλίου.