Βιβλιοθήκη

«Η πέμπτη δεκάδα των Κάντο – ή Λεοπολδινά Κάντο, όπως συχνά αναφέρονται στην διεθνή βιβλιογραφία – γράφτηκε στο Rapallo της Βόρειας Ιταλίας μεταξύ 1935 και 1937, χρονιά της πρώτης έκδοσης στο Λονδίνο, από τον εκδοτικό οίκο Faber&Faber», γράφει ο Γιώργος Μπλάνας στην πολύτιμη έκδοση του Αρμού. Ο εμβριθής μελετητής, ένας πιστός εργάτης της λογοτεχνίας επί δεκαετίες, αναμετριέται με τον νεοτερισμό των Κάντο του σπουδαίου Miglior Fabbro. Η ιστορική αναδρομή, οι πολιτικές πεποιθήσεις του ίδιου του δημιουργού, οι βάσεις πάνω στις οποίες υψώθηκε ο φιλοσοφικός του στοχασμός, οι παρεκκλίσεις των πεποιθήσεών του που τον οδήγησαν στην αποδοχή των όρων του ναζισμού, συνθέτουν τις επιρροές ενός μεγάλου έργου. Ο Pound υπήρξε πιστός Αμερικάνος, «βαθιά και αθεράπευτα» εθνικός όπως σημειώνει ο Γιώργος Μπλάνας, ένα πνεύμα φωτεινό ικανά για να εισάγει στο πεδίο της κοινωνικής αποτίμησης τον όρο της «οικολογικής συνείδησης». Ο ποιητής με τις δημόσιες καταγγελίες του κατά των πιστωτικών ιδρυμάτων και των κεφαλαιούχων, αρθρώνει έναν λόγο αναρχικό μα και αθέλητο, αφού λογαριάζοντας το μέλλον του ανθρώπου που καθορίζει η κυριαρχία των φυσικών νόμων, περνάει από τον ναζισμό σε μια ευρηματική καταγγελία όλων των συστημάτων που στηρίχτηκαν σε οικονομικές και κοινωνικές ελίτ. Οι πολιτικοί θεσμοί της Ευρώπης, η Αμερικανική Επανάσταση που δανείζει τις ρηξικέλευθες διακηρύξεις της στην γηραιά ήπειρο, όλα φιλτράρονται από την ξεχωριστή ματιά του Pound, εκείνη που συνδυάζει ένα σπάνιο, ποιητικό δαιμόνιο, ικανό να τον εμπνεύσει ως το σημείο να γράψει πως «οι χήνες γράφουν φθινόπωρο στον ουρανό» αλλά και την εύστοχη κριτική ματιά που μέσω μιας άλλης οδού καταλήγει στην ευρεία αποδοχή ενός δίκαιου και στέρεου πνεύματος, βασισμένου στον διαχρονικό, φυσικό ρυθμό. 

«Ο Pound ήταν Αμερικάνος», σημειώνει ο Γιώργος Μπλάνας, αποδίδοντας σε κάθε του επιχείρημα την κατάλληλη υποσημείωση που μπορεί να βοηθήσει τον αναγνώστη να κατανοήσει σε όλη της την έκταση αυτήν την μοναδική, ποιητική εργασία. «Είχε χτιστεί με υλικά του Jefferson, τη ζωτικοκρατία του Walt Whitman, τον ατομικιστικό αναρχικό του D. Thoreau, τον νεοπλατωνισμό του Emerson, τον πραγματισμό του William James» εξηγεί ο επιμελητής και μεταφραστής της έκδοσης του Αρμού που τιμά τον μεγάλο δημιουργό και προσεγγίζει την παράταιρη ταυτότητά του. Αυτός ο ιδιόρρυθμος Οδυσσέας που δεν έμελλε να βρει την Ιθάκη του, διάθετε την στόφα ενός ομηρικού ήρωα. Οι μελέτες, τα διαβάσματα, οι προσεγγίσεις της παγκόσμιας εργογραφίας επιβεβαιώνουν ποιας μοίρας αίνιγμα στάθηκε συνεχιστής ο Ezra Pound που σε μια σκοτεινή εποχή για την ανθρωπότητα, ενσαρκώνει ένα άλλο πνεύμα αντιφατικό, ικανό να συνδυάζει το προσκύνημα στους μελανοχιτώνες του Mousolini μα και την στυγνή καταδίκη του κόσμου που ήδη έχει αρχίσει να θεμελιώνεται. Όχι πάνω στις αξίες και τα ιδανικά ή την θλιμμένη δόξα κάποιας αυτοκρατορίας, μα στον νόμο του κέρδους, τον νόμο του τόκου που δημιουργεί χρήμα και ευκαιρία από το τίποτε,  δίνοντας σάρκα και οστά στα πιο εφιαλτικά σενάρια. Ο τόκος, αυτό το θεωρητικό κέρδος που πολλές φορές επινοείται συνιστά την μόνη σταθερά των Κάντο που παρακολουθούν το πέρασμα της ανθρωπότητας από την ευλογία του συνεταιρισμού στην θηριωδία του άκρατου ατομικισμού, των λυσσαλέων επιχειρηματικών συμφερόντων που νέμονται τάξεις ολόκληρες και ανθρωπότητες. Αυτός ο τόκος που στον Pasolini εκφράστηκε ως πραγμάτωση του ολοκληρωτισμού, ντύθηκε το δέρμα της καινούριας οικονομίας που γεννιότανε στο τέλος των δύο μεγάλων πολέμων. Ο ίδιος κίνδυνος που πληγώνει την ανθρώπινη ιστορία, κάθε φορά με άλλο πρόσωπο, φερμένος από άλλους δρόμους δανείζει την φωνή του στα Κάντο που διαπερνούν την ιστορική μνήμη, σε μια αδέκαστη μαρτυρία του τρόπου με τον οποίο προχωρεί ο άνθρωπος. Ουρλιάζοντας από την φυλακή της ιταλικής πόλεως Pisa πως «ο καρπός είναι για να τρώγεται» ο Ezra Pound, οικονομολόγος, ποιητής και νομοθέτης κρατά το νήμα της ιστορικής μνήμης αρχίζοντας και τελειώνοντας με το ιδεόγραμμα του μέλλοντός μας που κανείς και ποτέ δεν θα μπορούσε να αναγνωρίσει. Την ίδια στιγμή που η Vicenza μοιάζει ζωγραφισμένη πάνω στο φωτογραφικό φιλμ, ένα ολόκληρο οικονομικό–πολιτικό σύστημα ετοιμάζεται να κατασπαράξει την ανθρώπινη εργασία, την επιθυμία και το όνειρο. Ο Ezra Pound τρέχει από το χθες ως το εφιαλτικό σήμερα της εποχής μας, αφηγείται με τους στίχους του έναν ολοκαίνουριο κόσμο που δεν φθάνει με τους στρατιώτες του μα με τις μετοχές των εταιριών και τα διοικητικά συμβούλια των μεγάλων πιστωτικών ιδρυμάτων, έτοιμος να ανάψει την μαρκίζα του και να εγγυηθεί την πλασματική αύξηση κάποιου μετοχικού κεφαλαίου.

«Στην παγκόσμια, κριτική βιβλιογραφία έχει καθιερωθεί η άποψη πως τα Κάντο της Πέμπτης Δεκάδας αφηγούνται την δημιουργία και τις τύχες της πρώτης στον κόσμο, συνεταιριστικής μη τοκογλυφικής τράπεζας, της Monde dei Paschi , η οποία ιδρύθηκε στην πόλη της Siena το 1624.» Με ετούτη την αναφορά και ένα εκτενές υπόμνημα με σημειώσεις και παραπομπές σε βιβλιογραφίες και νοήματα, με το λογότυπο της τράπεζας που ετοιμάζεται να αλλάξει τους όρους της παγκόσμιας οικονομίας και μερικές φωτογραφίες ο Pound υφαίνει τον αέναο μύθο της ανθρώπινης προσπάθειας, της φιλοδοξίας της που φλέγεται αμείωτη σε κάθε εποχή. Μες στις στρεβλές του θεωρήσεις ο Αμερικάνος ποιητής που υπηρέτησε πιστά μερικά από τα πιο πρωτοποριακά κινήματα της εποχής του δοξάζει την «δύναμη της φύσης που είναι αιώνια, τον άνθρωπο υμνεί που αν και θνητός δεν παύει να προσβλέπει πάντοτε στο μέλλον, το ωραίο και το ιδανικό». Ο γέρο Ezra φορά το ρούχο της ελευθερίας, της φυσιοκρατίας που ξεπερνά τα ασταθή συστήματα, περνά μέσα από σκιές, μεταμορφώσεις και παραλληλισμούς, ανασύροντας διατυπώσεις, σκόρπιες μαρτυρίες, δυσδιάκριτα ονόματα και ποσά. Και όλα τούτα μόνο και μόνο για να ανακαλέσει από την λήθη όλες εκείνες τις ευκαιρίες της ανθρωπότητας που πήγαν χαμένες.  Ο Ezra που μιλά μονάχα με τα κείμενά του, ουρλιάζει τις στροφές των Κάντο του ίσια κατευθείαν από τα κτίρια και τα νοίκια και τα υφαντουργεία που δοκιμάζουν καινούριες μηχανές εσωτερικής καύσης. Ο νέος κόσμος δεν διαθέτει άνδρες καμωμένους από την φωτιά της πλατείας του Μαγιού, μονάχα βέβαιους επενδυτές που έχουν σκοπό να κερδίσουν ολοένα και περισσότερα, εξαντλώντας την ανθρώπινη προσπάθεια, φτηναίνοντας την ανθρώπινη ζωή. Τι ειρωνεία θα πείτε σε τούτο το σημείωμα, εκείνος που παρέμεινε προσηλωμένος στα φασιστικά ιδεώδη να υπερασπίζεται μέχρι το τέλος το δικαίωμα στο έπος και την συνέχεια του ανθρώπινου πολιτισμού. Αλλού το λένε ταλέντο, αλλού ιδιοφυία και ίσως αγάπη, μα σε αυτό το σημείωμα μπορεί κάποιος να το πει σπουδή για όσους δεν λιγοψύχησαν δεμένοι πάνω στον κορμό του δέντρου της ελευθερίας. Μια ολόκληρη χλωροπανίδα, βασιλείς και μηχανορράφοι και τυχαίοι φίλοι και αυτοκρατορικές ερωμένες και Βενετσιάνοι διοικητές. Όλοι περνούν από τούτα τα Κάντο που δεν μεταφράζονται, μα ακουμπάνε τρυφερά πάνω στην παγωμένη, τοκισμένη καρδιά του κόσμου, την ίδια στιγμή που τότε και τώρα και πάντα η μυστική ζωή και το τεχνικόλορ του κόσμου θεσπίζουν  την φιλία τους με την ανθρώπινη φυλή.

Ο μόνος τόκος που ευαγγελίζεται ο Ezra Pound δεν είναι άλλος από την ομίχλη που δίνει η περαστική βροχή, η καθαρή ευτυχία μιας ψυχής που καθρεφτίζεται σε έναν παιδικό χορό κάτω από τα φύλλα της σημύδας, ή πάλι ο απόμακρος ήχος της καμπάνας σε έναν επίγειο παράδεισο με τα πουλιά που σκορπάνε, μια ιχνογραφία της ζωής καθώς απ΄άκρη σε άκρη φλέγεται το θαύμα του απλού που μίσησε ετούτος εδώ ο κόσμος. Ο κύριος Μπλάνας που επιμελείται την έκδοση του Αρμού και την καταξιώνει με την φροντισμένη ανάλυση του υλικού της δίχως να παραλείπει να στηλιτεύσει τους λάθος δρόμους της παουντικής συλλογιστικής, δεν παύει να υποκύπτει στην γοητεία, στην αδιαφιλονίκητη εκείνη ένταση με την οποία το «φθινοπωρινό φεγγάρι φέγγει πάνω από την λίμνη Dongding» σε κάποιο έργο του Yokohama Taikan. Την έκδοση του Αρμού υπογράφει αυτό το είδος της ελευθερίας που άθελά του και τόσο φυσικά υπηρέτησε ο γέρο Ezra λέγοντας το τραγούδι της ζωής που σαρώνει κάθε βιβλιογραφική αναφορά και κάθε ιστορικό κεκτημένο με την ορμή ενός ποταμού. Στο δέλτα του ο Ezra Pound χάραξε αιώνια το όνομά του, αναζήτησε τις ρίζες του και έσκυψε με τρυφερότητα να πιει από την ομορφιά της φύσης, την άφταστη δικαιοσύνη της που μπορεί να ζεστάνει ακόμη και την πιο μελαγχολική καρδιά, εκείνη την χειμαζόμενη που λογαριάζει για τόκο της το λίγο της ζωής που μας αναλογεί. «Η πέμπτη δεκάδα των Κάντος» συνιστά προϊόν σκέψης καθαρής μα και ενστίκτου και του κόσμου που ποτέ δεν θα επιστρέψει στην φωνή της περαστικής του αθωότητας.

Ο ενδιαφερόμενος που δεν θα αρκεστεί στην αποσπασματική αυτή επαφή με το έργο του Pound μπορεί να γυρέψει τον δρόμο του στηριγμένος ολότελα και αποκλειστικά στις σημειώσεις του κυρίου Μπλάνα. Αυτές που εξίσου φροντισμένες όπως και το κείμενο παραχωρούν αναρίθμητες προεκτάσεις στην θεώρηση του έργου του Pound. Στις πρόζες του που έμελλε να σημαδέψουν αποφασιστικά κάθε καινούρια εποχή, ακόμη και ετούτον τον βίαιο, τον ως την εξάντληση λογικό και κερδοφόρο, αιώνα.