Γραφομηχανούλα, του Siegfried Kracauer
Τι είναι η γραφόσφαιρα και άλλες συμπτώσεις: Σημείωμα για την «Γραφομηχανούλα» του Siegfried Kracauer σε μετάφραση και πρόλογο Νικήτα Σινιόσογλου.
Θα έφευγε, το πήρε απόφαση. Είπε να ανηφορίσει από την πλευρά των μαγαζιών, για κάτι τελευταίο, για κάτι προσωπικό. Οι εκδόσεις στην βιτρίνα κέρδισαν την προσοχή του από την πρώτη ματιά. Κίχλη, τα άστεγα ονομαζόταν η σειρά.
Σε αυτήν ανήκει η αιρετική «Γραφομηχανούλα» του Siegfried Kracauer που έρχεται σε μετάφραση Νικήτα Σινιόσογλου να κάνει αισθητή την παρουσία της. Και ας ανήκει στις σελίδες ενός βιβλίου διαστάσεων τσέπης, σε χαρτί pure rough των 120 γραμμαρίων. Από τον πρόλογο ως τις σημειώσεις και τα υπέροχα σχέδια της Εύης Τσακνιά που κοσμούν τι σελίδες της «γραφόσφαιρας» αυτό το εξαιρετικό βιβλιαράκι λέει μια πρωτότυπη ιστορία που ταιριάζει πολύ στην εποχή μας. Κυρίως επειδή με την ίδια ευκολία που ο πάλαι ποτέ εραστής των δυνατοτήτων της, έρχεται η στιγμή που της γυρνά την πλάτη, χορτασμένος από τις υπηρεσίες της. Κυρίως επειδή με ανάλογο τρόπο στοιβάζονται στα συρτάρια και τις προθήκες σωροί από άχρηστα, ηλεκτρονικά μέσα που κάποτε μας υπηρέτησαν και εμείς μοιραία τα προδώσαμε. Η «Γραφομηχανούλα» θα μπορούσε να σταθεί σαν ένα ισοδύναμο του εφήμερου, ένα σύμβολο της προσωρινότητας που δένει τις ζωές. Αυτό είναι όλο λοιπόν; Μα φυσικά και όχι, αφού στις σελίδες του Siegfried Kracauer βρίσκει κανείς πολλές σημειώσεις για τον καιρό εκείνο. Και ακόμη τις έξι επιστολές και ένα ποίημα του Friedrich Nietzsche για την «γραφόσφαιρα».
Στο εσωτερικό του εξωφύλλου η έκδοση της Κίχλης αναφέρει.
Η γραφόσφαιρα (Schreibjugel) τύπου Malling–Hansen, μια από τις πρώτες γραφομηχανές. Κάτοχος μιας τέτοιας «γραφόσφαιρας» έγινε ο Νίτσε το 1882.
Έτσι εξηγούνται τόσοι οι επιστολές, όσο και αυτή η λογοτεχνική διαστροφή, στα όρια του φετίχ που στέκει στο επίκεντρο της «Γραφομηχανούλας». Έτσι εξηγούνται, στον εξαιρετικό πρόλογο του Νικήτα Σινιόσογλου, οι κρυμμένες σημασίες που καθιστούν το βιβλιαράκι της σειράς των αστέγων μια σπουδαία έκδοση. Αναδεικνύονται οι αναφορές που συνδέουν την «Γραφομηχανούλα» με την εποχή και τα χαρακτηριστικά της. Με την όλο αθωότητα και εκλέπτυνση μποέμικη ζωή ενός flaneur, μιας ευαίσθητης κράσης, ο Kracauer δίνει μορφή στις παρατηρήσεις του.
Κατ΄αρχάς ο συγγραφέας μελετούσε σε βάθος τον τρόπο ζωής μιας ανερχόμενης τάξης υπαλλήλων γραφείου, που έμελλε να παίξει καίριο ρόλο στην οικονομική ζωή των ευρωπαϊκών μητροπόλεων. Οι υπάλληλοι αυτοί δεν είναι προλετάριοι, ούτε αστροί, καθότι χαμηλόμισθοι, είναι χαρτογιακάδες με αδιαμόρφωτη ιδεολογία και δίχως ταξική συνείδηση, μια ενδιάμεση και ανομοιογενής ομάδα που διαρκώς αμφιρρέπει μεταξύ της σκληρής εργασίας στα γραφεία και της νεόκοπης έννοιας του «ελεύθερου χρόνου».
Μες στο μικρό της σώμα η «Γραφομηχανούλα» που έρχεται να ταράξει μια νύχτα καλοκαιριού την ήρεμη ψυχή του, περιέχει αρκετή από την πιο παράξενη διαστροφή. Αυτήν που μας θέλει δεμένους μες στους χαλινούς της σύγχρονης εποχής, ολότελα γοητευμένους από τα μέσα της εξέλιξης. Στο έξοχο βιβλιαράκι του Siegfried Kracauer λέγεται γραφόσφαιρα μα αλλού διαθέτει χίλια διαφορετικά ονόματα. Η επίδρασή της φαντάζει αληθινή αρρώστια που φεύγει και έρχεται με ανυπόμονη μανία, ολοένα και πιο καταστροφική για να ξεθυμάνει στις σελίδες της ιστορίας του συγγραφέα, γνήσιου εκπροσώπου του ρεαλισμού που επηρέασε σημαντικά την κινηματογραφική κριτική με το έργο και τις επισημάνσεις του.
Κοινωνιολόγος, συγγραφέας, ποιητής, θεωρητικός της φιλοσοφίας, κριτικός πολιτιστικών θεμάτων ο Γερμανός συγγραφέας Siegfried Kracauer γεννήθηκε το 1889. Το 1966 εγκαταλείπει οριστικά τις θεωρίες και περνά σε άλλες σφαίρες, έχοντας όμως προλάβει να αφήσει ένα σημαντικό και ευρύ έργο, στους κόλπους του οποίου η «Γραφομηχανούλα» κατέχει μια αξιοσημείωτη θέση.
Οι επιστολές του Friedrich Wilhelm Nietzsche που περιλαμβάνονται στην παρούσα έκδοση, αφορούν μια άλλη πτυχή αυτού του πολυσήμαντου έργου που η Κίχλη ανασύρει από το βαθύ παρελθόν. Ο Γερμανός φιλόσοφος με το ευαίσθητο, νευρικό σύστημα βρίσκει στην γραφόσφαιρα την ανερμάτιστη λειτουργία που ταιριάζει στην παθολογία του. Δεμένος απελπιστικά πάνω στην επαναστατική μηχανή η χειμαζόμενη ψυχή του βρίσκει μια διέξοδο, έναν τρόπο και μια αφορμή για την καινούρια ποιητική συλλογή του με τον φιλόδοξο τίτλο «Πεντακόσιες σημειώσεις για τραπέζι και τοίχο: Για τρελό από χέρι τρελού». Το όραμα του στοχαστή δεν θα πραγματωθεί ποτέ. Η μηχανή του θα πέσει στην ανάγκη των διαρκών και χρονοβόρων επισκευών. Γρήγορα θα αντιληφθεί πως εκείνος δεν είναι ο καταλληλότερος άνθρωπος για να την συνεφέρει, έτσι ακριβώς όπως θα την απορρίψει και ο χαρακτήρας του Siegfried Kracauer στην μικρή και αθεράπευτα ανθρώπινη ιστορία του. Δυο παράλληλες εμπειρίες συναλλάσσονται με τρόπο αξιοθαύμαστο στην «Γραφομηχανούλα» από τα υπέροχα άστεγα της Κίχλης. Το λογοτεχνικό παιχνίδι που προτείνει το οπισθόφυλλο συνιστά ένα ακόμη επιχείρημα για την εξαίρετη νουβέλα. Ωστόσο πολλαπλάσιο ενδιαφέρον προκύπτει αν αναλογιστεί κανείς πως σκηνές της παίχτηκαν στην κάμαρη ενός σπουδαίου ανθρώπου γεμάτου ευαισθησίες και ρωγμές. Αυτές οι τελευταίες μας επιτρέπουν να διαβάσουμε όσα γέννησε εκείνη η γραφομηχανούλα. Στέρεους, ατσαλένιους χαρακτήρες που υπέκυπταν όπως όλα στην ανυπόφορη υγρασία και την υποδεέστερη ποιότητα του μελανιού. Αρκεί ο επίλογος της εισαγωγής του Νικήτα Σινιόσογλου και όλες οι κατευθύνσεις αυτού του μικρού σπουδαίου βιβλίου ευθύς φανερώνονται.
Προχώρησε με την γραφομηχανούλα του στο χέρι. Ήταν περήφανος που την είχε διαλέξει μες στον γενικό χαμό. Τι τύχη θα είχε διαφορετικά; Συλλογίστηκε τις μηχανές του πολτού και ρίγησε μια στάλα. Έπειτα διάβασε σε μια διαφημιστική μαρκίζα, τα καλύτερα βιβλία του καλοκαιριού. Τέτοιοι χαρακτηρισμοί δεν αρμόζουν στα βιβλία. Η γραφομηχανούλα του αντέχει και τις αμμουδιές και τις υψηλές θερμοκρασίες. Γέλασε δυνατά και έκλεισε τα εισιτήρια του για το ερχόμενο Σάββατο. Η γραφομηχανούλα θα τον συντρόφευε. Βιβλία του καλοκαιριού σκέφτηκε και ευθύς τα φαντάστηκε ανάλαφρα, πουπουλένια, να ποζάρουν με αντηλιακό και ύφος νόμπελ σε καθίσματα εποχιακά. Όχι, όχι υπάρχουν συντροφιές για πάντα, όχι μονάχα για το καλοκαίρι. Και έσφιξε καλά στην χούφτα του την Γραφομηχανούλα. Από τις εκδόσεις Κίχλη, απαντώντας έτσι στην μόνιμη διαφημιστική επωδό των ημερών.
Γραφομηχανούλα, του Siegfried Kracauer
Μετάφραση: Νικήτας Σινιόσογλου
Εκδόσεις Κίχλη
σελ. 88
