Βιβλιοθήκη

Στο έργο του «Το πνεύμα των γονιών μου εξακολουθεί να ανυψώνεται μέσα στη βροχή», ο Patricio Pron καταθέτει μια εξομολόγηση για τον πατέρα του και για το πρόσφατο παρελθόν της χώρας του, της Αργεντινής. Μια εξομολόγηση που καταλήγει να είναι βαθιά πολιτική και υπαρξιακή, αφού καλείται να διαπραγματευτεί την έννοια της κληρονομιάς και της πρόσληψής της σε προσωπικό αλλά και -εν τέλει- εθνικό επίπεδο.

Ιδίως μετά το Λατινοαμερικάνικο «Μπουμ» (με συγγραφείς όπως ο Márquez, ο Fuentes, ο Llosa και άλλοι), τα λογοτεχνικά έργα που έρχονται από την ευρύτερη περιοχή της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής έχουν κατορθώσει να κατακτήσουν το αναγνωστικό κοινό παγκοσμίως. Πρόκειται για έργα που, μολονότι χαρακτηρίζονται από πολύ διαφορετικά στυλ και φιλοσοφίες γραφής, εν τέλει μπόρεσαν να κρατήσουν το ενδιαφέρον των αναγνωστών και να μείνουν στη μνήμη ως έργα που αφορούν κατά κάποιο τρόπο μια ενιαία γεωγραφική, κοινωνικοπολιτική και πολιτισμική περιοχή. Κι αν κάποιοι από τους λόγους που αυτά τα έργα έγιναν τόσο δημοφιλή ήταν οι αισθητικοί πειραματισμοί ή ο εξωτισμός και συχνά το παραμυθικό στοιχείο, θα τολμήσω να πω πως τα έντονα πολιτικά και ιστορικά στοιχεία είναι σίγουρα λόγοι που καθιστούν τα έργα αυτής της περιοχής καίρια στο λογοτεχνικό στερέωμα του κόσμου σήμερα.

Δε νομίζω ότι το έργο του Pron αποτελεί εξαίρεση. Συγκεκριμένα, αν και πρόκειται για έναν πολύ νεότερο συγγραφέα, χωρίς το κύρος των «μεγάλων» του «Μπουμ», φαίνεται πως το μυθιστόρημά του συγκαταλέγεται ανάμεσα στα έργα που μπορούν να γοητεύουν το κοινό χάρη στην εικόνα που μεταφέρουν για την πολιτικοκοινωνική κατάσταση της Αργεντινής, ειδικότερα, και της Λ. Αμερικής γενικότερα, του 20^ου αιώνα. Πρόκειται για μια ματιά στα ιστορικά τραύματα που επέφεραν στο σώμα της ηπείρου οι διάφορες (νεοφιλελεύθερες, υποστηριζόμενες από τις ΗΠΑ) δικτατορίες, οι οποίες άφησαν πίσω τους ρημαγμένες οικονομικά και κοινωνικά χώρες και στιγματισμένους πληθυσμούς, με αμέτρητους νεκρούς, βασανισμένους και εξαφανισμένους. Και τολμώ να πω πως για μένα αυτά τα μυθιστορήματα όπως του Pron εξακολουθούν να ενδιαφέρουν σήμερα γιατί παρουσιάζουν έναν (πάντα) επίκαιρο προβληματισμό γύρω από τις δικτατορίες, τους εχθρούς της δημοκρατίας, τα θύματα της βαρβαρότητας και το διακύβευμα του αγώνα. Ας αναλογιστεί κανείς, για παράδειγμα, όλες τις εξελίξεις του 21^ου αιώνα και τις πολλαπλές κρίσεις από τις οποίες πέρασε η Ελλάδα, και πώς αυτές εδραίωσαν ένα κλίμα παραλληλισμού, ας πούμε, με την ιστορία των πολυβασανισμένων λαών της Λ. Αμερικής.

Ο Pron χτίζει αυτό του το μυθιστόρημα γύρω ακριβώς από την πολιτική ιστορική μνήμη της πατρίδας του, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον του περισσότερο στην ανεπούλωτη πληγή των εξαφανισμένων αγωνιστών κατά της χούντας. Η ιστορία έχει ως εξής: ο πρωταγωνιστής-αφηγητής επιστρέφει από το εξωτερικό στην πατρίδα του, μετά την είδηση της νοσηλείας του πατέρα του. Στο διάστημα που μένει στο πατρικό του, ξεκινά να ερευνά το αρχείο του πατέρα του, και εκεί ανακαλύπτει μια σειρά εγγράφων που αφορούν την υπόθεση εξαφάνισης ενός συχωριανού τους πριν από κάποια χρόνια. Ο Pron εκκινεί από αυτή την κατά βάση αστυνομική πλοκή του πρόσφατου παρελθόντος και τη χρησιμοποιεί ως αφορμή για να εξερευνήσει ο αφηγητής τη χώρα του, να επανασυστηθεί με τον ίδιο του τον πατέρα και τα ενδιαφέροντα/εμμονές του, και τελικά να επισκεφτεί την ιστορία και τα τραύματα που αφήνει πίσω της. Γιατί σταδιακά ο αφηγητής βυθίζεται στην υπόθεση και ανασκαλεύει το παρελθόν της που πηγαίνει πολύ πίσω, μέχρι τη χούντα, την αντίσταση και τους εξαφανισμένους του καθεστώτος. Τελικά, εκείνο που επιδιώκει ο Pron είναι να τοποθετήσει τον σύγχρονο ήρωά του σε μια θέση από την οποία καλείται –ή μάλλον «εξαναγκάζεται»– να έρθει αντιμέτωπος με τα ίχνη της ιστορίας, με την απόπειρα του ίδιου του του πατέρα να διατηρήσει τα ίχνη της ιστορίας και τις μνήμες της. Τελικά ο αφηγητής πιάνει ένα νήμα προς την καρδιά της πατρίδας του, ένα νήμα που του το δίνει ένας πατέρας που δεν τον γνώριζε όσο καλά θα ήθελε και που τον οδηγεί σε ένα σκληρό κεφάλαιο γεμάτο με αφανείς ήρωες, με απλούς ανθρώπους οι οποίοι αντιστάθηκαν στη βαρβαρότητα με τους δικούς τους τρόπους, οι οποίοι πληγώθηκαν ή εξολοθρεύθηκαν, οι οποίοι θέλησαν να σηκώσουν το ανάστημά τους όχι μόνο την ώρα της μάχης αλλά ακόμη και όταν είχαν ήδη χάσει… Στα αποσπάσματα που καταγράφει ο Pron βρίσκονται στην ουσία αποκόμματα από την ίδια την πολύπαθη Αργεντινή, αποκόμματα που υπενθυμίζουν στο παρόν αυτά που συνέβησαν και -ίσως το πιο σημαντικό- τα δυσαναπλήρωτα κενά που άφησαν πίσω.

Ωστόσο, το έργο του Pron δεν είναι μια απρόσωπη καταγραφή της ιστορίας, δεν είναι ένα αφηρημένο πανόραμα της παθούσας Αργεντινής. Η μνήμη της ιστορίας και των χαμένων της φιλτράρεται μέσα από ένα πολύ προσωπικό κείμενο, ένα πορτρέτο-φόρο τιμής προς το πρόσωπο του πατέρα. Εδώ ο γιος προσπαθεί να φύγει από το δικό του τέλμα και, υπό το φόβο της απώλειας του πατέρα, μπαίνει στη διαδικασία να τον ξανα-ανακαλύψει. Εκεί βρίσκει ένα άτομο γεμάτο αγάπη για την οικογένεια και τους άλλους, ένα άτομο με πάθος για τα πιστεύω του και με αίσθηση χρέους, ένα άτομο που ποτέ δεν ξέχασε όσα συνέβαιναν στη χώρα και στον περίγυρό του. Μέσα από τον πατέρα του τελικά βλέπει την Αργεντινή: κατανοεί την κοινωνικοπολιτική κατάσταση όταν κατανοεί τι πέρασε ο πατέρας του, όταν συνειδητοποιεί πόσο πολύ αγωνίστηκε ο πατέρας του για να τους προστατέψει από όλα και να τους μάθει να επιβιώνουν σε μια χώρα εχθρική προς το λαό της· κατανοεί τη χώρα του και τα τραύματά της, όταν μαθαίνει με πόσο πάθος και σεβασμό ο πατέρας του νοιαζόταν και προσπαθούσε να διατηρήσει τη μνήμη αυτών που χάθηκαν και δε δικαιώθηκαν ποτέ. Τελικά, ο Pron δημιουργεί μια ιστορία στην οποία ο πατέρας ουσιαστικά σφυρηλατεί το δεσμό του γιου με την πατρίδα.

Το βιβλίο «Το πνεύμα των γονιών μου εξακολουθεί να ανυψώνεται μέσα στη βροχή» είναι, εν κατακλείδι, ένα πολύ όμορφο δείγμα της λογοτεχνίας της Λατινικής Αμερικής. Επιλέγοντας -ας σημειωθεί και αυτό- μια ιδιαίτερη δομή, με γρήγορο και κοφτό ρυθμό, με αποσπασματικότητα, με μια επιμονή να δίνονται όλα απλά και σχεδόν «απογυμνωμένα», καταφέρνει να συστήσει στον αναγνώστη μια ιστορία με ήρωες την οικογένεια και την πατρίδα –δυο έννοιες τόσο πολυσυζητημένες και ιδιότροπες όταν χρησιμοποιούνται-, μια ιστορία που επιμένει να εξερευνά δύσκολες πτυχές της κοινωνικής και προσωπικής μνήμης.