Βιβλιοθήκη

Η σαιξπηρική «Θύελλα» ανήκει στην τελευταία περίοδο του σπουδαίου δραματουργού Ουίλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare) . Η Τίνα Φατσέα στην εισαγωγή που εντάσσει τον αναγνώστη στη θεματολογία του έργου μας δίνει μερικές πληροφορίες για ένα από τα ύστερα έργα της σαιξπηρικής δραματουργίας. Ένα κορυφαίο έργο που πραγματεύεται ζητήματα κορυφαία της ανθρώπινης ψυχολογίας. Μελετά τα όρια της εξουσίας και την σαγήνη της, την προσπάθεια του ανθρώπου να επιβληθεί στον φυσικό κόσμο, να θεμελιώσει την ουτοπία, σαν ένα μεγάλο, μυστηριώδες ζητούμενο που απασχόλησε σπουδαίους στοχαστές και παραμένει στην πρώτη γραμμή της ανθρώπινης αναζήτησης. Η Αναγέννηση με τα κελεύσματά της συνιστά ένα αντικείμενο κριτικής, άρνησης και υπέρβασης για τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ και την «Θύελλα» του που εκπληρώνει την καθολική παρουσία του Άγγλου στην διεθνή δραματουργία αλλά και την συνδρομή του στην εξέλιξη της θεατρικής γραφής, των ορίων της ανθρώπινης συμπεριφοράς, αυτών που στα χέρια του μεταβάλλονται σε ένα ανεξάντλητο υλικό μελέτης, παρατήρησης, ενδοσκόπησης. Σε τούτο το σημείο οφείλει κανείς να επισημάνει την αξία του κειμένου της Τίνα Φατσέα αλλά και του επιμέτρου με το οποίο ο ψυχαναλυτής Βαγγέλης Πέππας ολοκληρώνει την θεώρηση ενός έργου σημαδεμένου από ανθρωπιά και μια λεπτή αίσθηση ευτυχίας. Η συνεισφορά τους στην κατάρτιση ενός ψυχογραφήματος ικανού να συμπεριλάβει όλες τις δυνάμεις που καθορίζουν τα έργα και τις ημέρες των σαιξπηρικών ηρώων αποτελεί αποφασιστικής σημασίας παράγοντα προκειμένου να αναδειχτεί σε μια σημαντική έκδοση ετούτη η μετάφραση της «Θύελλας» από τον Αθανάσιο Δ. Οικονόμου και τις εκδόσεις Αρμός.

Ο Αθανάσιος Δ. Οικονόμου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1959. Σπούδασε ψυχολογία και κοινωνικές επιστήμες καθώς και αγγλική φιλολογία και επιστήμες του ανθρώπου. Είναι συγγραφέας και μεταφραστής, αναφέρεται στο λιτό βιογραφικό σημείωμα όταν πια η «Θύελλα» έχει πια κοπάσει. Ο Α. Δ. Οικονόμου στάθηκε με σεβασμό και ξεχωριστή φροντίδα απέναντι σε κορυφαία έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως «Το βιβλίο των ωρών» των ίδιων εκδόσεων που αποτέλεσε μια μοναδική λογοτεχνική εισφορά, ενδεικτική των  μοναδικών τίτλων που αναλαμβάνουν να φέρουν στο προσκήνιο οι εκδόσεις του φιλόξενου χώρου στην καρδιά της ανοιξιάτικης οδού Μαυροκορδάτου. Έργα όπως η «Θύελλα» αποτέλεσαν  υλικό για κάθε γενιά λογοτεχνών και μεταφραστών. Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ παραμένει άλλωστε στην κορυφή της τέχνης του και ξεχωρίζει σε κάθε γενιά για την επίκαιρη θεματολογία και τις λεπτές υφάνσεις των ανθρώπινων αισθημάτων. Και όμως, εκδόσεις όπως αυτή του Αρμού και του Αθανάσιου Δ. Οικονόμου ανανεώνουν με έναν τρόπο καθολικό τις φθαρμένες προσόψεις, φέρνοντας το έργο αντιμέτωπο με την εποχή μας. Εξετάζοντας την ικανότητα της καινούριας γλώσσας να ανασυνθέσει ατμόσφαιρες, να ταιριάξει λέξεις κατάλληλες και ικανές να αναδείξουν τα διαχρονικά θέματα της σαιξπηρικής εργογραφίας ο Αθανάσιος Δ. Οικονόμου ανανεώνει το ενδιαφέρον μας για τα αθάνατα έργα του κορυφαίου Άγγλου. Δίχως να αλλοιώνεται τίποτε από την δυναμική της η «Θύελλας» η προσέγγιση της νέας αυτής και ενδιαφέρουσας έκδοσης φιλοδοξεί να επαναφέρει στο προσκήνιο την χαμένη, σκηνογραφική υποστήριξη, αυτήν που καθιστούσε το ελισαβετιανό θέατρο τόσο συναρπαστικό καθώς πλαισίωνε ιδανικά την εκφορά του ηθοποιού. Πότε σε ένα νησί και άλλοτε σε έναν «διαγραμμένο κύκλο», ίσως και έξω από την ιστορία ή το πέρασμα του χρόνου, ο κύριος Οικονόμου συγκρατεί άφθαρτη και ακέραια την ζωντάνια του μύθου που μεταθέτει την ζωή σε έναν κόσμο φανταστικό, κυριευμένο από πνεύματα παράδοξα και αινιγματικά, προορισμένα να υπερασπιστούν την ζωή και άλλοτε πάλι έτοιμα να διαθέσουν τους εαυτούς τους σε απατηλά και ανόσια σχέδια. Η ελισαβετιανή σκηνή διατήρησε την αίσθηση του χώρου και υπερασπίστηκε την εικόνα, στελεχώνοντας την σκηνή με διαβαθμίσεις και πολλαπλά, σκηνικά επίπεδα που θα μπορούσαν να ανασυνθέσουν τα μέρη ενός έργου με την απαιτούμενη σκηνογραφική φροντίδα. Ο «αναγωνισμός», η τάση να καταργούνται οι εμβαθύνσεις και οι μεταφυσικές διαστάσεις ενός έργου, εισβάλλει στην καθημερινότητά μας και πληγώνει την θεατρική παιδεία, αυτήν που ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ υπερασπίστηκε, δείχνοντας τον δρόμο για το ανθρώπινο θέατρο των επόμενων αιώνων. Λαμβάνοντας υπόψη την ξεχωριστή, λογοτεχνική αξία έργων όπως η «Θύελλα» ο Αθανάσιος Δ. Οικονόμου δεν παύει σε καμιά στιγμή της μετάφρασης να υπομνηματίζει με λέξεις κατάλληλες τις μεγάλες αλήθειες, τις υψηλές στοχεύσεις του Σαίξπηρ που στάθηκε τόσο κοντά στην ανθρώπινη ευαισθησία. Ο Άγγελος του Παρόντος Χρόνου τίποτε δεν μπορεί να κάνει για να αλαφρύνει το ειδικό βάρος ενός σπουδαίου έργου, από εκείνα που αποζητούν τις μεγάλες ερμηνείες και θέτουν κάτω από τον ανελέητο φωτισμό της γραφής ζητήματα αξιακά του είδους μας. Θα πρέπει να λάβει κανείς υπόψη πως η περίπτωση Σαίξπηρ απαντά με ειρωνεία σε εκείνο το σχόλιο που θέλει κάθε τι παλιό ολότελα αδειανό από πνευματικότητα.

Η ιστορία του έργου γνωστή. Οι χαρακτήρες του διαχρονικοί, όπως ο Πρόσπερος, εκδικητικός, έτοιμος να πάρει πίσω όσα η πανουργία του αδερφού του Αλφόνσο του στέρησε. Στο πλευρό του το πνεύμα του αέρα, ο Άριελ και ένα σωρό πνεύματα ενός κόσμου μυστηριώδους, κατάμεστου από μυσταγωγικά φαινόμενα και ανθρωπομορφισμούς. Η κόρη του Μιράντα τον παραστέκει στο σχέδιό του και ισορροπεί ανάμεσα στην ανθρωπιά και την θέση της μες στην αγγλική κοινωνία της εποχής.Το βασιλικό πλοίο που καταστρέφεται κατά τη διάρκεια μιας επινοημένης θύελλας, οι υφάνσεις της πλοκής που αποκαλύπτουν μία προς μία τα στάδια που διέρχεται η ιστορία προτού οδηγηθεί στην τέλεια και ευτυχή της κατάληψη, όλα καταρτίζονται με την ξεχωριστή τέχνη του Ουίλιαμ Σαίξπηρ. Το ευτυχές τέλος, ζητούμενο του κοινού για την εποχή που παίζεται η «Θύελλα» αλλά και οι κανόνες της δραματουργίας εκείνου του καιρού τηρούνται στο έπακρο, δίχως όμως να στερούν από τις ψυχολογικές προσεγγίσεις του δημιουργού που καθιστούν σήμερα το σύνολο της εργογραφίας του ένα είδος μέτρου για το θεατρικό δρώμενο. Ο Σαίξπηρ δεν αρνείται την εποχή του, μα μπολιάζει το θέατρο με μια άλλη προσέγγιση, ικανή να αναπαραστήσει τις κοινωνικές συμβάσεις και τις αξίες που διέπουν μια ολόκληρη εποχή. Κανένας από τους δοσμένους ρόλους δεν είναι περιττός, καθώς κάθε μία dramatic personae υπηρετεί την πλοκή και εκπληρώνει το πεπρωμένο που με μαεστρία αποδίδεται από τον δημιουργό σε κάθε έναν από τους χαρακτήρες.

Η «Θύελλα» ανήκει στην ίδια περίοδο με το έργο «Με το ίδιο νόμισμα», τελευταίο στην σειρά των μεγάλων θεατρικών που μας κληροδότησε ο Σαίξπηρ. Τα ζητήματα της εξουσίας, επίκαιρα όσο ποτέ σε κάθε ιστορική εποχή θέτονται στην αιχμή της υπόθεσης. Μαζί και η έννοια της συγχώρεσης που διαπνέει τα δυο έργα και θεμελιώνει μια πρωτοτυπία του Σαίξπηρ, συμβατή με τις απαιτήσεις του κοινού μα και με την θέληση των ηρώων. Έτσι στο «Με το ίδιο νόμισμα» ο άρχοντας που αποκαλύπτεται στο τέλος των πράξεων και επιλέγει τις οδούς της συγχώρεσης και της ανθρωπιάς, μοιάζει με τον Πρόσπερο που καθώς παίρνει πίσω όσα έχασε με δόλιο τρόπο, την ίδια στιγμή αποστρέφεται τους σκοτεινούς σκοπούς και αφήνει την ιστορία να κλείσει με μια αίσθηση γαλήνης και ειρήνης. Πρόκειται για τα κυρίαρχα αισθήματα που γεννούν τα έργα του Σαίξπηρ στο κοινό και που διατρέχουν σαν ένα είδος φλέβας, το σύνολο της εργογραφίας του.

Η ζωή στα χέρια των ηρώων του έργου φαντάζει ένα παιχνίδι με όρους και κανόνες απαραβίαστους. Πρόκειται για ένα είδος αγίας ακεραιότητας, για μια παρτίδα με καθορισμένες κινήσεις που μόνον χάρη στην επινοητικότητα δυνάμεων αλόγιστων μπορεί να εξελιχθεί.

Ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ δεν χρίζει παρόμοιων σημειωμάτων, όταν απέραντες σελίδες έχουν προσεγγίσει κάθε πτυχή του έργου και της ζωής του. Μα η έκδοση του Αρμού απαιτεί και επιβάλλει αυτήν την αναφορά, καθώς με τον τρόπο της ανανεώνει το ενδιαφέρον μας για το ελισαβετιανό θέατρο και την ίδια στιγμή αναλύει για τον πλέον αμύητο με όρους ψυχολογικούς μια πέρα για πέρα ανθρώπινη περιπέτεια. Καθώς τα γεγονότα μας καθοδηγούν από το mirable στο mirus, καθώς το θαυμαστό και το θαυμάσιο κατάλληλα βαλμένα μες στις τάξεις του έργου υπηρετούν την ανθρωπιά του, η «Θύελλα» κοπάζει. Και απομένει το κείμενο, οι αλησμόνητοι ρόλοι για να επαληθεύουν πάντα στιγμές σκοτεινές μα και κορυφαίες της ανθρώπινης φύσης.