Βιβλιοθήκη

Έφυγε λίγες μέρες πριν το τέλος του 2023. Δεν κρατιόταν, φόρεσε τη ρεπούμπλικα του, έκανε μια υπόκλιση, πίσω του μια ολόκληρη, μεταπολεμική Ελλάδα που έβρισκε στο πρόσωπό του μια εκδοχή της, πιο αληθινή από τον κόσμο που στηνόταν κιόλας πρόχειρα, με τις ολοκαίνουριους σκαλωσιές του αύριο, σκουριασμένες ήδη. Ο Βασίλης Βασιλικός τράβηξε μια γερή ρουφηξιά από το τσιμπούκι του και μες σε ένα σύννεφο, πέρασε στην άλλη πλευρά. Ένα μονόγραμμα στους τοίχους της Αθήνας που παλιώνει, έμεινε για να θυμίζει τον συγγραφέα του «Ζ”, τον τηλεοπτικό Βασίλη Βασιλικό, τον συνώνυμο με την ιστορία μιας άλλης Ελλάδας που χάραζε τον ευρωπαϊκό της δρόμο, ελεύθερη όσο ποτέ και ωραία, σαν μια καθώς πρέπει φτιασιδωμένη αστή.

Πέρασε καιρός, μα σήμερα ετούτο εδώ το σημείωμα διάλεξε εντελώς αυθαίρετα να πει δυο λόγια για τον κομήτη Βασίλη Βασιλικό. Που μας αποχαιρετά με τις πλατιές, ανθρώπινες ιστορίες του, πλασμένες με προφορικότητα και σπάνια οξυδέρκεια, αυτές που περιλαμβάνονται σαν φωτογραφίες σε κάποιο παλιό άλμπουμ, στην έκδοση του Κέδρου με το επίμετρο του Θανάση Αγάθου και τον απέραντα καταφατικό τίτλο, «Υπάρχουν όνειρα, Ο κομήτης του Χάλεϋ». Ο Βασιλικός καταθέτει με αφοπλιστική φρεσκάδα μια σύντομη πραγματεία βγαλμένη από τη ζωή, για το όνειρο. Εκείνο που βρίσκει χίλιους τρόπους για να τρυπώσει μες στην ψυχή μας, θέτοντας το μέτρο της προσωπικής μας φιλοδοξίας, της επιθυμίας που κορυφώνεται μες στο υποσυνείδητό μας κόσμο. Όταν εμείς λείπουμε, τα όνειρα κάνουν την εμφάνισή τους, μας αφήνουν αμήχανους με σπασμωδικές αναμνήσεις όταν όλα έχουν τελειώσει το πρωί. Άραγε, πόσοι από εκείνο το ατέλειωτο πλήθος που κατακλύζει διασταυρώσεις, αποβάθρες και πεζοδρόμους δεν συλλογίζονται τα βραδινά τους όνειρα, κάτι θεσπέσιες σκηνές πραγμάτων αδύνατων. Ο Βασιλικός κατορθώνει ακόμη και τον Φρόιντ να  βάλει τη θέση του, αναγνωρίζοντας ως ολότελα περιττή και άχρηστη την ερμηνεία που έδωσε. Η αιτία ενδεικτική του πνεύματος του Βασιλικού που ευρύτατο και στοχαστικό αναγνωρίζει στον σπουδαίο επιστήμονα ένα είδος οικιακής υποβάθμισης του ονείρου. Εκείνου του οράματος που περιέχει όλο μας τον εαυτό, που αποσύρεται σαν τη θολή σκηνή μιας όπερας, για να παραχωρήσει τη θέση του σε ασύνδετες αφορμές ή πάλι στην σκληρή πραγματικότητα. Φυσικά, δεν είναι όλα τα όνειρα ασφαλή για τους ανθρώπους και ίσως ορισμένα να αποδεικνύονται εξόχως επικίνδυνα. Για παράδειγμα, τα όνειρα πια λογαριάζονται φθηνότερα, καθένας μπορεί να τα πραγματοποιήσει και έπειτα να μην δώσει λογαριασμό σε κανέναν. Τα όνειρα, δεν κατέχουν καμιά αξία προσωπική και λίγο πολύ όλα μοιάζουν μεταξύ τους, συνοψίζοντας το ζητούμενο της εποχής μας. Λίγη αναγνώριση, πολύ χρήμα, αρκετή δόξα διαμορφώνουν το μείγμα των ονείρων που έτσι ρηχά και επιφανειακά μας δυναστεύουν και αφαιρούν κάτι από την ίδια την σημασία τους. Καμία σχέση με ήρωες μυθολογικούς που τα όνειρά τους παρέμεναν υψηλά, σκέτα ιδεώδη δηλαδή. Στις μέρες μας ο Ίκαρος θα φάνταζε κάπως αφελής και καθόλου σοφός, αν επέμενε στα κέρινα φτερά και όλα τα υπόλοιπα τα γνωστά και άκρως τραγικά.

Σήμερα, κανείς δεν ονειρεύεται πως πετά κοντά στον ήλιο, σήμερα τα όνειρα διαθέτουν πρακτικό χαρακτήρα. Μιλώ για τα όνειρα τα καθημερινά και όχι για τα άλλα, αυτά που μας γυροφέρνουν νύχτες ολόκληρες, υπενθυμίσεις των σκοτεινών τροπών που παίρνει η ζωή μας.

Ο Βασιλικός προβαίνει και σε άλλες ευφάνταστες αναγωγές. Έτσι τα καινούρια όνειρα θα μπορούσαν να είναι απλές γυψοσανίδες , σκέτο χαρτόνι και γυαλί, σε μια μοντέρνα κατασκευή, κατάλληλη σε μέγεθος για τα μικρά μας, τ’αστικά παλατάκια που κάθε τέτοια ώρα σφύζουν από ζωή, τη δική μας ζωή, απαράλλαχτα φωτισμένα. Ή πάλι, μερικές κατακόκκινες ντομάτες στο περιβόλι που με χίλια βάσανα κρατήσαμε όρθιο στο πίσω μέρος της αυλής, καλά κρυμμένο από τα αυθαίρετα που σηκώνονται μες στη νύχτα, αλλάζοντας για πάντα το σκηνικό ενός δρόμου. Ή θα μπορούσαμε να αρεσκόμαστε σε όνειρα με ανθρώπινη μορφή, όπως ο Δόνα Ροζίτα, «μια γυναίκα πλατιά, γιατί εμπεριέχει το όνειρο, δηλαδή εκτάσεις υγρές, δεντροφυτεμένες, κήπους όπου μπορούνε και ζούνε τα πουλιά». Όνειρα καμωμένα από ιστορία, από ζωή και παραμύθι, όνειρα της διπλανής πόρτας και ωραίες, ιδανικές στιγμές, μονάχα δικές μας, νησιά για να επιστρέφουμε όταν ο κόσμος εκεί έξω τρέμει. Μια παράξενη πανίδα ανθρώπων και καταστάσεων, αδόκιμων για τ’όνειρο που όμως δικαιώνονται από τη γραφή του Βασιλικού και με κάθε επιχείρημα φιλοξενούνται σε αυτήν την ξεχωριστή έκδοση του Κέδρου. Μια ολόκληρη ανθρωπογεωγραφία, όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει το Επίμετρο της έκδοσης ο Θανάσης Αγάθος, προσεγγίζοντας αυτό το ξεχωριστό βιβλίο. Μες στην ποικιλομορφία του ο κόσμος εξασφαλίζει όλων των ειδών τα όνειρα. Απομένει στον αναγνώστη να ανακαλύψει μες στην ιστορία ή τη λαϊκή μυθιστορία, στους κόλπους του έρωτα και στους δρόμους της μεγαλούπολης, λεπτομέρειες από μια σπάνια ζωγραφιά που αν δεν συνοψίζει τον κόσμο εκεί έξω, φανερώνει αποκαλυπτικά τις πτυχές και το φέρσιμό του.

«…Μ’αρέσει τώρα που ρίχνοντας τα χαρτιά μου ανοιχτά, μη έχοντας τίποτε να κρύψω, δηλώνω απερίφραστα πως η πράξης της γραφής είναι μια δύσκολη πράξη», γράφει στο φινάλε των παράξενων ιστοριών του ο Βασίλης Βασιλικός, επαληθεύοντας πως ακόμη και για συγγραφείς όπως εκείνος, η τελετή παρέμεινε απαιτητική, με συνήθειες και λατρευτικά που γυρεύουν από εσένα όλη σου την αφοσίωση. Ο Βασιλικός μας βεβαιώνει πως η διαδικασία της γραφής συνιστά ένα είδος μετάγγισης της κοινής μας συνείδησης, μια ευκαιρία να γευτούμε όλους εκείνους τους εαυτούς μας εκεί έξω, έτοιμους να προσαρμοστούν στις αλλαγές που σαρώνουν αθέλητα κάθε σταθερά της ζωής μας. Ο Βασιλικός στέκει στην άκρη του νερού, ακούει την εποχή του να ψιθυρίζει υπερρεαλιστικά λιμπρέτα, της χαρίζει ένα ύφος για να’χει και παίρνει τον δρόμο της εξόδου. Ήρωες, Ολυμπιάδες μετά Κουμπερνταίν, το λιοντάρι του Ανδροκλή με το όνειρο στον επίδεσμο, αδύναμο και συμβιβασμένο να μην χωρά σε αυτήν την ονειρική άσκηση που μας κληροδοτεί ο Βασιλικός προτού συναντήσει τον υπερθετικό χαρακτήρα των πραγμάτων ή πάλι το τίποτε. Ο Βασίλης Βασιλικός βρίσκει τον τρόπο να τραγουδήσει το όνειρο πίσω από τις μικρές τραγωδίες των λέξεων που σε μια μετρημένη καταγραφή δεν λένε τίποτε περισσότερο από όσα εννοούν.

Όλα χωρούν μες στο όνειρο. Ο Φαλλμεράιερ και ο Παλαμάς, ο Τσώρτσιλ και ο Ρήγκαν, ο πόλεμος στη Νικαράγουα και εκείνος ο άλλος που μαίνεται εδώ και εκεί τις γωνιές του κόσμου, ο Ξενόπουλος και το μοντέρνο σήριαλ, όλα τους υπηρετούν το όνειρό μας. Ή πάλι τη φαντασία μας, μια λέξη που καταχωρείται πια στους απρόφερτους συλλογισμούς του καιρού μας. Το όνειρο που σκορπάει ταιριάζει περισσότερο στον κίνδυνο που αποστρεφόμαστε. Ενώ η φαντασία, αυτή σημαίνει τόσα πολλά, θυμίζει τραγούδια και προχωρεί ένα βήμα παραπέρα από το φάσμα το ονειρικό. Ωστόσο ετούτο το σημείωμα δεν παύει να θεωρεί πως για τη φαντασία μας μίλησε ο Βασιλικός προτού φύγει. ύστερα έκλεισε πίσω του την πόρτα στα χρόνια και ξεγλίστρησε, αφήνοντας κάτι από την πύκνωση και την αίρεση που κρατά όρθια τη ζωή εκεί έξω και ίσως την κάνει να ριγά, τον εαυτό της να μην λησμονεί. Πολλά και θαρρετά και παράξενα, έτσι όπως τα περιέγραψε ο Καζαντζάκης, συμβαίνουν στ’όνειρο του Βασιλικού που δεν μοιάζει εθνικό, μήτε κορνιζαρισμένο, αλλά ρίχνει τις λέξεις του σαν πέτρες πάνω στο γυαλί του χαμηλού μας ουρανού. Και έτσι το «Υπάρχουν όνειρα» μπορεί να καυχιέται πως από τη γωνιά του σε κάποιο ράφι της πόλης, οργανώνει μια ευθεία επίθεση στον καιρό της λογικής, ξαναγράφοντας ιστορίες, σκιτσάροντας από την αρχή τα πρόσωπα, το πώς και το γιατί τους.

«Υπάρχουν όνειρα», του Βασίλη Βασιλικού. Από δω και πέρα, κάθε που θα ακούω για τον κομήτη Χάλλευ και την εξωφρενική του ταχύτητα, θα φέρνω στο νου μου τον Καβαλιώτη συγγραφέα που με μια χειρονομία του δικού του ύψους δοκίμασε να μας παρηγορήσει για τις μέρες που περνούν ακρωτηριασμένες, τις μέρες που μας αρπάζουν με μια τεράστια δύναμη μες στην ιδιαίτερη κουλτούρα τους. Υπάρχουν όμως όνειρα και αυτή είναι μια σπουδαία παρηγοριά, μυστικό πολύτιμο που μας άφησε ο Βασιλικός προτού ταξιδέψει για τις χώρες του Αχέροντα, υπονομεύοντας τις παστεριωμένες  μας αλήθειες και το αλάθητο των φωτοτυπιών.