Λόγος + Τέχνη

Πλήθος τα βιβλία και οι ιστορικές μονογραφίες για όλους τους εμβληματικούς πρωταγωνιστές του μεγάλου Ελληνικού Αγώνα. Εκείνου που γέννησε το ελληνικό κράτος και γέμισε τις σελίδες της ιστορίας με χρυσές σελίδες. Βιβλία για τα μαύρα χρόνια, ντοκουμέντα και επιστολές ανάμεσα στις ηγετικές φυσιογνωμίες μιας θέλησης που γεννήθηκε σαν όνειρο για να γίνει η γοητευτική ιστορία της Ευρώπης που χτίζει βήμα το βήμα την ύπαρξή της. Η ιστορία κρύβει ακόμη κινδύνους πρωτοφανέρωτους, μα ετούτα ανήκουν σε μια μελλοντική εποχή που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί το μακρινό 1821. Μελέτες με διαχρονική αξία που υπερασπίστηκαν την αλήθεια, κείμενα αιρετικά και άλλα δοσμένα πια με την απόσταση των γεγονότων. Στα ράφια των ελληνικών βιβλιοπωλείων θα βρει κανείς αναρίθμητους τίτλους, άλλους εξαντλημένους και άλλους σκονισμένους να περιμένουν στωικά το πλήρωμα της πολτοποίησης, μιας πρακτικής τρομερής που λίγο πολύ θυμίζει τον τροχό της ιστορίας καθώς αλέθει λαούς, σημαίες και οίκους βασιλικούς. Όλα μιλούν για την επανάσταση, την κλεφτουριά, τις προδοσίες και τις ηθικές αποκαταστάσεις που οφείλουμε στους ήρωες της πατρίδας. Όλα μιλούν μες στην καρδιά μας για εκείνο το έπος που ήρθε να συμπληρώσει την πλούσια, ελληνική, αφηγηματική παράδοση, κεντρωμένη τώρα με όλους αυτούς τους Διγενήδες, τους θεούς και τους ήρωες.

Η περίσταση θα περάσει. Οι εκδρομείς θα επιστρέψουν. Το δεύτερο τριήμερο αυτού του φιλικού Μάρτη θα περάσει στην ιστορία. Ο Πλαπούτας και ο Μαυροκορδάτος, ο Ανδρούτσος και ο αθυρόστομος ο Καραϊσκάκης, ο γέρος και οι πρόκριτοι της Επιδαύρου, όλοι θα περάσουν ξανά μες στην ανυπόστατη τη λήθη. Και θα μείνουν οι προτομές και τα στεφάνια τα μαραμένα και η Ελλάς που παραζαλισμένη θα ρωτά εδώ και εκεί ποια να’ναι τάχα η μοίρα της σε τούτο εδώ το καρναβάλι. Και τα βιβλία; Μα και αυτά, για τα οποία σας ανέφερα τόσα πολλά, και αυτά θα μπουν στα πίσω ράφια, στην πίσω μεριά των συρταρωτών βιβλιοθηκών. Και θα σιγήσουν τα σπαθιά και τα βόλια και η Μαντώ Μαυρογένους δεύτερη φορά θα πεθάνει, καθώς θα την ξεχνούμε και ο ίσκιος της θα μακραίνει.

Τρία κρατώ από αυτά τα έργα που αφοσιωθήκανε με μεράκι και έρευνα και μια συγκίνηση εθνική, τέτοια που να την νιώθεις και να τη συμμερίζεσαι σε όλη την εποπτεία των σελίδων τους. Με αγάπη είναι γραμμένα όλα τα βιβλία. Η καρδιά τους χτυπά για τον άλλο. Έτσι και αυτά τα τρία, που έρχονται με αφορμή την εθνική επέτειο για να θυμίσουν το πώς και το γιατί της πιο θαρραλέας μας θεώρησης, ολότελα διαφορετικής από εκείνη που στήθηκε πρόχειρα και κακουπολογισμένα στα πέριξ των κυβερνητικών μεγάρων, με λίγα ψίχουλα φουστανέλας και τη δόξα τη σολωμική, αιώνια «μονάχη της να περπατεί στον κήπο κάποιου πολεμικού μουσείου».

«Ανωνύμου του Έλληνος, Ελληνική Νομαρχία», «Το ’21 και η αλήθεια» του μπάρμπα Γιάννη του Σκαρίμπα και η «Ιστορία» του Βλαχογιάννη, στέκουν από την πλευρά της αλήθειας, της ανόθευτης καταγραφής, της αιρετικής ματιάς που αντικρίζει την ιστορία σαν μια παρένθεση, μικρή, τόση δα, μες στην οποία το αόρατο χέρι της ιστορίας μας συντρίβει ή μας σώζει. Μόνο το θάμπος της μπορούμε να υποψιαστούμε, μόνον αυτό.

Δίδαγμα για τη στάση του πολίτη, την ευθύνη του, το ήθος που πρέπει να ακεραιώνει, το βάρος που σηκώνει στους ώμους, λίγο χώμα πάνω στις αρχές και τα αξιώματα της συλλογικής μας ζωής. Με ετούτα για εφόδια ανατρέφει ο Ανώνυμος τον λόγο του, κρατώντας στο νου του την Χάρτα του Ρήγα , τον φοίνικα που κάποτε αναδύεται μέσα από τις τέφρες τεσσάρων αιώνων, την κάλπικη εποχή με τα φτηνά κελεύσματα. Και έπειτα, μια φωνή που φθάνει μέσα από τις τάξεις ενός απλού και ευφυούς λαού. Είναι εκείνη του Σκαρίμπα που κόμισε στο βιβλίο του ολόκληρη την εθνική μας ψυχογραφία, το πιο αληθές από όλα μας τα κοινά χαρακτηριστικά. Το αρχηγιλίκι, η φτήνια της συναλλαγής, η δουλική στάση απέναντι στις ξένες δυνάμεις, η εμφύλια έχθρα, οι Εφιάλτες μας, οι πρόκριτοι και οι κληρικοί, υποτελείς του Σουλτάνου, κερδισμένοι στο παιχνίδι του κέρδους και της εξουσίας. Όλα φωτίζονται ικανά από την πένα του μπάρμπα Γιάννη που με πάθος και ειλικρίνεια δικαιώνει τον Γιώργο Σαραντάρη όταν γράφει πως αυτά τα δυο αιώνια θα μένουν δεμένα μεταξύ τους. Στον καθρέφτη ο Έλληνας αντιήρωας, εκείνο το θείο τραγί της ιστορίας βαδίζει πάνω στη γραμμή της ζωής του.

Οι μαρτυρίες, οι ανταποκρίσεις του αγώνα, ένας λόγος, ένας σύντομος διάλογος, η αξία της ελληνικής παιδείας για την αναμόρφωση του λαού, οι τροχοί της εξουσίας που κάνουν όψη θολή την προοπτική του ελληνικού κράτους, όλα τέλος, βρίσκουν μια θέση στο ψηφιδωτό του Βλαχογιάννη, καμωμένο από τις διαβατάρικες εικόνες, εκείνες που αν τις ταιριάξεις θα βρεις όλες τις ιδιοτροπίες και ένα δρόμο πάντα θα φτιάχνεις για να βγάζει ίσια στις αθωότητες. Πρόσθετη αξία λαμβάνει το έργο του αν κανείς αναλογιστεί πόσο αργότερα η ιστορία στάθηκε με σεβασμό απέναντι στη μαρτυρία, διαλέγοντας να μην αυθαιρετήσει, υποδαυλίζοντας κλεισμένα τεμένη. Είναι σε αυτόν που χρωστάμε τα Απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη και την συστηματική έρευνα για την αληθινή καταγραφή των ιστορικών γεγονότων.

Είναι βέβαιο πως οι περισσότεροι θα έχουμε συναντήσει τους τίτλους αυτούς. Ίσως να έχουμε σε βάθος σκύψει μες στην ψυχή τους, διαβάζοντας για αξιοπρέπειες και δόλια βουλευτήρια. Βέβαιο είναι που θα περάσει και ετούτος ο Μάρτης και που όλοι αυτοί οι ήρωες απολιθωμένοι θα αποκοιμηθούν μες στα σχολικά βιβλία, δαφνοστεφανωμένοι με αθάνατα πλαστικά άνθη, με χρυσάφι και δόξα τα πρόσωπά τους. Μα δίχως τιμή πια. Και όμως μες σε ετούτα τα βιβλία θα βρεις αθάνατους, τσαρουχικούς παίδες Ελλήνων, πλασμένους με ήθος στρατιωτικό, με καρδιά φλογισμένη , πικρούς μονόλογους στα μέρη που άφησε ο Σεφέρης για πάντα το κορμί του. Θα βρεις αλήθειες και εκδοχές μας, τα σκοτάδια της ψυχής μας θα δεις με τα μάτια σου και τις στιγμές μας τις ένδοξες θα νιώσεις. Και θα συμπάσχεις με όλη ετούτη την παρακμή που άλλον σκοπό δεν έχει από το να οικοδομήσει ένα καλύτερο μέλλον. Γυρολόγοι, πλανόδιοι πραματευτάδες, ξαναγράφουν την ιστορία ετούτες τις μέρες. Μα μες στην αλήθεια μας, αν δεν την αρνηθείς, μες σε τούτα τα τρία βιβλία αλλά και σε τόσα άλλα που από άγνοια δεν συνυπολογίζονται σε τούτο το σημείωμα, κρατιέται ζωντανή εκείνη η ιστορία που μιλά για της ομορφιάς την πηγή και για της αρχοντιάς τη φλέγα. Έτσι, όπως το νιώθουν οι Ερωτόκριτοι μες στη νοσταλγία τους.