Βιβλιοθήκη

Στη «Νυχτωδία της Χιλής» (κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση Κρίτωνα Ηλιόπουλου) ο Roberto Bolaño θέτει ένα κρίσιμο ερώτημα: τι είναι η λογοτεχνία και ο λόγος περί τέχνης και πνεύματος όταν αυτά δεν έρχονται αντιμέτωπα με την εξουσία και τη σκοτεινή της πλευρά; Η απάντηση που δίνεται κατά πρόσωπο είναι: υποκρισία και ενοχή της συνείδησης. Ο σπουδαίος Λατινοαμερικάνος συγγραφέας τοποθετεί το μυθιστόρημά του στη Χιλή της δικτατορίας του Πινοτσέτ και παρακολουθεί την «εξομολόγηση» του Σεμπαστιάν Ουρούτια Λακρουά, ιερωμένου, κριτικού λογοτεχνίας και συγγραφέα. Ο πρωταγωνιστής, σε μια χειμαρρώδη, προσωπική αφήγηση, περιγράφει τις εμπειρίες του από τους λογοτεχνικούς και κριτικούς κύκλους της Χιλής της σκοτεινής περιόδου και αναμετράται με τις (καταπιεσμένες) ενοχές που έχει συσσωρεύσει εξαιτίας της ανοχής, της σιωπής και της μερικής συμμετοχής του σε ό,τι αφορά τις βαναυσότητες του δικτατορικού καθεστώτος.

Με ένα καταιγιστικό, άμεσο, χωρίς παύση, και με βαθιά προσωπικό στυλ αφήγησης -λες και από τη στιγμή που ξεκίνησε την αποτύπωση των εμπειριών του με εξομολογητική διάθεση δεν έχει τη διάθεση αλλά ούτε και την πολυτέλεια να σωπάσει-, ο ήρωας αναμετράται με την προσωπική του δράση και ευθύνη ως άνθρωπος του πνεύματος. Όντας ταυτόχρονα ιερέας και ειδικός της λογοτεχνίας αλλά και φιλόδοξος συγγραφέας, ο Ουρούτια συζητά και αναστοχάζεται διαρκώς σχετικά με τη θέση που έχει το πνεύμα στη ζωή μιας χώρας και με τις επιλογές που έχει κάνει ο ίδιος. Η αφήγησή του τον παρουσιάζει ως ουδέτερο κριτικό επικεντρωμένο στην «αγνή» αισθητική αποτίμηση της λογοτεχνίας της Χιλής (ωσάν να ήταν κλεισμένος στον γυάλινο πύργο του) αλλά και ως κληρικό αφοσιωμένο στις επιταγές του εκκλησιαστικού θεσμού. Έτσι ο Ουρούτια μπορεί να κινείται με άνεση στις λογοτεχνικές και φιλόμουσες ελίτ και στα σαλόνια τους –ακόμα κι όταν αυτοί οι κύκλοι υπάρχουν και αναπτύσσονται μέσα στο περιβάλλον και με τις ευχές της δικτατορίας του Πινοτσέτ ή τηρώντας μια απόσταση απ’ αυτή–, ή και να αναλαμβάνει να εκπληρώσει καθήκοντα που του ζητούνται ως πνευματικού ανθρώπου που είναι αφοσιωμένος στους θεσμούς (για παράδειγμα όταν του ζητείται να διδάξει μαρξισμό τους Χιλιανούς στρατιωτικούς της δικτατορίας!). Ο πρωταγωνιστής, υπό τις δύο βασικές του ιδιότητες, κατά κάποιο τρόπο αναγνωρίζει ότι συμβολίζει τη συνενοχή, τη συγκάλυψη και την εθελοτυφλία αναφορικά με τη διαιώνιση ενός βίαιου και εγκληματικού καθεστώτος από δύο θεσμούς που είναι υπεύθυνοι για την αναπαραγωγή ιδεολογιών και για την πολιτισμική τους νομιμοποίηση εντός της κοινωνίας: την τέχνη και τη θρησκεία. Αν και, κατά την προσωπική μου άποψη, συχνά ο τρόπος που ο συγγραφέας αποτυπώνει την κοινωνικοπολιτική κριτική του Ουρούτια και την ενοχή που τον κατακλύζει όσον αφορά την ανοχή στα εγκλήματα που συνέβησαν στη Χιλή είναι αρκετά έμμεσος ή και υπαινικτικός και κάπως λιγότερο επιθετικός και ωμός απ’ όσο ίσως να ενδείκνυτο για ένα καθεστώς όπως αυτό του Πινοτσέτ, ο Bolaño δεν κρύβεται – οι κατηγορίες που απευθύνει και οι συμβολισμοί της γλώσσας του είναι σαφείς. Το κείμενο αποτυπώνει με το γρήγορο ρυθμό του πραγματικά και φρικτά γεγονότα, ενώ ταυτόχρονα είναι έμπλεο συμβολισμών που υπενθυμίζουν τη διαρκή επικράτηση της φριχτής βίας έναντι των αθώων. Υπό αυτή την έννοια, χάρη σε τέτοια χαρακτηριστικά, η «Νυχτωδία της Χιλής» αποτελεί ένα αφήγημα που γίνεται αρκετά επίκαιρο εφόσον επαναφέρει ένα πολύ κρίσιμο για την εποχή μας ερώτημα: πόσο μπορούμε να διατεινόμαστε ότι είμαστε αθώοι όταν, έχοντας τη γνώση που έχουμε, επιλέγουμε να ζούμε στους δικούς μας γυάλινους πύργους ή να εθελοτυφλούμε εμπρός στην αδιαμφισβήτητη άνοδο της βίας, της ανελευθερίας, της νομιμοποίησης των πιο σκοτεινών πολιτικών δυνάμεων. Μπορεί το μυθιστόρημα να αφορά ένα εξαιρετικά αιμοσταγές καθεστώς, αλλά στην ουσία του το κεντρικό του μήνυμα, ο κεντρικός προβληματισμός του παραμένει τρομακτικά ισχύων και σήμερα: ο ήρωας του βιβλίου παρακολουθεί διαρκώς και προβληματίζεται για το κυνήγι των περιστεριών από τα γεράκια, για την σχεδιασμένη σφαγή των αθώων από τα αρπαχτικά∙ και ο προβληματισμός του κυρίως έγκειται στο ότι αυτό το κυνήγι είναι κυνήγι ενορχηστρωμένο από εκείνους που υποστηρίζουν ότι προασπίζονται τα ιερά και τα όσια. Πόσο, τελικά, μπορούν να γίνουν επικίνδυνοι άνθρωποι που νομίζουν ότι πράττουν το σωστό αλλά είτε εθελοτυφλούν είτε είναι συνένοχοι;