Βιβλιοθήκη

Όταν κάποιος διαβάζει τις «Εξομολογήσεις μιας μάσκας» του Γιούκιο Μισίμα (Yukio Mishima), δύο πράγματα ξεχωρίζουν: πρώτον ο αυστηρός, ουδέτερος, παρατηρητικός και σχεδόν θεωρητικός τρόπος με τον οποίο ο αφηγητής προσεγγίζει και καταγράφει την πραγματικότητα, και η δυσεπίλυτη διαλεκτική υψηλού και χαμηλού, πρέποντος και απαγορευμένου, αγνού και χαμερπούς, ζωής και θανάτου.

Το μυθιστόρημα υιοθετεί μια βιογραφική ματιά, καθώς ο αφηγητής μιλά για την προσωπική του ζωή ως παιδί που μεγαλώνει στην Ιαπωνία αμέσως πριν, κατά τη διάρκεια, και αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ωστόσο, ενώ είναι σαφές το ιστορικό υπόβαθρο, καθ’ όλη τη διάρκεια της αφήγησης στο προσκήνιο βρίσκεται η υποκειμενική ζωή του αφηγητή, τα βιώματα και τα συναισθήματά του, καθώς αυτός μεγαλώνει ως έφηβος και αρχίζει να ανακαλύπτει τη σεξουαλικότητά του (βασικά την έλξη του προς το ίδιο φύλο) και αρχίζει να αποκτά μια μορφή αυτογνωσίας. Υπό αυτό το πρίσμα, ολόκληρο το βιβλίο αποκτά την υπόσταση αυτοεξέτασης, μετατρέπεται δηλαδή σε μια μορφή αφήγησης κατά την οποία ο αφηγητής αποκαλύπτει διαδοχικά στρώματα του ίδιου του του εαυτού, αυτοπαρουσιάζεται στο αναγνωστικό κοινό, περιγράφει και εξηγεί τη ζωή του. Σε αυτό το πλαίσιο, ο αφηγητής υιοθετεί μια γλώσσα η οποία είναι εξόχως κριτική, σχεδόν επιστημονική και θεωρητική, απαλλαγμένη από πολλά στοιχεία πλοκής, λυρισμούς, μεταφορές και συνυποδηλώσεις∙ αντιθέτως, είναι μια γλώσσα εντελώς αναφορική, περιγράφει τις καταστάσεις με ύφος ουδέτερο, όσο το δυνατό λιγότερο «μυθιστορηματικό» ή προσωπικό, με τρόπο που θυμίζει την επιστημονική μελέτη, που αποπνέει αφαίρεση, καθαρότητα βλέμματος, ψυχραιμία, και μια διάθεση να καταλήξει σε στέρεη γνώση, στην κατασκευή ενός ξεκάθαρου ατομικού προφίλ, σε μια διαυγή ψυχολογική ανάλυση, ακόμη και σε μια φιλοσοφική αποτίμηση της ανθρώπινης ζωής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η σαφής επιμονή του Μισίμα να αποτυπώσει τον τρόπο με τον οποίο ο αφηγητής κατασκευάζει τη δική του μάσκα για να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί (ακόμα και να επιβιώσει) στον δεδομένο κόσμο του είναι δείγμα μιας πρόθεσης να παρουσιαστεί ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής ως γνώση, ως κάτι καθολικό (με την αριστοτελική έννοια) και όχι ως κάτι ειδικό ή μια εξαίρεση: ο Μισίμα παραδίδει μια μελέτη για την ανθρώπινη υποκειμενικότητα και την προσπάθεια συμβίωσης/επιβίωσης εν μέσω των ανθρώπινων επιθυμιών και των κοινωνικών προσδοκιών.

Μέσα από αυτή τη μέθοδο καταγραφής ο αφηγητής προβαίνει σε συλλογισμούς για την ίδια την ουσία της ζωής και της ανθρώπινης επιθυμίας, και κατορθώνει να εξερευνήσει τις ιδιαίτερες διαλεκτικές που καθορίζουν την ανθρώπινη εμπειρία. Το πιο βασικό μοτίβο που διατρέχει το έργο είναι η διαλεκτική ανάμεσα στην πραγματικότητα και το εσώτερο του ατόμου και στην κοινωνία και την απαίτησή της για ρόλους, ανάμεσα στην προσωπική ικανοποίηση και τη βαθιά ανησυχία για το διαφορετικό που μπορεί στους άλλους να φαίνεται καπρίτσιο ή ακόμα και απαγορευμένο, τη διαλεκτική ανάμεσα στην ανάγκη για αγάπη και στην αίσθηση ότι το άτομο δεν μπορεί να αγαπηθεί ή δεν μπορεί να ενσωματωθεί στον υπόλοιπο κόσμο. Το έργο του Μισίμα επιμένει επιπλέον στη διαλεκτική της ζωτικής ορμής του ατόμου και της αίσθησης περί παρακμής και θανάτου, τη διαλεκτική αγάπης/έρωτα και εμμονής και εγωκεντρισμού/ατομισμού (με την έννοια της υπέρμετρης πίστης στην προσωπική ανωτερότητα, της και στην άρνηση της παράδοσης/αφοσίωσης στο αντικείμενο του πόθου), τη διαλεκτική της φωτεινής πλευράς των ανθρώπινων συναισθημάτων (όπως ο έρωτας) και της σκοτεινής τους πλευράς (όπως ο σαδισμός ή η επιθυμία προκλητικότητας και αυτοεπιβεβαίωσης), τη διαλεκτική της επιθυμίας για ζωή και της επιθυμίας για θάνατο ή διακινδύνευση, τη διαλεκτική του αληθινού συναισθήματος και αυτού που είναι επιβεβλημένο στον εαυτό ή ακόμα και νόθο/κατασκευασμένο, τη διαλεκτική της φαντασίας/φαντασίωσης και της πραγματικότητας που ακυρώνει την ασφάλεια της φαντασίωσης (και συχνά προσγειώνει το άτομο σε συναισθήματα φόβου, μοναξιάς, απομόνωσης…).

Οι «Εξομολογήσεις μιας μάσκας» είναι ένα εξαιρετικά πολύπλοκο και συνάμα διαυγές προσωπικό πορτρέτο, το οποίο προσωπικά το αξιολογώ ως μια αιχμηρή προσπάθεια να καταγραφεί μέσα από ψυχολογική παρατήρηση το δυσερμήνευτο σύμπλεγμα του φοβερού, του υψηλού, του σπουδαίου και του γνήσιου με το ποταπό, το καθημερινό, το κατασκευασμένο, το τραγικό και το απογοητευτικό που ενυπάρχει στην ανθρώπινη ζωή.