Βιβλιοθήκη

Η τέχνη, οι ιστορίες, τα βιβλία ποτέ δεν υπάρχουν αφ’ εαυτά. Αντιθέτως, ζουν μέσα στην εκάστοτε εποχή, παίρνουν θέση απέναντι στα ζητήματα που αντιμετωπίζει η κάθε εποχή, απευθύνονται στους εκάστοτε αναγνώστες και τους καλούν, απαιτούν από αυτούς να εντάξουν στη ζωή τους, να τους δώσουν έναν κάποιο ρόλο ή μια κάποια ενέργεια… Εν ολίγοις τα βιβλία δεν νοούνται εκτός της προσωπικής και κοινωνικής ύπαρξης, αλλά πάντοτε, οποιεσδήποτε κι αν είναι οι συνθήκες της ανάγνωσης, έχουν μια κοινωνική λειτουργία. Κι αυτό είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κομμάτια τους, δεδομένου του ότι αυτό είναι που τα κάνει τόσο σημαντικά και επιδραστικά, τόσο καίρια για τη δημόσια συζήτηση. Υπό αυτό το πρίσμα, οποιαδήποτε βιβλιοκριτική ή έστω οποιαδήποτε κρίση και κουβέντα περί τέχνης και βιβλίων χρειάζεται, νομίζω, να θίξει αυτή την πτυχή. Το καίριο ερώτημα, με άλλα λόγια, στο οποία είναι καλό να τοποθετηθεί μια βιβλιοκριτική αφορά τη θέση που φέρεται να λαμβάνει ή που μπορεί να λάβει μια ιστορία στο ευρύτερο πλαίσιο της ζωής ενός ατόμου, στο ευρύτερο πλαίσιο των νοημάτων και των αξιών με τα οποία το άτομο διαπραγματεύεται μια δεδομένη στιγμή. 

Το αναφέρω αυτό εν είδει μιας μικρής εισαγωγής στο παρόν άρθρο για το μυθιστόρημα «Μάρτυς!» του Kaveh Akbar. Κι αυτό διότι διαβάζοντας το μυθιστόρημα του Akbar είχα τη διαρκή αίσθηση ότι δεν μπορούσα να μην συνδέσω το κείμενο με τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, δεν μπορούσα να μην το αντιληφθώ ως έναν πλάγιο σχολιασμό δια της μυθοπλασίας για ένα από τα κυριότερα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου, αυτό της διαρκούς αναζήτησης νοήματος. Το μυθιστόρημα (που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ίκαρος σε μετάφραση της Μυρσίνης Γκανά) επικεντρώνεται στον Σάιρους, έναν Ιρανό που μετακόμισε σε μικρή ηλικία στις ΗΠΑ μαζί  με τον πατέρα του, μετά το θάνατο της μητέρας του σε αεροπορικό δυστύχημα. O Σάιρους, πρόσφατα απεξαρτημένος από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, είναι ένας νεαρός άντρας που χαρακτηρίζεται από επισφαλές εργασιακό στάτους, έντονες καλλιτεχνικές (ποιητικές) αναζητήσεις και σαφή αμφισεξουαλική ταυτότητα. Η ιστορία τον παρακολουθεί σε μια περίοδο κατά την οποία η ζωή του περνά κρίση, καθώς καλείται να αντιμετωπίσει την αίσθηση απουσίας νοήματος στη ζωή του. Καθώς ο Σάιρους προσπαθεί να απαντήσει σε αυτό το κενό, παίρνει την απόφαση να γράψει ένα έργο που θα αφορά μάρτυρες, εκείνους δηλαδή τους ανθρώπους που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο επέλεξαν να θυσιάσουν τη ζωή τους για υψηλότερα ιδανικά (θρησκευτικά, πνευματικά ή άλλα). Σε αυτή του την προσπάθεια ο κεντρικός χαρακτήρας έρχεται τελικά αντιμέτωπος με την ίδια του την ταυτότητα, την προσωπική του ιστορία και την ιστορία της οικογένειάς του, και καλείται να επιλέξει τον τρόπο με τον οποίο θα υπάρχει στον κόσμο, τον τρόπο που θα σχετίζεται με τους άλλους, τον τρόπο που θα τοποθετείται στα πράγματα.

Με λίγα λόγια, ο «Μάρτυς!» είναι ουσιαστικά ένα μυθιστόρημα στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται το ζήτημα της απάντησης του ατόμου απέναντι στη ζωή, το ζήτημα της επεξεργασίας των βιωμάτων και της παράδοσης που φέρει μαζί του το άτομο, το ζήτημα της άρθρωσης ενός προσωπικού τρόπου αντίληψης του κόσμου, το ζήτημα της εκτίμησης της αξίας της ίδιας της ζωής. Ο «Μάρτυς!», καθώς επικεντρώνεται τόσο εύστοχα στο ευάλωτο υποκείμενο που περνά μια κρίση ταυτότητας, αγγίζει το πιο καίριο ίσως ζήτημα που γνωρίζει ο κόσμος της ύστερης νεωτερικότητας εν μέσω καπιταλισμού και παγκοσμιοποίησης. Ο Akbar ωθεί τους αναγνώστες να αναρωτηθούν τι σημαίνει να ζει κανείς στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες του σήμερα και να αναζητά νόημα σε εύθραυστους κοινωνικοπολιτικά και πνευματικά καιρούς∙ τους ωθεί να αναγνωρίσουν ως μία από τις πιο βασικές ανθρώπινες ανάγκες την ανάγκη να «μελετήσουν», να αναρωτηθούν περί θανάτου, να αναρωτηθούν για τους σκοπούς και τις αξίες για τις οποίες ζει ένα άτομο, να αναρωτηθούν για την κληρονομιά του, για το τι κληρονομεί και τι κληροδοτεί, να αναρωτηθούν για τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να σχετιστεί με τους συνανθρώπους του και για το πώς μπορεί να αποδεχτεί και να δώσει πίσω αγάπη.

Τα ερωτήματα και οι όποιες απαντήσεις δίνει ο Akbar είναι σημαντικά να τίθενται και να γίνονται αντικείμενο επεξεργασίας και συζήτησης. Γιατί πίσω ακριβώς από αυτά τα ερωτήματα και τις απαντήσει μπορεί να διαγνώσει κανείς τα συμπτώματα της σύγχρονης «νόσου», μιας «νόσου» που εκδηλώνεται στις σύγχρονες κοινωνίες (καπιταλιστικές, δυτικές και όχι μόνο) με την αίσθηση της διαρκούς οντολογικής ανασφάλειας, την αίσθηση απειλής-διακινδύνευσης της ψυχικής υγείας, την αίσθηση σαθρά δομημένων ταυτοτήτων, την αίσθηση απουσίας ιδανικών και κινήτρων πέραν μιας απλής/απλοϊκής ελευθερίας επιλογών. Η απάντηση που δίνει ο Akbar σχετίζεται με την ενδοσκόπηση, με την επίγνωση της θέσης του ατόμου εντός ευρύτερων παραδόσεων και κοινοτήτων, και με την εκτίμηση της ανθρώπινης επαφής. Μα πάνω απ’ όλα αυτά, το μυθιστόρημα παίζει με την έννοια του «μάρτυρα» και την τοποθετεί σε περίοπτη θέση∙ γιατί το σπουδαιότερο πράγμα είναι να μπορέσει κανείς να γίνει μάρτυρας, δηλαδή να καταφέρει να υπερασπιστεί μια συγκεκριμένη θέαση της πραγματικότητας, να τεκμηριώσει και να διακοινώσει μια συγκεκριμένη θεωρία περί ζωής, την οποία θα μπορέσει να υποστηρίξει έμπρακτα θέτοντας τον ίδιο του τον εαυτό ως εγγύηση. Υπό αυτή την έννοια ο «Μάρτυς!» είναι κυρίως ένα μυθοπλαστικό έργο που προσκαλεί δυναμικά μια καινούργια προοπτική, ένα έργο που ζητά από τους ανθρώπους να ξαναβρούν το πάθος τους.