Βιβλιοθήκη

«Ναι, είπε ο Περέιρα, αν όμως έχουν δίκιο εκείνα, η ζωή μου δεν θα έχει νόημα, δεν θα έχει έννοια το γεγονός ότι σπούδασα στην Κοϊμπρα και ότι πίστεψα πως η λογοτεχνία ήταν το πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο». Έτσι ισχυρίζεται ο αξιολάτρευτος ήρωας του Αντόνιο Ταμπούκι, ο Περέϊρα, ένας μεσήλικας συντάκτης μιας πολιτιστικής σελίδας στη Λισαβόνα του 1939, που αγαπάει να ζει στο παρελθόν. Στις σελίδες της «μαρτυρίας» αυτής δε βλέπουμε τον πρωταγωνιστή να εγκαταλείπει αποφασιστικά τα περασμένα για να κάνει κάποια τολμηρή βουτιά στο παρόν – θα ήταν άλλωστε τόσο επιτηδευμένο και όχι ιδιαίτερα «ταμπουκικό». Τον βλέπουμε όμως να προσπαθεί δειλά μα σταθερά να κάνει ταυτόχρονα με το παρελθόν «παρέα με το μέλλον».

Είναι αξιοθαύμαστο πώς σε διακόσιες σελίδες ο Α. Ταμπούκι χτίζει έναν Περέϊρα που όχι μόνο χαρακτηρίζεις ως ολοκληρωμένο χαρακτήρα, μα τον βλέπεις να περιφέρεται γύρω σου, τον ακούς να σου μιλάει και γελάς και θέλεις να τον σφίξεις στην αγκαλιά σου, γιατί είναι τόσο γλυκά ανθρώπινος. Γιατί πίνει δέκα λεμονάδες με ζάχαρη τη μέρα, γιατί μιλάει με το πορτρέτο της νεκρής του γυναίκας, γιατί λατρεύει τις ομελέτες με χορταρικά και, τέλος, γιατί άλλα σκέφτεται και άλλα κάνει και δεν μπορεί συχνά να εξηγήσει τις πράξεις του ούτε στον εαυτό του. Ο Περέϊρα βιώνει την κούραση, την αμφιβολία, τον δισταγμό, σέρνει τα πολλά του κιλά μέσα στη Λισαβόνα πίνοντας λεμονάδες μέχρι να συνειδητοποιήσει την αλλαγή που συνέβη μέσα του και να υπερβεί τον εαυτό του. Δεν πρόκειται όμως για μια υπέρβαση κραυγαλέα – ο Ταμπούκι δε θα επέτρεπε ποτέ στον ήρωά του να υποπέσει σε φθηνούς δραματισμούς. Το υποδόριο χιούμορ είναι αναπόσπαστο στοιχείο του βιβλίου ως το τέλος του, ακριβώς όπως ο ενθουσιασμός του αναγνώστη.

Ο Περέϊρα διαβάζει τυχαία ένα κείμενο του νεαρού Μοντέιρο Ρόσι με θέμα τον θάνατο, του τηλεφωνεί θέλοντας να μιλήσει για την ψυχή και καταλήγει να του προσφέρει δουλειά ως γραφιάς νεκρολογιών συγγραφέων, που ακόμη δεν έχουν πεθάνει. Ο Μοντέιρο Ρόσι, που έχει μια τούφα να πέφτει στο μέτωπο του και ίσως και γι’ αυτό θυμίζει στον Περέϊρα τον εαυτό του, ενδιαφέρεται βέβαια πολύ πιο πολύ για τη ζωή απ` ό,τι για το θάνατο και πιο πολύ ακόμα για τη Μάρτα. Η όμορφη Μάρτα με τους καλοσχηματισμένους ώμους πολιτικοποιείται και τάσσεται με τους Δημοκρατικούς κατά του δικτάτορα Σαλαζάρ στον Ισπανικό Εμφύλιο πόλεμο. «Εμείς δεν δίνουμε υλικό για ρεπορτάζ, κύριε Περέϊρα, εμείς ζούμε την ιστορία», λέει ένα βράδυ με θράσος στον φτωχό Περέϊρα, που προσπαθεί πάντα να πείσει πως μόνο ο εαυτός του και η κουλτούρα τον ενδιαφέρουν. Η Μάρτα τον αποστομώνει ρωτώντας τον αν τελικά είναι ατομιστής αναρχικός. «Δύο ρομαντικοί κακομοίρηδες χωρίς μέλλον» ζητούν τη βοήθεια του γέρου Περέϊρα, ισχυρίζεται τουλάχιστον εκείνος στον έμπιστό του, πατέρα Αντόνιο. Μήπως όμως αυτοί οι κακομοίρηδες, χωρίς να έχουν μέλλον, είναι το μέλλον;

Αν η ψυχή μας είναι, όπως λέει ο δόκτωρ Καρντόζο, μια συνομοσπονδία που ελέγχεται από ένα ηγεμονικό εγώ, τότε παρακολουθούμε την ανάδυση ενός νέου εγώ μέσα στη συνομοσπονδία του Περέϊρα. Όπως λέει ο ίδιος ο Ταμπούκι, η αλλαγή συνίσταται στο πέρασμα από μία αισθητική αντίληψη της ζωής σε μία ηθική. Το ταξίδι είναι γλυκό, αστείο και σπαρακτικό παράλληλα. Καθώς η Ευρώπη μαίνεται και ξημερώνει ο Δεύτερος Παγκόσμιος, ο μεγάλος Ιταλός συγγραφέας, ζωγραφίζοντας το πορτρέτο της πολιτικής ζωής στη Λισαβόνα το 1939, εστιάζει σε μια άλλη, ίσως όχι και τόσο διαφορετική, πάλη μεταξύ των εξουσιών: εκείνων που εγκαθίστανται μέσα στον ψυχισμό μας. Γι` αυτό, το «Έτσι ισχυρίζεται ο Περέϊρα» δεν είναι ένα πολιτικό, αλλά ένα υπαρξιακό μυθιστόρημα. Και γι` αυτό όταν τελειώνει, ο αναγνώστης θέλει να μοιραστεί μια ακόμα λεμονάδα με αυτόν τον νοσταλγό της μετάνοιας, τον απολιτικό κι όμως τόσο βαθιά αντιστασιακό Περέϊρα. Στο καφέ Ορκίντεα.

*Ο Αντόνιο Ταμπούκι (1943-2012) ήταν Ιταλός συγγραφέας, αρθρογράφος, δοκιμιογράφος και πανεπιστημιακός. Επίσης, ήταν ερωτευμένος με την Πορτογαλία και ειδικός των έργων του Φερνάντο Πεσσόα. Στην Ελλάδα έχει μεταφραστεί κατ’ εξοχήν από τον βραβευμένο μεταφραστή, Ανταίο Χρυσοστομίδη (1952-2015).