Βιβλιοθήκη

Είναι το happy end απαραίτητη συνθήκη ενός παραμυθιού; Ευτυχές ή και όχι, το τέλος ενός παραμυθιού, ενός διηγήματος ή μυθιστορήματος είναι αμετάκλητο; Μπορούμε άραγε να το συνεχίσουμε με τη δική μας φαντασία, να το αλλάξουμε, να το επεκτείνουμε;

Στάσου. Τα παραμύθια είναι για παιδιά. Στέκομαι. Τα παραμύθια είναι για τα παιδιά που έχουμε ακόμα μέσα μας, ζωντανά και περίεργα, γεμάτα αδημονία και καθαρό βλέμμα. Αν υπήρξαμε τυχεροί και αν αποφύγαμε τους εξ αμελείας φόνους.

Τα παραμύθια είναι ένα ιδιαίτερο είδος λογοτεχνίας. Μαθημένα στην επανάληψη, βαπτισμένα στο συμβολισμό, σμιλεμένα τρυφερά σ’ έναν άλλο κόσμο. Μα, τα παραμύθια έχουν και βία, πολέμους, αίμα, προδοσίες. Ένα καλό παραμύθι, που θα σου διηγηθεί ένας καλός παραμυθάς, αγκαλιάζει τη ζωή όλη με χέρια γεμάτα χρώματα και παιδική γενναιοδωρία. Κάπου μέσα στην αγκαλιά βρίσκεις κι εσύ τον εαυτό σου.

Ένα τέτοιο καλό παραμύθι είχα την ευκαιρία να δω να ζωντανεύει στο φεστιβάλ ΚΟΘ Underground, στη Θεσσαλονίκη. «Το χέλι της λίμνης» της Εύας Ιεροπούλου μιλάει για ένα ψάρι διαφορετικό από τα άλλα. Ένα τεράστιο, πλατύ χέλι που εμπνέει το φόβο. Το ίδιο αυτό χέλι είναι γλυκό και χαρούμενο και θέλει όσο τίποτα να γνωρίσει τους ανθρώπους. Εκείνοι όμως το φοβούνται και όσο εκείνο προσπαθεί να τους προσεγγίσει τόσο εκείνοι φοβούνται περισσότερο, πανικοβάλλονται και βάζουν συρματοπλέγματα και πινακίδες γύρω από τη λίμνη όπου κατοικεί. Μέχρι που ένας γενναίος άνθρωπος αποφασίζει να πάει να το πολεμήσει. Τι θα συμβεί λοιπόν μεταξύ του χελιού – τέρατος και του γενναίου αυτού άνδρα; Θα τα καταφέρουν να μιλήσουν κι ας μην μοιράζονται την ίδια γλώσσα; Κι αν τα καταφέρουν, θα οδηγήσει αυτό στην απενοχοποίηση του και στην αποδοχή του από τους υπόλοιπους ανθρώπους;

«Το χέλι της λίμνης» είναι ένα παραμύθι που μιλάει για το διαφορετικό και τις προκαταλήψεις. Είναι πολύ ενδιαφέρουσα η αντίδραση των ανθρώπων σε αυτού του είδους τις διηγήσεις. Μας συγκινεί το πλάσμα αυτό που δε μας μοιάζει, μας αγγίζει η μοναξιά του, παρακολουθούμε με συμπάθεια και ελπίδα τις προσπάθειες του να πλησιάσει εκείνους που το φοβούνται και το περιφρονούν. Λυπόμαστε και θυμώνουμε που δε βρίσκει ανταπόκριση από αυτούς τους στενόμυαλους ανθρώπους, που τίποτα δεν εννοούν να καταλάβουν από τη λαχτάρα του. Έτσι συμβαίνει στις διηγήσεις, ταυτιζόμαστε με τους αδύναμους, τους αγαθούς, που το μόνο που ζητάνε είναι η φιλία και η αγάπη. Νιώθουμε συμπάθεια, με την πρωταρχική έννοια του όρου, συμπάσχουμε δηλαδή με τον πάσχοντα της αφήγησης.

Η Εύα Ιεροπούλου όμως δε θα μας δώσει έτσι απλόχερα την ανακουφιστική ανάσα που ζητάμε στο τέλος του παραμυθιού. Οι άνθρωποι δε θα αποδεχτούν το τρομερό και καλοσυνάτο χέλι. Ένας, μόνος, θα γίνει φίλος του και θ’ αφήσει έτσι μια γλύκα στον αναγνώστη, στον θεατή, μια αίσθηση ότι μπορεί κανείς, πράγματι, να υπερβεί την προκατάληψή του. Θ’ αφήσει όμως και μια πίκρα, γιατί, ένας, μόνο ένας, είναι λίγος, και ούτε οι πινακίδες που γράφουν «Προσοχή Επικίνδυνο Τέρας» έφυγαν, ούτε τα συρματοπλέγματα.

Μπορεί να ταυτιζόμαστε στα παραμύθια, στις ταινίες και στα μυθιστορήματα με τα θύματα της προκατάληψης, γιατί τους δίνεται φωνή και παρακολουθούμε την ιστορία να ξετυλίγεται μέσα από τα δικά τους μάτια. Στη ζωή μας όμως, πόσο σπάνια πράγματι βλέπουμε μοναχά με τα δικά μας μάτια και ξεχνάμε τα μάτια και τις φωνές των άλλων; Πόσο σπάνια φοβόμαστε όσους δε μας μοιάζουν και τους φορτώνουμε ανέξοδα όσα μέσα μας δε μας αρέσουν; Αλλοίμονο, δεν είναι δύσκολο να παρασυρθούμε στις σκοτεινές λίμνες της προκατάληψης, γιατί, όπως γράφει η Εύα Ιεροπούλου, «οι άνθρωποι πιστεύουν πιο εύκολα το κακό παρά το καλό».

Για την ώρα λοιπόν, έχουμε ένα τέλος στο παραμύθι μας. Και μια ερώτηση που αναδύεται σήμερα με τη μορφή του επείγοντος: θα τα καταφέρουμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας, έστω κι αν δε μιλάμε την ίδια γλώσσα; Πώς θα κυλήσει αυτό το παραμύθι που συνεχίζει να ανασαίνει έξω από τις σελίδες του βιβλίου και μέσα στις ζωές μας;

*Το παραμύθι «Το χέλι της λίμνης» αφηγήθηκε η Εύα Ιεροπούλου στις 27 Σεπτεμβρίου στα πλαίσια του φεστιβάλ ΚΟΘ Underground στη Θεσσαλονίκη, με συνοδεία της υπέροχης μουσικής σύνθεσης της Νεφέλης Μπραβάκη (Βιμπράφωνο: Στεφανομάριο Γαζίλας, πιάνο: Νεφέλη Μπραβάκη). Μέχρι να εκδοθεί ως βιβλίο, μπορείτε να το διαβάσετε ολόκληρο στην προσωπική σελίδα της Εύας Ιεροπούλου, evaieropoulou.gr, όπου θα βρείτε και video με την διήγηση του με συνοδεία μουσικής κάτω από την ενότητα «Διαβάζω».