Η γραμμή του ορίζοντος, του Χρήστου Βακαλόπουλου
Είναι η Ρέα Φραντζή κι αυτή τη στιγμή λείπει. Τριάντα δύο χρονών, χωρίζει, ανεβαίνει σ’ ένα καράβι, πάει στην Πάτμο. Είναι η ηρωίδα του Χρήστου Βακαλόπουλου, η κυκλική, εσωτερική φωνή της Γραμμής του ορίζοντος. Ποια είναι η Ρέα Φραντζή και τι έχασε, τι ψάχνει να βρει στην Πάτμο, παρέα με ανθρώπους άλλων εποχών; Ρέα, αυτή τη στιγμή λείπεις, όμως εγώ θα προσπαθήσω να πιάσω το νήμα της αφήγησης σου, μιας αφήγησης που μοιάζει με μουσική, κι ας μην υπάρχει πια μουσική. Μιας αφήγησης που θυμίζει μαχαίρι, από εκείνα που λαχταράμε να μας βρουν κάπου βαθιά, και θυμίζει βάλσαμο, από εκείνα που δεν ξέραμε πως έχουμε ανάγκη μέχρι που κάποιος συγγραφέας μας τα πρόσφερε απλόχερα.
Η Ρέα Φραντζή μας παίρνει από το χέρι και μας χορεύει με λέξεις, λέξεις και φράσεις, που επαναλαμβάνονται συνεχώς, όπως επαναλαμβάνονται εμμονικά οι σκέψεις μας. Δεν αφηγείται για να δημιουργήσει για εμάς μια πλοκή και μια εικόνα, αφηγείται για να περιγράψει στον εαυτό της το κουβάρι της ζωής της, τον εσωτερικό της λαβύρινθο. Τριάντα ένα κεφάλαια, όλα μικρά, όσο χρειάζεται για να ξεδιπλώσουν το θέμα τους, τη μία τους φράση, την καρδιά του κεφαλαίου, κι έπειτα ό,τι αριστουργηματικά υφαίνεται γύρω της. Στραμμένη ολοκληρωτικά προς τα μέσα, δεν γυρεύει να εξηγήσει τις πράξεις της, παρά μόνο να δημιουργήσει τη λεκτική παράσταση της νοσταλγίας, της συνειδητοποίησης και των μεγάλων αλλαγών.
Γιατί η Ρέα δεν προσπαθεί να εξηγήσει τίποτα;
Ο κόσμος αλλάζει χωρίς να ξέρει γιατί και όλοι όσοι γράφουν τον οδηγούν με τρομακτική ταχύτητα στην καταστροφή, τον διαλύουν χωρίς να ξέρουν γιατί, τον εξηγούν κι αμέσως σχηματίζεται μέσα τους το αντίθετο, τον συλλαμβάνουν κι αυτός τους ξεφεύγει.
Γιατί όταν ανοίγεις το στόμα σου προσπαθώντας να εξηγήσεις, αμέσως σχηματίζεται μέσα σου το αντίθετο. Γιατί τα πράγματα και οι αποφάσεις δεν εξηγούνται πάντα. Θα ήταν εύκολο, βολικό και ανακουφιστικό να εξηγούνταν πάντα το παρόν, μα η «Γραμμή του Ορίζοντος» θα αποτελέσει μια αφαίρεση από το πλήθος των εξηγήσεων που προσφέρει η παγκόσμια λογοτεχνία. Τι μένει λοιπόν, εφόσον επιλέξαμε συνειδητά να παύσουμε να δικαιολογούμαστε;
Μένει η απουσία της μουσικής, μένει ο κόσμος που επιμένει να παριστάνει πως υπάρχει μουσική, μένουν τα ξεχαρβαλωμένα Σάββατα και η αχόρταγη μελαγχολία της Κυριακής. Απομένει η φυσικότητα των διαφημιστικών και οι χαρούμενοι, μαυρισμένοι επισκέπτες των αόρατων ελληνικών νησιών. Ο ξανθός κόσμος που αποβιβάζεται σε αυτά και κραδαίνει τη φωτογραφική του μηχανή σαν κατακτητικό όπλο. «Τη θέση της Ιερουσαλήμ την πήρε η κάθε στιγμή, να γιατί δεν πρόκειται να σταματήσουν ποτέ να πυροβολούν με τις μηχανές τους και να σκοτώνουν όλες τις στιγμές, να τις κάνουν πόζες». Ρέα, ξέρεις κάτι που εκείνοι δεν ξέρουν, πως οι στιγμές δεν τσουβαλιάζονται για να δείχνονται από τον έναν στον άλλον τους χειμώνες. Το ξέρεις, μα τους φοβάσαι.
Ρέα, βρήκες ένα σφηνάκι που το λένε «Ντοστογιέφσκυ» και μόνο γι’ αυτό αξίζει να πάψεις να φοβάσαι. Τι κυνηγάς λοιπόν εσύ και τι κυνηγάμε όλοι; «Κυνηγάνε μια εικόνα που δεν έχει βρεθεί ακόμη, πάντα έχεις βγει στο κυνήγι για μια εικόνα που κρατάς φυλαγμένη βαθιά μέσα σου, την σκεπάζεις με άλλες εικόνες μέχρι να βγει». Κάποτε ξέραμε πως ήταν ένα το πράγμα το οποίο γυρεύαμε, έτσι θα ‘ναι, αφού το λες και σε πιστεύω, γιατί με πείθει ο εσωτερικός σου μονόλογος και με πείθουν οι άνθρωποι που ανεβαίνουν μόνοι σ’ ένα πλοίο χωρίς να ξέρουνε γιατί. «Κάποτε υπήρχε μόνο το νησί και τώρα πηγαίνουν όλοι σε κανένα νησί, να πάμε σε κανένα νησί, θα είναι σε κανένα νησί, θα έχουν ανακαλύψει κανένα νησί, να την κάνουνε σε κανένα νησί». Ακούγεται ευτελές, πράγματι, και τόσο αληθινό, και τόσο, τέλος, μάταιο.
Οι αναδρομές της Ρέας στο παρελθόν είναι άπειρες, ένα οδοιπορικό στον χρόνο με το κεφάλι σκυφτό και τα μάτια ανοιχτά. Δεν πρόκειται περί λαγνείας του περασμένου, μα για τη σκιαγράφηση των αλλαγών στη μέτρηση του χρόνου εντός μας. Πρόκειται για τη συνειδητοποίηση ότι το παρόν γιγαντώθηκε, σύμφωνα με την επιθυμία μας να γιγαντωθεί, και πλέον απειλεί να μας κατασπαράξει.
Κάποτε υπήρχε ελάχιστο παρόν, όσο ακριβώς χρειαζόταν ώστε να μην ξεχνιέται η μέρα, να μη λυγίζει κάτω από το βάρος των αιώνων. Τότε ήταν συμπαθητικό το παρόν, άκουγε τους μεγαλυτέρους του, περίμενε τη σειρά του, δεν έβγαζε γλώσσα, δεν κρατούσε κακία, έλεγε τον πόνο του. Τότε ήταν τρυφερό το παρόν γιατί είχε καεί η γούνα του από έρωτα. Κάποτε το παρόν ήταν συμπαθητικό κι αργότερα κατάλαβε το λάθος του, στάθηκε στο ύψος του και κυρίευσε την οικουμένη.
Παγιδευμένη σ’ ένα αχάριστο κι αλαζονικό παρόν, που γέρνει από το βάρος ενός αόριστου «μετά», Ρέα, πότε θα είναι η σωστή στιγμή για να μπεις στη θάλασσα της Πάτμου;
Ρέα Φραντζή, τριάντα δύο χρονών, μελαχρινή, σε σύρανε έξω από την Κυψέλη, σε στείλανε στη Γενεύη, όπου όλα ήταν απελπιστικά καθαρά, έπαυσες να είσαι μισοερωτευμένη, όταν έγινε η μεταπολίτευση, δέχτηκες να παντρευτείς στη Βενετία, όλα έμοιαζαν φυσικά. Θέλεις να κάνεις τον σταυρό σου σε μια εκκλησία, θέλεις να ανάψεις ένα κερί, μα έχει λογική εξήγηση η πίστη; Ντρέπεσαι, γιατί ακούς μέσα σου τις φωνές όλων σου των φίλων, δεν είναι του επιπέδου σου να ανάβεις κερί, είναι υποχώρηση. Κι όμως, το ανάβεις. Κι αν ένα ταξίδι σαν το δικό σου περιλαμβάνει την αμφισβήτηση της αμφισβήτησης, πώς θα μπορούσε να μην αγγίζει την παιδική ηλικία;
Πέρασε πέντε χρόνια νομίζοντας ότι είναι παντρεμένη, προσπάθησε να διώξει μακριά τον παιδικό της εαυτό, τον έκανε κόσκινο από ψηλά ενώ αυτός ήταν μαζί της, τον πέρασε για κάποιον εχθρό και τον πυροβολούσε κάθε μέρα, τον είχε στο στόχαστρο, δεν τον άφηνε να βγει στα μέρη του.
Η «Γραμμή του Ορίζοντος» είναι ένα μαγικό λεκτικό μάντρα. Ο Χρήστος Βακαλόπουλος έχει σμιλέψει ένα μυθιστόρημα που κραυγάζει ψιθυρίζοντας, αποδέχεται επαναστατώντας και κλαίει γελώντας. Ένα μυθιστόρημα – διαδρομή σε λαθραία αισθήματα και δυσερμήνευτες αισθήσεις. Και τέλος, ένα μυθιστόρημα που σώζει ό,τι μέσα μας ανασαίνει κι ας έχει – πολλαπλώς – βουβαθεί, κι ας του ‘χουν αλλάξει τη φωνή. «Κάθε φορά που σώζεται κάποιος συναντάει τον παιδικό του εαυτό με τρύπες σ’ ολόκληρο το σώμα, γλιτώνει την τελευταία στιγμή, δεν μπορεί να εξηγήσει πώς βρέθηκε εκεί, χάνεται από προσώπου γης, δίνει μια εξήγηση λιγότερη». Κι έρχεται κάποτε η σωστή στιγμή για να μπούμε στη θάλασσα.
*Ο Χρήστος Βακαλόπουλος (1956-1993) ήταν Έλληνας συγγραφέας, σκηνοθέτης και ραδιοφωνικός παραγωγός. Άλλα βιβλία του είναι η «Υπόθεση Μπεστ – Σέλλερ» και «οι Πτυχιούχοι», ενώ για εκείνον γράφει ο Κ. Παπαγιώργης στο βιβλίο του «Γεια σου, Ασημάκη».
Η γραμμή του ορίζοντος
του Χρήστου Βακαλόπουλου
σελ. 162 - Βιβλιοπωλείον της Εστίας
