Λόγος + Τέχνη

Δεν είναι δύσκολο να τον φανταστεί κανείς στο ταπεινό του σπίτι, αδύναμο, καθισμένο σε ένα κρεβάτι να κάνει διορθώσεις στο υπέροχο «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα», με την τρίτη σύζυγό του Έλενα να τον κοιτάζει μελαγχολικά να χάνεται μέρα με τη μέρα. Σίγουρα ζοφερές σκέψεις θα περνούσαν από το μυαλό του. Στη σύντομη ζωή του, η τύχη πολλές φορές του φέρθηκε σκληρά. Ο πρόωρος θάνατος του πατέρα του από την ίδια ασθένεια, οι κτηνωδίες στις οποίες έγινε μάρτυρας κατά τη διάρκεια του Ρωσικού Εμφύλιου και η ανηλεής λογοκρισία των έργων του από το σταλινικό καθεστώς που κατέστρεψε την επαγγελματική του ζωή, υπήρξαν πάντα πηγές πικρίας. Αυτό που δε θα μπορούσε ποτέ να μαντέψει είναι ότι μετά θάνατον η τύχη θα του χαμογελούσε και θα αναδεικνυόταν σε έναν από τους σπουδαιότερους μυθιστοριογράφους του 20ού αιώνα.

Είχε ήδη εγκατασταθεί στη Μόσχα και εργαζόταν ως δημοσιογράφος σε διάφορες εφημερίδες για να βγάλει τα προς το ζην. Νωρίτερα κατάφερε να ταξιδέψει μέσα στη Ρωσία παρά τον πόλεμο που μαινόταν και ήδη από το 1919 είχε εγκαταλείψει την καριέρα του γιατρού για να αφοσιωθεί αποκλειστικά στη συγγραφή. Η κομματική λογοκρισία δεν τον άφησε να χαρεί για πολύ την νεοαποκτηθείσα φήμη του ως θεατρικού συγγραφέα, αφού «Οι μέρες των Τουρμπίνς» θεωρήθηκαν αντισοβιετικές (πού ήταν ο «κόκκινος ήρωας» μέσα στο έργο; γιατί δεν δοξαζόταν με κάποιο τρόπο το ρωσικό προλεταριάτο;) και διατάχθηκε το κατέβασμά του από τη σκηνή το 1927. Παρόλ΄ αυτά, το έργο άρεσε στον ίδιο τον Στάλιν και με τη δική του μεσολάβηση ξανανέβηκε στο σανίδι για λίγο, το 1932, αλλά ο Bulgakov είχε ήδη μπει στη μαύρη λίστα του καθεστώτος: δυσκολευόταν να δημοσιεύσει τη συγγραφική του δουλειά και να παρουσιάσει τα θεατρικά του έργα κι αναγκαζόταν να εργάζεται σε μικρές θέσεις σε διάφορα θέατρα της Μόσχας για να επιβιώσει. Ο φόβος και η καταπίεση της εποχής εκείνης τον έστρεψαν σε μια πιο εσωτερική ζωή που την χαρακτήριζαν η πίκρα και η απογοήτευση. Το 1930 του απαγορεύεται ουσιαστικά η δημοσίευση οποιουδήποτε κειμένου. Ζητάει από τον ίδιο τον Στάλιν να του επιτρέψει να φύγει από τη χώρα αλλά το αίτημά του απορρίπτεται. Σε μια κρίση απελπισίας καίει τα χειρόγραφα των έργων του, μεταξύ των οποίων το μυθιστόρημα «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» που είχε να ξεκινήσει να γράφει δυο χρόνια πριν. 

«Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» (παρόλο που δεν είναι το μοναδικό αξιόλογο έργο του Bulgakov· αρκεί κανείς να αναλογιστεί τη λογοτεχνική αξία της «Διαβολιάδας» ή το πρωτοποριακό για την εποχή του «Η καρδιά ενός σκύλου») είναι το απαστράπτον αριστούργημα ενός σπουδαίου Δασκάλου. Πνευματώδες και άσεμνο είναι παράλληλα βαθιά φιλοσοφημένο και αγγίζει αιώνια ερωτήματα συνυφασμένα με την ανθρώπινη ύπαρξη (υπάρχει το καλό και το κακό; τί είναι η πίστη; ως που μπορεί να φτάσει κάποιος για χάρη της αγάπης;). Η πλοκή του εξελίσσεται πάνω σε δυο παράλληλα νήματα. Το ένα αναφέρεται στην ιστορία του Πόντιου Πιλάτου στην Ιουδαία και τη συνάντησή του με τον Χριστό ενώ το άλλο στη Ρωσία μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Κεντρικός ήρωας ο καθηγητής Βόλαντ (στην πραγματικότητα ο διάβολος) που φτάνει στη Μόσχα για να εκθέσει την ακαμψία, τη διαφθορά και την υποκρισία της σοβιετικής ελίτ. Σατιρικό και συχνά γκροτέσκο, με χιούμορ τολμηρό και διεισδυτικό, βρίθει την ίδια στιγμή από στιγμιότυπα συγκινητικά και τραγικά, τρυφερά και ανθρώπινα. Μυθιστόρημα βαθύ και πολύπλοκο, αποτελεί ένα παναθρώπινο έργο που γοητεύει το ίδιο πολλούς αναγνώστες για διαφορετικούς λόγους: εκεί που ο ένθερμος χριστιανός βλέπει το θρησκευτικό στοιχείο να υποστηρίζεται στην άθεη κομμουνιστική Ρωσία, ένας άθεος βλέπει την προφανή καταδίκη κάθε είδους εξουσίας – θρησκευτικής ή άλλης.