18ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ: Απόδραση προς άλλους κόσμους
Το 18ο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ λοιπόν βρίσκεται στη μέση του και η πόλη κινείται στους ρυθμούς του. Τι βλέπουμε φέτος; Κατ’ αρχάς, βλέπουμε φρέσκα ντοκιμαντέρ νέων και πολλά υποσχόμενων δημιουργών από όλον τον κόσμο. Παράλληλα με αυτά, βλέπουμε κι εκείνα των ήδη καταξιωμένων σκηνοθετών του χώρου, όπως της Claire Simon και της Barbara Kopple. Προβάλλονται επίσης τα κύκνεια άσματα του πρωτοπόρου του Direct Cinema, Albert Maysles και της γνωστής μας από το φεστιβάλ κινηματογράφου, Chantal Akerman. Στο χώρο του ελληνικού ντοκιμαντέρ, έχουμε να επιλέξουμε μεταξύ 73 (!) ταινιών, στις οποίες πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος σε όλες του τις διαστάσεις. Υπάρχει ένα μεγάλο αφιέρωμα στο προσφυγικό ζήτημα με εννιά ταινίες που τολμούν να μπούνε βαθιά μέσα σε ένα εξαιρετικά κρίσιμο και ευαίσθητο ζήτημα, εκείνο της «Απόδρασης προς την ελευθερία» με κάθε κόστος. Τέλος, έχουμε δύο πολύ ενδιαφέροντα αφιερώματα: ένα στον Δανό σκηνοθέτη Jon Bang Carlsen και ένα στον Ιρλανδό Mark Cousins.
Πέραν όμως από το τι βλέπουμε, μας ενδιαφέρει να μάθουμε και τι λέγεται! Τι έχουν να πούνε οι ίδιοι οι δημιουργοί για τις ταινίες τους και τι απαντούν στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων και του κοινού; Οι δύο σκηνοθέτες του ντοκιμαντέρ «Ανάκτηση των αχρήστων», Sam Pressman και Harley Adams, διέσχισαν τον Αμαζόνιο ακολουθώντας τα χνάρια της αξέχαστης ταινίας του Werner Herzog, «Φιτζκαράλντο». Μιλώντας για τον μεγάλο Γερμανό σκηνοθέτη, στον οποίο είχε αφιέρωμα το φεστιβάλ κινηματογράφου λίγα χρόνια πριν, ο Adams λέει: «Αν παρατηρήσεις τη δημιουργία του Φιτζκαράλντο, καταλήγεις στο ότι είτε είναι η τελειότητα είτε το απόλυτο τίποτα. Το να συμπληρώσεις αυτό το κενό είναι δύσκολο». Και οι δύο ισχυρίζονται ότι κάθε φορά που ήταν έτοιμοι να τα παρατήσουν, συνέβαινε κάτι μαγικό.
Ο Justin Schein, σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Έφυγε σκόπιμα», μίλησε για το μεγάλο ηθικό δίλημμα στο οποίο βρέθηκε, όταν το κεντρικό πρόσωπο της ταινίας, ο πολιτικός ακτιβιστής Mayer Vishner, του δήλωσε ότι σκοπεύει να αυτοκτονήσει μπροστά στην κάμερα. «Κάθε ταινία έχει ηθικά ναρκοπέδια, ακόμα και στις πιο εύκολες καταστάσεις. Σε αυτή την περίπτωση όμως, το σοκ που ένιωσα ως δημιουργός και φίλος ήταν τεράστιο», είπε ο Schein. Τελικά σεβάστηκε την επιθυμία του Vishner και εξήγησε ότι έκανε την ταινία του ακριβώς για να εστιάσει σε παρόμοια προβλήματα που αντιμετωπίζουν ηλικιωμένοι άνθρωποι, η αυτοκτονία των οποίων αποτελεί μεγάλο πρόβλημα στις ΗΠΑ.
Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Killa-Dizez: Ζωή και θάνατος στην εποχή του Έμπολα», Nico Piro δήλωσε τα εξής: «Δεν ξέρω αν έκανα ντοκιμαντέρ ή ρεπορτάζ μεγάλου μήκους, για μένα είναι μια πράξη τεκμηρίωσης και ηθικής εξέγερσης, που ένιωσα ότι όφειλα να κάνω ως άνθρωπος και ως πατέρας. Τα δυτικά ΜΜΕ ασχολούνταν αποκλειστικά με τις 16 περιπτώσεις ανθρώπων που επιβίωσαν από τον έμπολα σε δυτικά νοσοκομεία. Δεν μας απασχόλησαν τα εκατομμύρια που συμβίωναν με έναν αόρατο εχθρό. Σκοπίμως επιλέξαμε να αγνοήσουμε 12.000 νεκρούς». Ο Nico Piro έκανε γυρίσματα στη λεγόμενη «κόκκινη ζώνη», δηλαδή τις πτέρυγες απομόνωσης και εντατικής νοσηλείας, σε σημεία συγκέντρωσης του πληθυσμού, αλλά και σε νεκροταφεία, εισχωρώντας θαρραλέα στο κέντρο της επιδημίας έμπολα.
Οι σκηνοθέτιδες Χρύσα Τζελέπη και Σταυρούλα Πουλημένη, εκ μέρους της ομάδας δημιουργών του ντοκιμαντέρ «Solitaire où Solidaire? Μόνος ή αλληλέγγυος», μίλησαν για το Κοινωνικό Ιατρείο Αλληλεγγύης (ΚΙΑ) που ξεκίνησε την αξιοθαύμαστη δράση του στη Θεσσαλονίκη το 2011: «Το ερώτημα που διατρέχει την ταινία είναι πότε αυτές οι δομές αλληλεγγύης θα πρέπει να σταματήσουν να υπάρχουν, γιατί υποκαθιστούν μερικώς το κράτος, γεγονός που δεν είναι σωστό. Και νομίζω ότι δίνουμε την απάντηση, γιατί σήμερα με όλες τις ροές προσφύγων θεωρώ ότι θα συνεχίσουν να υπάρχουν για πολλά χρόνια», είπε η κ. Πουλημένη.
Ας δούμε τώρα μερικές από τις κουβέντες που είπε ο Jon Bang Carlsen στο συναρπαστικό του masterclass το πρωινό της Τρίτης, 15 Μαρτίου. Ο καινοτόμος σκηνοθέτης έχει γίνει γνωστός για τα ντοκιμαντέρ του που χαρακτηρίζονται «σκηνοθετημένα», καθώς μέσα σε αυτά ανατρέπει τα όρια μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας συνθέτοντας μια νέα πραγματικότητα. «Τα ντοκιμαντέρ που κάνω, θεωρώ ότι θυμίζουν τον τρόπο που ζωγραφίζει κανείς τοπία. Δεν θέλω να γυρίζω μέσα σε στούντιο, αλλά να βρίσκω έξω θραύσματα της πραγματικότητας και να τα χρησιμοποιώ στην αφήγηση», είπε ο Carlsen. Σε ερώτηση από το κοινό σχετικά με το αν υπάρχει μη σκηνοθετημένο ντοκιμαντέρ, ο Δανός σκηνοθέτης απάντησε: «Δεν είμαι δημοσιογράφος, δεν φτιάχνω ταινίες για να σώσω τον κόσμο. Απλώς προσπαθώ να ερμηνεύσω τον κόσμο όπως τον βλέπω. Αυτές τις βλακείες περί αντικειμενικότητας από όλους αυτούς που στέκονται μπροστά σε χάρτες της Ευρώπης και νομίζουν ότι λένε την αλήθεια, θέλησα να τις καταρρίψω. Πιστεύω ότι οι δημοσιογράφοι είναι σαν ποιητές, λένε την δική τους ιστορία. Τελικά όλα είναι μυθοπλασία».
Κλείνουμε αυτό το μικρό αφιέρωμα στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ, που σίγουρα δεν είναι παιδί ενός κατώτερου κινηματογραφικού Θεού, με λίγους από τους τίτλους που ξεχωρίσαμε: το «Το τελευταίο μας ταγκό» του German Kral, το «Τα μάτια της Πόλης» των Binour Karaevli και Fatih Kaimak, το «Το παιχνίδι της προπαγάνδας» του Alvaro Longoria, το «Το μυαλό του Μαρκ Ντεφρίστ» του Gabriel London, το «Χρυσή Αυγή: Προσωπική Υπόθεση» της Αντζελίκ Κουρουνή, και το «Τζάνις: το κορίτσι τραγουδάει τα μπλουζ» της Amy Berg είναι μερικά μόνο από τα ντοκιμαντέρ που αναμφισβήτητα μας τράβηξαν την προσοχή.
Θα επανέλθουμε δριμύτεροι με πιο πολλά νέα από τις αίθουσες. Μέχρι τότε, φεστιβαλιστείτε ελεύθερα, δίχως φόβο αλλά με πολύ πάθος! Και μην ξεχάσετε να πάτε στην έκθεση φωτογραφίας «Εικόνες του άλλου μας εαυτού» που διοργανώνει για πρώτη φορά φέτος το φεστιβάλ σε συνεργασία με το περιοδικό δρόμου «Σχεδία» και το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.
