“I don’t believe in art. I believe in artists”
Θα ξεκινήσω με τα visual arts και την αγαπημένη μου έκθεση την οποία έχω επισκεφτεί πολλές φορές τον τελευταίο μήνα καθώς με γεμίζει έμπνευση και όρεξη για περισσότερη δημιουργία και σκέψη.Στο μεγαλύτερο arts centre της Ευρώπης που έχει ένα πρόγραμμα δυναμικό, πολυποίκιλο και καινοτόμο, ναι και τα τρία μαζί, γιατί αν δεν παινέσεις το σπίτι σου θα πέσει να σε πλακώσει, το Barbican Centre, εξελίσσεται αυτόν τον καιρό ένας φόρος τιμής στην εννοιολογική τέχνη και τον πατέρα της, το σπουδαίο Marcel Duchamp.
Μην περιμένετε μια κλασική αναδρομική έκθεση για την αρχή της conceptual art και το άνθρωπο που τη γέννησε. Όχι. Στη Gallery του Barbican έχει στηθεί μια ανεπανάληπτη performance έκθεση, ένα homage στον Marcel Duchamp και την επίδραση που άσκησε σε τέσσερις μάστορες της μεταμοντέρνας τέχνης της Αμερικής που άφησαν το στίγμα τους τον 20ό αιώνα: τον χορογράφο Μerce Cunningam, τον μουσικό John Cage, τους εικαστικούς Jasper Johns και Robert Rauschenberg.
Δύο είναι οι λόγοι για τους οποίους κατά τη γνώμη μου οι Άγγλοι κριτικοί μιλούν για μια έκθεση ‘phenomenal’. Ο πρώτος έχει να κάνει με το ίδιο το θέμα της, μια αναζήτηση στις αρχές της σύγχρονης τέχνης, μια επιστροφή στις ρίζες της ώστε να δούμε και να καταλάβουμε πως έχουμε οδηγηθεί στις τωρινές μορφές και δόγματα της τέχνης. Συνεπώς όντως μιλάμε για ένα θέαμα πολύ εγκεφαλικό που απευθύνεται κυρίως στους γνώστες και λάτρεις της εννοιολογικής τέχνης. Η έκθεση πάει παραπέρα και ανιχνεύει τις σχέσεις μεταξύ των πέντε καλλιτεχνών μεταξύ τους, τον τρόπο που επηρέασε ο ένας τον άλλον αλλά και την αλληλεπίδραση αυτών των διαφορετικών τεχνών, του χορού με τη μουσική και τη ζωγραφική, η οποία μέσα από τον Duchamp παίρνει νέες διαστάσεις. Μιλάμε για τη σύγχρονη ‘γλυπτική’, τις εικαστικές εγκατάστασεις.
Βλέποντας λοιπόν ένα από τα σπουδαιότερα και πολυσυζητημένα έργα του Duchamp στην κύρια αίθουσα της έκθεσης, το ‘The Bride Stripped Bare by Her Bachelors, Even’ (1915-1923) – πιο συχνά αποκαλούμενο ως ‘The Large Glass’ – το οποίο περιβάλλεται από δεδομένο θαυμασμό στην καλλιτεχνική κοινότητα καθώς άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε την τέχνη, μας δημιουργούνται πολλές απορίες. Είναι όντως δύσκολο να κατατάξεις κάπου τη γυάλινη αυτή επιφάνεια: γλυπτική, φωτογραφία, εικονογραφία, ζωγραφική είναι όλα μέσα. Αλλά δεν είναι τίποτε από αυτά μεμονωμένα. Αυτό χρωστάμε στον Duchamp, τη μεγάλη κριτική του σκέψη και διανόηση. Σημασία, έλεγε, έχουν οι ιδέες πίσω από την καλλιτεχνική δημιουργία και όχι το αισθητικό αποτέλεσμα. Περισσότερο μετράνε οι καλλιτέχνες και οι ιδέες που υποστηρίζουν παρά τα ίδια τα έργα. Και κάτι ακόμη, ο Duchamp είναι εκείνος που εισήγαγε τη χρήση του ‘readymade’ στη σύγχρονη τέχνη, τυχαία καθημερινά υλικά που έχουν παραχθεί μαζικά και με χαμηλό κόστος. Γύρισε δηλαδή την πλάτη του στους κλασικούς καμβάδες και τα πινέλα και έκανε τέχνη μέσα από μια διαδικασία τυχαία, χωρίς προκαθορισμένο στόχο για το τελικό αποτέλεσμα.
Το δεύτερο στοιχείο που κάνει την έκθεση αυτή τόσο μοναδική είναι ο τρόπος που έχει γίνει το curation. Τα έργα έχουν στηθεί στη λογική ενός performance και ο θεατής γίνεται μέτοχος σε μια παράσταση που παρουσιάζεται μέσα από πολλά μέσα – χορός, εικαστικά, μουσική, σκηνογραφία – για να αφηγηθεί τελικά μια ιστορία: πώς ο Duchamp ξέφυγε από τον κυβισμό του Picasso για να οδηγήσει στο Nτάντα, το ρεύμα που αγκάλιασε την ανοησία, την τρέλα και το χιούμορ. Μηχανικά πιάνo παίζουν την ηλεκτρισμένη μουσική του Cage σα να πλανάται το φάντασμα της μουσικής ιδιοφυίας του σε όλο τον χώρο, ενώ χορευτές αναπαράγουν ζωντανά κομμάτια από χορογραφίες του Cunningham. Και όταν οι χορευτές δεν είναι πάνω στη σκηνή, ο Φιλίπ Παρενό, που έχει δημιουργήσει τη μουσική υπόκρουση της έκθεσης, μας υποβάλλει στο συνεχές χτύπημα του ήχου των χορευτών στο δάπεδο. Και πάλι νιώθουμε τη σκιά του Cunningham να διαπερνά την έκθεση όλη.
Κάθε φορά που παρακολουθώ την έκθεση είναι μια καινούρια εμπειρία, σα να παρατηρώ νέα πράγματα, μου δημιουργούνται νέες σκέψεις και συνειδητοποιώ τι σημαίνει multidisciplinary art form και τη σημασία της συμβολής των ιδεών του Duchamp.
Ο Duchamp μετράει πολύ γιατί άλλαξε σε σημαντικό βαθμό το καλλιτεχνικό τοπίο σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι καλλιτέχνης και να δημιουργείς τέχνη. Και αυτές οι ιδέες είχαν αντίκτυπο πέρα από τις εικαστικές τέχνες. Η έκθεση είναι τόσο ενδιαφέρουσα και σπουδαία γιατί δείχνει την επιρροή της σκέψης και των ιδεών του Duchamp πάνω στο χορό, τη μουσική, το θέατρο καθώς και τις εικαστικές τέχνες. Οι ιδέες του σηματοδότησαν μια νέα καλλιτεχνική πορεία και άνοιξαν το δρόμο για την έκφραση πολλών καλλιτεχνών, επιτυχημένων και μη. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Duchamp έζησε μια γεμάτη και πολύ ευτυχισμένη ζωή (28 July 1887 – 2 October 1968).
Πράγματι, οι Βρετανοί δημοσιογράφοι δεν υπερβάλλουν. Παρακολουθώντας αυτή την έκθεση performance βγαίνεις με μια σημαντική εμπειρία-ανάμνηση για τη καλλιτεχική-ερωτική σχέση μεταξύ της Bride και των τεσσάρων Bachelor. Ανοίγεις πολλές πόρτες για αυτόν τον υπέροχο κόσμο που λέγεται Conceptual Art. Θα γεμίσεις με πολλά ερωτηματικά. Και θα βγεις με μια συγκίνηση μεγάλη. Γιατί θα έχεις συμμετάσχει σε μια σπουδαία γιορτή που εξυμνεί τις τέχνες και τους δημιουργούς.
Όσοι βρεθείτε στο Λονδίνο, μη χάσετε την ευκαιρία αυτής της πολύτιμης εικαστικής εμπειρίας.
