Αφιέρωμα στον Elia Kazan: Μέρος B
Τον Απρίλιο του 1952, εν μέσω της υστερίας και του κυνηγιού μαγισσών που είχε επιβάλει ο Γερουσιαστής Τζόζεφ ΜακΚάρθι, ο Ελία Καζάν κλήθηκε να καταθέσει ενώπιον της Επιτροπής Αντί-Αμερικανικών Ενεργειών. Ο Καζάν, ενώ αρχικά αρνήθηκε να δώσει ονόματα και πληροφορίες, εν τέλει λύγισε υπό το βάρος της απειλής του αποκλεισμού από τα κινηματογραφικά δρώμενα και κατέδωσε 8 παλιούς συναδέλφους του από το «Group Theater». Ο Καζάν πέρασε τάχιστα από τις τύψεις στην αποδοχή, η πράξη του αυτή όμως δεν έπαψε ποτέ να τον στοιχειώνει, τουλάχιστον στις συνειδήσεις των άλλων. Όσον αφορά τον ίδιο, παρά τη φαινομενική αποδοχή της ενέργειάς του, οι έξωθεν πιέσεις και η αναγκαιότητα του συμβιβασμού εντάχθηκαν σταδιακά στο ύφος και τη χροιά του μετέπειτα σκηνοθετικού του έργου, καταδεικνύοντας την ύπαρξη ενός μόνιμα ανεξόφλητου λογαριασμού. Το τιμητικό Όσκαρ που έλαβε για τη συνολική του προσφορά στην έβδομη τέχνη το 1999 υπήρξε μία απόπειρα της Ακαδημίας να αποτιναχθεί η ρετσινιά του καταδότη από τον Καζάν. Τέτοιες αφορμές συμφιλίωσης με το σκοτεινό παρελθόν λατρεύονται στο Χόλιγουντ και το θερμό χειροκρότημα σύσσωμου του Kodak Theater αποδεικνύει του λόγου το αληθές. Σύσσωμο είπα; Ίσως και όχι τελικά. Παρατηρήστε στο 01:38 τον Εντ Χάρις και στο 02:05 τον Νικ Νόλτε…
Όπως θα παρατηρήσατε στο προηγούμενο βίντεο, ο Μάρτιν Σκορσέζε προλογίζει μαζί με τον Ρόμπερτ ντε Νίρο τον Ελία Καζάν, προτού παραλάβει αυτός το βραβείο του. Διόλου τυχαίο καθότι ο Σκορσέζε αναγνωρίζει τον Καζάν ως μία από τις πλέον εμβληματικές φιγούρες στην ιστορία του σινεμά και τον κατατάσσει ανάμεσα στους δημιουργούς που τον επηρέασαν βαθιά. Διατυπώνει μάλιστα την άποψη πως η μελανή κηλίδα στην προσωπική του ζωή με την κατάδοση των παλιών του συντρόφων και φίλων διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στην μετάβαση του Καζάν από το στάδιο του ταλαντούχου σκηνοθέτη σε αυτό του αληθινού δημιουργού (auteur), άποψη που πιθανώς να εμπεριέχει μία ισχυρή δόση αλήθειας. Το 2010, για να πραγματοποιήσουμε και ένα μεγάλο χρονικό άλμα, ο Σκορσέζε συν-σκηνοθετεί μαζί με τον Κεντ Τζόουνς το ντοκιμαντέρ «A letter to Elia», το οποίο συνιστά ένα φόρο τιμής στον Καζάν. Ιδού ένα απόσπασμα από το εν λόγω ντοκιμαντέρ, διάρκειας δεκατριών λεπτών.
Επιστρέφοντας στο αμιγώς κινηματογραφικό σκέλος της καριέρας του Καζάν, θα σταθούμε (και δικαιολογημένα) στην θρυλική ταινία «Το λιμάνι της αγωνίας», η οποία καθιερώνει οριστικά και αμετάκλητα τον Μάρλον Μπράντο ως αστέρι πρώτου μεγέθους. Ακολουθούν δύο βίντεο που σχετίζονται με την ταινία αυτή. Αρχικά, θα δείτε την Μπέτι Ντέιβις να ανακοινώνει τον νικητή Μάρλον Μπράντο (Όσκαρ Α’ Ανδρικού Ρόλου) στην τελετή των Όσκαρ του 1955. Όποιος (ή πιθανότερα όποια) μου εξηγήσει τι είναι αυτό ακριβώς που φορά στο κεφάλι η Μπέτι Ντέιβις κερδίζει μία κούπα για καφέ με το logo CineDogs. Έπεται μία από τις διασημότερες σκηνές του Μπράντο στην ταινία.
Τα επόμενα τρία χρόνια, ο Καζάν σκηνοθέτησε ισάριθμες ταινίες (μία κάθε χρόνο) που κέρδισαν τη δική τους θέση περιωπής στην παγκόσμια φιλμογραφία. Καταρχάς, τη δεύτερη από τις τρεις συνολικά ταινίες που έπαιξε ο Τζέιμς Ντιν («Ανατολικά της Εδέμ»). Έπειτα, το γεμάτο πονηρά για την εποχή του υπονοούμενα, «Baby Doll», το οποίο έδωσε το όνομα του και στο γνωστό γυναικείο ρούχο. Τέλος, το «Μια μορφή στο πλήθος», μία από τις πρώτες ταινίες που στηλίτευσε τη διαδικασία παραγωγής εφήμερων ειδώλων της showbiz, με πρωταγωνιστή τον μετέπειτα τηλεοπτικό «Μάτλοκ», Άντι Γκρίφιθ. Από εκείνο το σημείο και πέρα, ο Καζάν έριξε τους ρυθμούς, σκηνοθετώντας ανά αραιά διαστήματα σε σχέση με την ως τότε δραστηριότητά του. Σε αυτή τη λιγότερο δυναμική του περίοδο πάντως ήταν που μας χάρισε το magnum opus όλης του της καριέρας, «America, America» (1963), το οποίο συνιστά μεταφορά στη μεγάλη οθόνη του δικού του ομότιτλου βιβλίου. Η ταινία αποτελεί μία συμπύκνωση των ιστοριών και των διηγήσεων με τις οποίες μεγάλωσε ο Καζάν (αποτελεί άλλωστε μία ελεύθερη καταγραφή της ζωής του θείου του) και απεικονίζει την οδύσσεια ενός Έλληνα μετανάστη από τα βάθη της Ανατολίας ως την Νέα Υόρκη. Ο Στάθης Γιαλελής εισέρχεται στο γκρουπ των ηθοποιών που έγραψαν ιστορία με ένα ρόλο, ο Μάνος Χατζιδάκις υπογράφει ένα ακόμη μαγικό κινηματογραφικό score και στο παρακάτω βίντεο βλέπουμε τον νεαρό Σταύρο Τοπούζογλου (κεντρικός χαρακτήρας της ταινίας) από αμνός να μετατρέπεται σε λύκος έτοιμος για όλα.
Θα κλείσουμε με κάτι ολίγον διαφορετικό. Τη συνέντευξη που δίνει ο Καζάν στον ίδιο του τον εαυτό στις 7 Οκτωβρίου 1989 στον πολυχώρο «Le Palace» στο Παρίσι, με αφορμή την έκδοση της αυτοβιογραφίας του. Ο Ελία Καζάν πέθανε ήσυχα στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη στις 28 Σεπτεμβρίου 2003. Το έργο του μπορεί κάλλιστα να χαρακτηριστεί μία ανεκτίμητη κληρονομία για την κινηματογραφική τέχνη. Οι πράξεις και επιλογές είναι και θα μείνουν ανοιχτές στην κρίση του καθενός μας. Όπως και να έχει, χρόνια του πολλά, όπου και να βρίσκεται. Κλείνουμε με μία πραγματικά καταπληκτική «αυτό-συνέντευξη» του Καζάν:
*Aναδημοσίευση από το cinedogs.gr, κινηματογραφικό συνεργάτη του Artcore magazine
