Βιβλιοθήκη

Ο Saint John Perse ήταν Γάλλος διπλωμάτης και ποιητής που το 1960 έλαβε το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Από τις εκδόσεις Ίκαρος κυκλοφορεί το βιβλίο «Ακτοσημεία» (γαλλική έκδοση το 1957) στο οποίο, εκτός από το ομότιτλο ποιητικό αφήγημα, περιλαμβάνεται και η συντομότερη αφήγηση «Πουλιά». Το ενδιαφέρον με την ανάγνωση αυτού του βιβλίου έγκειται όχι τόσο στο περιεχόμενο αλλά στην απόσταση που χωρίζει τον σύγχρονο αναγνώστη με τέτοιου είδους αφηγήσεις. Πρόκειται για έναν άλλο κόσμο ιδεολογικά και αισθητικά που καθόλου δεν ανταποκρίνεται στις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής και στις μετααφηγήσεις της. Το βιβλίο έχει μια ουμανιστική θεώρηση των πραγμάτων και μία αδιαπραγμάτευτη πίστη στα πολιτιστικά επιτεύγματα της ανθρωπότητας.

Συγκεκριμένα, το έργο είναι μια εκτενής και πληθωρική αφήγηση, σε πεζό λόγο, ομηρικής έμπνευσης. Είναι μια ραψωδία για τη θάλασσα και τις ακτές της. Ό,τι σχετίζεται με το θαλασσινό τοπίο περιγράφεται μεταφορικά και αλληγορικά. Ο ποιητής ανασυγκροτεί κάθε έκφανση της ζωής γύρω από τη θάλασσα σαν να είναι το κέντρο του κόσμου. Η θάλασσα νοείται ως γενεσιουργός δύναμη, συμβολίζει το απέραντο και το αιώνιο, έννοιες που έχει απωθήσει η σύγχρονη, μεταμοντέρνα ποιητική.

Το ύφος είναι στομφώδες, επικό, ο ποιητής έχει τον ρόλο του μύστη: «Γιατί ήταν πολύς ο καιρός που λαχταρούσα ετούτο το ποίημα» (σ. 22) και «Εγώ του γραπτού την ευθύνη ανέλαβα, τη γραφή θα τιμήσω. Όπως στη θεμελίωση ενός μεγάλου αναθηματικού έργου, εκείνος που προσφέρθηκε το κείμενο να συντάξει και τη σημείωση» (σ. 23-24). Η αφήγηση δομείται διαλογικά μέσω αποκρίσεων που δηλώνονται σε εισαγωγικά. Οι επιρροές του ποιητή προέρχονται από την κλασική γραμματεία· την «Οδύσσεια», το αρχαίο δράμα και τις μυθολογίες μεσογειακών και άλλων λαών. Γλωσσικά το κείμενο είναι πλούσιο με πολλές σύνθετες λέξεις (ομηρική επιρροή). Επίσης χρησιμοποιούνται πολλές λέξεις σχετικές με τη χλωρίδα· δυσεύρετα ονόματα λουλουδιών και φυτών. Ο ποιητής δείχνει μεγάλη επιμέλεια σε ό,τι έχει να κάνει με τη φύση και το πώς συμπληρώνει το παράκτιο τοπίο. Περνά άλλωστε απ’ όλες τις εποχές του χρόνου για να δείξει πώς αλλάζουν τις διαθέσεις: «Ήρθε ο χειμώνας, οι μύγες νεκρές, βγάζουμε απ’ τα σεντούκια του θεάτρου τα μεγάλα πράσινα υφάσματα με τα κόκκινα μοτίβα. Οι σαβανώτρες πιάνουν δουλειά στα θέατρα μαζί με τις βουβές ηθοποιούς» (σ. 148). Η θάλασσα αντιμετωπίζεται ως κάτι μεταφυσικό που έρχεται και φεύγει από την ακτή αλλά είναι πάντα παρούσα στη στεριανή ζωή.

Τα «Ακτοσημεία» είναι ένα δοξαστικό αφήγημα και αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις κριτικές αφηγήσεις που απομυθοποιούν τα σύμβολα. Αντίστοιχη συζήτηση στην ελληνική λογοτεχνία αφορούσε την «ποίηση του Αιγαίου» της γενιάς τους ΄30 και την απομυθοποίησή της από τους μεταπολεμικούς ποιητές που έβλεπαν τα νησιά του Αιγαίου ως τόπους εξορίας και όχι ως ειδυλλιακούς υπερβατικούς τόπους. Η συμβολιστική ποίηση του Saint-John Perse ανήκει στην πρώτη περίπτωση.

Το δεύτερο αφήγημα, τα «Πουλιά» είναι περισσότερο προσιτό και φιλικό για τον αναγνώστη. Τα «Πουλιά» είναι εμπνευσμένα από αντίστοιχους θεματικά πίνακες του Georges Braque. Είναι ένας διαμεσικός διάλογος που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Το αφήγημα αποτελείται από μικρές ποιητικές παραγράφους που εναλλάσσονται με σύντομα σχόλια για την τεχνική του Braque («Τώρα που έφθασε η ώρα της απελευθέρωσης, περισσότερο από πέταγμα πουλιού πρόκειται για μια σιωπηρή καθέλκυση μεγάλων ζωγραφισμένων εικόνων, σαν πλοία στην ναυπηγική τους κλίνη», σ. 199). Τα «Πουλιά» θα μπορούσαν να βρίσκονται και σε μια δίκη τους ξεχωριστή έκδοση που θα αναδείκνυε τη διαμεσικότητα μεταξύ των τεχνών.

Στην κατατοπιστική για το έργο του Saint-John Perse έκδοση του Ίκαρου περιλαμβάνεται επίσης η ομιλία αποδοχής του βραβείου Νόμπελ, στην οποία ο ποιητής αναλύει τη θεματική που απασχολεί την ποιητική του, και μας βοηθά να γνωρίσουμε και να εξηγήσουμε τις ποιητικές επιλογές και τους τρόπους του μεταξύ επιστήμης και μεταφυσικής: «Μέσω της σκέψης, αναλογικής και συμβολικής, χάρις στη μακρινή φωταύγεια της μεσίτριας εικόνας, […] ο ποιητής κατέχεται από μια υπερπραγματικότητα η οποία δεν μπορεί να είναι εκείνη της επιστήμης» (σ. 219).