Βιβλιοθήκη

Η άνοδος του φασισμού, η στροφή των εθνών προς τα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητά τους, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος που τακτοποιεί πρόχειρα, ως την επόμενη φορά, την νομή των σφαιρών της επιρροής. Ο Pier Paolo Pasolini καταδικασμένος εδώ και χρόνια από την ιταλική, χριστιανοδημοκρατική πτέρυγα, γνωρίζει την διαρκή αποκαθήλωσή του μέσα σε αυτούς τους όρους. Με μια ταυτότητα αιρετική, με ροπές ολότελα αντίθετες με το νέο ήθος που διαμορφώνει η βιομηχανική Ιταλία, ο Pasolini μεταβάλλεται στην κριτική φωνή που δεν αντέχει η κοινωνική σκηνή. Σε κάθε του βήμα, κουβαλά το μερίδιο στην ευτυχία εκείνου του κόσμου που συνοψίζεται στα απελπιστικά χωριά του νότου, τις μορφές του Accattone, το εσωτερικό εκείνου του σπιτιού που ξεμακραίνει τόσο πολύ από το ελληνικό ιδεώδες της ασπρισμένης αυλής, δίχως ίχνος ποιητικό.

Ο τελευταίος άγγελος της ιταλικής διανόησης, προφήτης του καιρού που διαμορφώνουν πια τα νέα συμφέροντα του ιταλικού κεφαλαίου, συνθέτει το εθνικό μαρτυρολόγιο μιας χώρας που περνά, μέσα στο αίμα, από τα απομεινάρια της Αναγέννησης στο βιομηχανικό θαύμα των ρωμαϊκών προαστίων. Η πνέουσα την ύστατη πνοή ωραία και ρομαντική Ιταλία ακολουθεί την μοίρα της ενηλικίωσης. Πάνω στην τέφρα του πνεύματος, χτίζονται οι κάλπικες μητροπόλεις του αλλοτινού παραμυθιού, γεμάτες από μοιραίους εραστές, οδοιπόρους και πένητες. Τόσο μακριά από την παράδοσή του, αυτός ο κόσμος που βαπτίζεται μέσα στην κολυμπήθρα της χαμένης πια αστικής τάξης, σηματοδοτεί το τέλος της παράδοσης.

Ο ποιητής από την Bologna που αγάπησε το Friuli με την ίδια πίκρα που πόθησε τις χαμένες ψυχές της ιταλικής, λούμπεν σκηνής, ο Pasolini, που διαμελίστηκε χίλιες φορές από τον Τύπο και από τους συναδέλφους, που υπέκυψε και επανήλθε με μια αποστροφή της γραφής του, που αντικατοπτρίζει γνήσια και αυθεντικά το ολοκαίνουριο άστρο της Ιταλίας, που ανατέλλει δειλά και συνεχίζει δίχως την περιβολή της καθολικής Εκκλησίας, ιχνογραφεί τούτο τον κόσμο. Τυραννικό και ευλογημένο, αυτόν αγαπά. Τον αντικρίζει πάντα με μια χροιά ποιητική, για αυτόν δεν πρόκειται για ένα πυκνό, δυσανάγνωστο στιχούργημα, μα για έναν κανόνα μυστικό, ένα κλειδί που ξεκλειδώνει κάτι περισσότερο από το βάθος μιας συλλογικής έννοιας. Και κάτι πλησιέστερο, ναι, πλησιέστερο στο σύμπαν του Sandro Pena, το γεμάτο ανθρώπους που ξεσταχιάζουν στην άγονη γραμμή της Ιταλίας με εφόδιο και οπλισμό τους μοναδικό, το μαραζωμένο όνειρο. Σε όλες αυτές τις δεσιές στηρίζεται το ξύλο της σπάνιας ποικιλίας που ενσαρκώνει τα ακρότατα όρια του σύμπαντος του Pier Paolo Pasolini.

Η τέχνη του Pasolini επιτελεί πράγματα που η ιταλική, χριστιανοδημοκρατική σκηνή αδυνατεί να φανταστεί. Αυτές οι πέτρινες, ακίνητες μορφές που διασχίζουν σαν φλέβα τα αποκλεισμένα χωριά του νότου, θρύψαλα γίνονται μες στις αράδες των ιστοριών που μετέφερε στο χαρτί ο Pasolini. Όταν πια το παιχνίδι έχει χαθεί και η μοίρα του έχει κριθεί πίσω από τις βαριές πόρτες των palazzo ο ποιητής του ρωμαϊκού περιθωρίου, λαμπρή συνέχεια των λαϊκών διηγηματογράφων, σμιλεύει την ζωγραφιά που ήδη μακραίνει από την ιταλική συνείδηση και που έχει από καιρό πάψει να συνιστά υλικό συγκολλητικό της εθνικής ταυτότητας.

“Amado Mio”, με τον πόθο ζωγραφισμένο κάτω από το βάρος των πιο αιώνιων και ιδεωδών πραγμάτων, όπως το σχήμα ενός σύννεφου και ένα κατακερματισμένο απόγευμα κάπου βαθιά στην επαρχία του Trapani. “Amado Mio”, στην εξομολόγηση του έρωτα κάτω από τον καινούριο σκιοφωτισμό του κόσμου που σαλεύει και υψώνεται και πέφτει στο ατέρμονο κυνήγι δοσμένος. Ριγηλές σκιές, το μαγνάδι του καπνού και ο ρεμβασμός έξω και πέρα από τον χρόνο, το μισοτελειωμένο σκίρτημα της νιότης που ζει αμέριμνη και έκλυτη. Γυμνά σώματα, “Αmado Mio”, λιμπρέτο μου γεννημένο μες στα χαμόσπιτα Σικελών ψαράδων, μισό φτιαγμένο από την εξαίσια λάμψη της Gilda, μισό από θαύμα ματαιωμένο.

Ένα σκληρό ρομάντζο είναι αυτό που καταγράφει στην ημερολογιακή του αφήγηση ο Pasolini. Μαρτυρία του πιο γνήσιου και σωματικού έρωτα, εκείνου που αντίκρισε ολοζώντανο τον πόθο και με ευκολία δίνεται σε αυτόν μέχρι θανάτου. Ένας Ερμής αναπαυόμενος στην άκρη της τελευταίας συλλαβής του Pasolini που καίγεται καθώς υπαγορεύουν τα τραγούδια. Σημαδεμένος από το πρόσωπο του αγγέλου, άγγελος και εκείνος έκπτωτος μες στην καρδιά της κακοστημένης κωμωδίας καταθέτει την δική του προσευχή για αυτόν τον κόσμο που αχνοφαίνεται προικισμένος με την προοπτική του Giacometti μα και την ιδιόχειρη, ιδιοφυή του μοναξιά.

Το “Amado Mio” διαθέτει τα χρώματα μιας ιερής επαρχίας. Μα στις μικρές σκηνογραφίες είναι που τρέχει το ανθρωποκεντρικό και αυτοεξομολογητικό υφάδι του Pier Paolo Pasolini. Αφοσιωμένος στον δεσμώτη του νότου που πασχίζει για ένα μάταιο θαύμα, πλημμυρισμένος από την Ρώμη του Termini με τους κολασμένους στην σειρά, αποκυἠματα μιας χαμένης πολιορκίας, γεμάτος από την απερίγραπτη βεβαιότητα της τραγικής του ύπαρξης, σπάραγμα εκείνου του σκληρού, νευρωτικού ρομαντισμού που χαρακτηρίζει τις βιογραφίες μας, αποφασισμένος να μην κρύψει τίποτε από εκείνο το καλοκαίρι, πριν χρόνια, που άλλαξε για πάντα το χρώμα στις καρδιές. Σε όποια γλώσσα και αν μεταφερθεί ο τίτλος του διηγήματος “Amado Mio” του Pier Paolo Pasolini χρειάζονται μόνο δυο λέξεις για να εκπληρωθεί. Μια αντωνυμία κτητική, σαν αυτή που τόσο στοίχισε στον ποιητή των «Κουρσάρικων Γραπτών», σε αυτόν τον υπερασπιστή της δικαιοσύνης και της κοινωνικής ισότητας και την πιο στέρεα από τις λέξεις των ανθρώπων.

Ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας σημειώνει: «Ασυμβίβαστες οι αιχμές της Chartres στον αιθέρα της Αίγινας» και δεν θα μπορούσε κανείς να παρομοιάσει καλύτερα την στάση του Pasolini απέναντι σε ένα ολόκληρο, διαμορφωμένο σύστημα, στέρεα πια και αναμφίβολα υποταγμένο κάτω από τον αρχαίο νόμο του κέρδους. Στον καινούριο, βιομηχανικό βορά δεν σημαίνει τίποτε το στήθος μιας πόρνης, η αγωνία του διωγμένου δεν έχει καμιά πια αξία. Αντίθετα, το σχήμα μιας αδελφής μες στην Alfa Romeo της που προσεύχεται στον Άγιο Αυγουστίνο και η Fiat που πανηγυρίζει πάνω στην φανέλα του επιθετικού, οι εκατομμύρια λιρέτες απλωμένες στο όραμα του βιομηχανικού θαύματος, η καινούρια φόρμα που προτείνεται από το μαγαζί του κοινοβουλίου, πλαισιωμένη από ρυθμούς και εκδοχές, μα όλα τούτα και βέβαια έχουν μια αξία μετρήσιμη και τραγική. Στο μεταξύ ο κόσμος του “Amado Mio” γυρεύει να συλλάβει πίσω από το παραπέτασμα την διαβατάρικη εικόνα της Ιταλίας που ξοδεύτηκε σε παρακμές, ζυμώνοντας το ίδιο της το μέλλον.

Αφορμή για αυτήν την υπενθύμιση στο διήγημα “Amado Mio” στάθηκε η έκδοση της Ωκεανίδας που κρατά το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο τριάντα επτά χρόνια τώρα. Η έξοχη μετάφραση της Μπέττυς Βακαλοπούλου από το μακρινό 1984 επαναφέρει στο προσκήνιο την ανάγκη να επανακυκλοφορήσει το έργο ενός από τους μεγαλύτερους στοχαστές της ιταλικής διανόησης. Οι εξαντλημένοι τίτλοι με την υπογραφή του Pier Paolo Pasolini αλλά και η ηλεκτρισμένη του γραφή καθιστούν αναγκαίο εκδοτικό γεγονός την κυκλοφορία τους.