Λόγος + Τέχνη

Παραθέτοντας τα λόγια του Nabokov για το έργο του Proust: «Η μετατροπή της αίσθησης σε συναίσθημα, η άμπωτη και παλίρροια της μνήμης, κύματα συναισθημάτων όπως πόθος, ζήλεια και δημιουργική ευφορία – αυτά είναι τα υλικά αυτού του κολοσσιαίου και, όμως, μοναδικά αιθέριου και διάφανου έργου».

Τα προβλήματα υγείας, η ενεργός συμμετοχή του στην υπόθεση Dreyfus (1897-99) αλλά κυρίως ο θάνατος του πατέρα του το 1903 και της μητέρας του το 1905 τον απομάκρυναν από τις κοινωνικές εκδηλώσεις και την κοσμική ζωή. Μετά τον χαμό της πολυαγαπημένης του μητέρας με την οποία διατηρούσε πολύ στενή σχέση (όταν ήταν μικρός δεν μπορούσε να κοιμηθεί αν δεν τον φιλούσε η μητέρα του για καληνύχτα), ο Proust άφησε το σπίτι στο οποίο διέμενε ως τότε με την οικογένειά του και υπενοικίασε το διαμέρισμα ενός θείου του (102, boulevard Haussmann), όπου και απομονώθηκε για να αφοσιωθεί στη μελέτη λογοτεχνικών έργων του 19ου αι. και τη συγγραφή του δικού του μεγάλου μυθιστορήματος. Χάριν στη σημαντική κληρονομιά των γονιών του που τον εξασφάλιζε οικονομικά, ξεκίνησε το ταξίδι για την αναζήτηση του χαμένου χρόνου… Τα αμέσως επόμενα χρόνια δημοσίευσε στη Le Figaro μια σειρά από παρωδίες έργων αγαπημένων του Γάλλων συγγραφέων (Balzac, Flaubert, Renan) υπό τον τίτλο “L’Affaire Lemoine” και έγραψε ένα δοκίμιο που κυκλοφόρησε το 1954 με τον τίτλο “Contre Sainte-Beuve”.

Οι ιδέες για τη συγγραφή του «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» είχαν ριζωθεί μέσα του από νωρίς, όπως φαίνεται και σε αποσπάσματα του “Jean Santeuil”, αλλά δεν ήταν παρά το 1909 όπου αποσύρθηκε εντελώς στο διαμέρισμά του για να γράψει το μεγάλο μυθιστόρημα. Όπως λέγεται, ο Proust κοιμόταν ολημερίς και δούλευε όλο το βράδυ και ο πρώτος τόμος, “Du côté de chez Swann” («Από τη μεριά του Σουάν»), εκδόθηκε με δικά του έξοδα το 1913, αφού δέχθηκε πολλές απορρίψεις, με πιο πολυσυζητημένη αυτήν του André Gide που το χαρακτήρισε επιφανειακό, αλλά αργότερα μετάνιωσε για την κρίση του (Ο André Gide έγραψε στον Proust ότι «η απόρριψη αυτού του βιβλίου θα παραμείνει ως το μεγαλύτερο λάθος που έκανε πότε η ΝRF (ο εκδοτικός οίκος La Nouvelle Revue française)». Ακολούθησαν οι τόμοι «Στον ίσκιο των ανθισμένων κοριτσιών», ο οποίος του χάρισε το βραβείο Goncourt, «Η μεριά του Γκερμάντ» και «Σόδομα και Γόμορρα». Οι τρεις τελευταίοι τόμοι («Η φυλακισμένη», «Η δραπέτις/Η εξαφάνιση της Αλμπερτίν», και «Ο ξανακερδισμένος χρόνος») που τους επιμελήθηκε ο αδελφός του, κυκλοφόρησαν μετά τον θάνατό του Proust σε ηλικία 51 ετών από βρογχίτιδα και πνευμονία στις 18 Νοεμβρίου του 1922 στο Παρίσι. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1927 με την έκδοση του έβδομου τόμου.

Πριν από λίγους μήνες έγινε μια σημαντική ανακάλυψη που όμως δεν είναι απόλυτα επιβεβαιωμένη. Ένας Καναδός πανεπιστημιακός, ο Jean-Pierre Sirois-Trahan ισχυρίζεται πως βρήκε τo μοναδικό βίντεο που αποθανατίζει τον Marcel Proust, ένα βίντεο που τον δείχνει να κατεβαίνει τα σκαλιά μίας εκκλησίας. Πρόκειται για ασπρόμαυρα πλάνα από τον γάμο της Élaine Greffulhe, κόρης της κόμησσας του Greffulhe και πολύ στενής φίλης του συγγραφέα.

Ο Jean-Yves Tadié καθηγητής στη Σορβόννη και μελετητής του Proust γράφει: «Το σχήμα του προσώπου, ο σχετικός τρόπος ντυσίματος, όλα αντιστοιχούν στον Proust και η ταυτοποίηση φαίνεται ιδιαίτερα πιστευτή». 

Ο Marcel Proust είναι επίσης πολύ γνωστός για το ερωτηματολόγιο που φέρει το όνομά του, μια σειρά προσωπικών ερωτήσεων που αποκαλύπτουν σημαντικές πτυχές της προσωπικότητας του ερωτηθέντος. Αν και μάλλον δεν το εμπνεύστηκε ο ίδιος, έχει συνδεθεί με το πρόσωπό του, ενώ απάντησε στις ερωτήσεις το 1890, όταν ήταν ακόμα έφηβος. Το χειρόγραφο με τις απαντήσεις αποκαλύφθηκε το 1924, δύο χρόνια μετά τον θάνατό του και το 2003 δημοπρατήθηκε για το ποσό των 130.000 δολλαρίων περίπου. Πλέον το “The Proust Questionnaire” χρησιμοποιείται από διάφορα μέσα όπως το Vanity Fair. 

Ακολουθεί η μετάφραση του χειρογράφου στα ελληνικά, ενώ μπορείτε να τη διαβάσετε στα αγγλικά εδώ.

Το βασικό γνώρισμα της προσωπικότητάς σας:
Η ανάγκη να με αγαπούν. Πιο συγκεκριμένα, η ανάγκη να με χαϊδεύουν και να με κακομαθαίνουν, πολύ περισσότερο από την ανάγκη να με θαυμάζουν. 

H αρετή που προτιμάτε σ’ έναν άντρα:
Αντρικές αρετές, και ειλικρίνια στη φιλία. 

Η αρετή που προτιμάτε σε μια γυναίκα:
Θηλυκά χαρίσματα. 

Το βασικό σας χαρακτηριστικό:
(έμεινε αναπάντητο) 

Τι εκτιμάτε περισσότερο στους φίλους σας:
Να είναι τρυφεροί μαζί μου, αν η προσωπικότητα τους είναι αρκετά εξαίρετη ώστε να καθιστά την τιμή της τρυφερότητάς τους αρκετά υψηλή. 

Το βασικό σας ελάττωμα:
Να μην ξέρω, να μην είμαι ικανός «να θέλω». 

Η αγαπημένη σας ενασχόληση:
Να αγαπάω. 

Το όνειρο της ευτυχίας σας:
Φοβάμαι πως αυτό που σκέφτομαι δεν είναι τόσο μεγάλο, δεν τολμώ να το ξεστομίσω, φοβάμαι πως αν το πω θα το καταστρέψω. 

Ποια θα ήταν η μεγαλύτερη δυστυχία:
Να μην έχω γνωρίσει τη μητέρα και τη γιαγιά μου.

Πως θα θέλατε να είστε:
Ο εαυτός μου, το ίδιο που θα ήθελαν για μένα και οι άνθρωποι που θαυμάζω.

Η χώρα που θα θέλατε να ζήσετε:
Μία χώρα όπου συγκεκριμένα πράγματα που μου αρέσουν θα πραγματοποιούνταν με έναν μαγικό τρόπο, και όπου η τρυφερότητα πάντα θα έβρισκε ανταπόδοση. 

Το αγαπημένο σας χρώμα:
Η ομορφιά δεν βρίσκεται στα χρώματα, αλλά στην αρμονία τους.

Το αγαπημένο σας πουλί:
Το χελιδόνι. 

Οι αγαπημένοι σας συγγραφείς:
Αυτό τον καιρό, ο Anatole France και ο Pierre Loti. 

Οι αγαπημένοι σας ποιητές:
Ο Baudelaire και ο Alfred de Vigny. 

Οι αγαπημένοι σας λογοτεχνικοί ήρωες:
Ο Άμλετ.

Οι αγαπημένες σας λογοτεχνικές ηρωίδες:
Η Βερενίκη.

Οι αγαπημένοι σας συνθέτες:
Beethoven, Wagner, Schumann. 

Οι αγαπημένοι σας ζωγράφοι:
Leonardo da Vinci, Rembrandt.

Οι αγαπημένοι σας ήρωες στην πραγματική ζωή:
Ο κύριος Darlu και ο κύριος Boutroux.

Οι αγαπημένες σας ηρωίδες από την ιστορία:
Η Κλεοπάτρα.

Τα αγαπημένα σας ονόματα:
Έχω ένα κάθε φορά.

Τι μισείτε περισσότερο:
Ό,τι μου κάνει κακό.

Ιστορικές προσωπικότητες που αντιπαθείτε περισσότερο:
Δεν είμαι αρκετά μορφωμένος για να απαντήσω.

Το στρατιωτικό γεγονός που θαυμάζετε περισσότερο:
Τη στρατιωτική μου θητεία!

Το φυσικό ταλέντο που θα θέλατε να έχετε:
Δύναμη της θέλησης και γοητεία. 

Πώς θα θέλατε να πεθάνετε:
Βελτιωμένος – και αγαπημένος. 

Η πνευματική σας κατάσταση στην παρούσα φάση:
Βαρεμάρα που αναγκάστηκα να σκεφτώ γύρω από τον εαυτό μου έτσι ώστε να απαντήσω σε όλες αυτές τις ερωτήσεις. 

Λάθη στα οποία δείχνετε τη μεγαλύτερη επιείκεια:
Εκείνα που καταλαβαίνω. 

Το αγαπημένο σας motto:
Φοβάμαι πολύ ότι θα μου έφερνε ατυχία να έχω ένα.