Βιβλιοθήκη

Ήρωας ο εικοσάχρονος Άνταμ, ένας χαρισματικός σπουδαστής αγγλικής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκη, ο οποίος ευελπιστεί να χαράξει συγγραφική πορεία όμοια με αυτή των μεγάλων λογοτεχνών που μελετάει αδιάκοπα. Το όνειρό του παγιδεύεται οριστικά στην σφαίρα της φιλοδοξίας, αφού η μοίρα του επιφυλάσσει άλλα σχέδια. Ωστόσο, αποπειράται να αφηγηθεί την πολυτάραχη ιστορία του, λίγο πριν την δύση της ζωής του, στέλνοντας το χειρόγραφο από το ημιτελές βιβλίο του στον παλιό του φίλο Τζίμ Φρίμαν. Έναυσμα όλων όσων θα εξιστορήσει, αποτελεί η συνάντηση του με τον αλλοπρόσαλλο Γάλλο καθηγητή και πρώην αξιωματούχο των μυστικών υπηρεσιών, Ρούντολφ Μπόρν και τη μυστηριώδη σύντροφό του Μαργκό.

Τεχνικά, ο Auster δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση, γεγονός που προσδίδει μια πολυδιάστατη οπτική στην ερμηνεία του έργου του. Ο συγγραφέας χωρίζει το βιβλίο σε 4 μέρη, εναλλάσσοντας επιδέξια προσωπεία, με αποτέλεσμα κάθε χαρακτήρας να διηγείται τη δική του εκδοχή των γεγονότων σε μια σειρά από μαρτυρίες. Τούτη η ευρηματικότατη αφηγηματική τεχνική απογυμνώνει τον κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά και ανασύρει στην επιφάνεια τα ενδόμυχα κίνητρά του. Η πρόζα του βιβλίου αποτελεί ένα αξιοπρεπές δείγμα σύγχρονης αμερικανικής γραφής: φρέσκια, σκοτεινή, εκτυλισσόμενη με γοργούς ρυθμούς, αλλά ταυτόχρονα πυκνή σε νόημα και περιεχόμενο· αβίαστη και ταυτόχρονα πειθαρχημένη, δεν παύει, ωστόσο, να περιέχει ίχνη επιτήδευσης, λιγότερο ως προς το ύφος και περισσότερο ως προς το περιεχόμενο. Τα γνώριμα θεματικά μοτίβα και οι περιττές διακειμενικές αναφορές ίσως να μην έχουν τόση σημασία, χάρη στην ικανότητα του Auster να αποδίδει με όμορφο και κατανοητό τρόπο περίπλοκα νοήματα.

Λαμβάνοντας υπόψη τα σχόλια του συγγραφέα για το ιστορικό υπόβαθρο της εποχής, μεγάλο μέρος της υπόθεσης διαδραματίζεται στα τέλη μιας δεκαετίας που έμεινε στην ιστορία ως εποχή κοινωνικών εξεγέρσεων και επαναστατικού αναβρασμού απέναντι στις συντηρητικές δομές μιας κοινωνίας που βρισκόταν σε μεταβατικό στάδιο. Η σκιά του πολέμου του Βιετνάμ έδινε το παρόν στην ήδη ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα που επικρατούσε στην Αμερική στα τέλη του ’60. Ο Άνταμ Γουόκερ αντιπροσωπεύει επάξια το κίνημα αμφισβήτησης απέναντι σε ό,τι μέχρι τώρα έχει παγιωθεί. Ένας νεαρός οπτιμιστής, λάτρης της λογοτεχνίας, ολίγον ονειροπαρμένος και αφελής, και παρά το γοητευτικό του παρουσιαστικό, συνεσταλμένος, αγχώδης και ανασφαλής. Ο ήρωας έρχεται διαρκώς σε σύγκρουση με τους ηθικούς του φραγμούς, όταν αποφασίζει να εμπιστευτεί και να ακολουθήσει τον Μπόρν που του προτείνει κάποιου είδους συνεργασία για την έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού. Ο Μπόρν, μια πατρική και στερεοτυπικά αρσενική φιγούρα, ενσαρκώνει έναν καθηγητή με αμφιλεγόμενες πολιτικές απόψεις, κυνικό και χειριστικό, που κατορθώνει με το κύρος του να γοητεύσει τον νεαρό Άνταμ. Σύντομα, όμως, η αδίστακτη διπολική του φύση τον οδηγεί στο έγκλημα, χωρίς ωστόσο να αποδειχθεί η ενοχή του. Ο Άνταμ, ως αυτόπτης μάρτυρας του συμβάντος, αποφασίζει να αποκαταστήσει την δικαιοσύνη, αλλά ο Μπόρν τρέπεται σε φυγή. Παρόλο που ο νεαρός φοιτητής βρίσκεται διαρκώς σε μια εσωτερική ηθική πάλη, ενδίδει στις ριψοκίνδυνες παρορμήσεις του και ξανασυναντάει τον καθηγητή στο Παρίσι, αυτή την φόρα με εκδικητικά κίνητρα.

Ο πηγαίος ερωτισμός είναι διάχυτος στις σελίδες του Auster. Η λαγνεία, η έντονη σεξουαλική επιθυμία, η «ανόθευτη» λίμπιντο, επισημαίνονται επανειλημμένα στο χειρόγραφο του αφηγητή. Ωστόσο, η περιγραφή αιμομικτικών ερωτικών σκηνών με την αδερφή του Γκουίν, φέρνει ακόμη και τους πιο ανοιχτόμυαλους αναγνώστες σε αμηχανία, αντιμέτωπους με ένα από τα πιο ισχυρά ταμπού της δυτικής σκέψης. Φαινομενικά, πρόκειται για την ηδονή που προκύπτει από την ακατανίκητη έλξη προς το παράνομο και το κοινωνικά καταδικαστέο. Με μια δεύτερη ανάγνωση, όμως, μπορούμε να υποθέσουμε ότι η Γκουίν αποτελεί έναν αντικατοπτρισμό του ίδιου του Άνταμ, την βαθιά θαμμένη στο ασυνείδητο, ναρκισσιστική επιθυμία του να συνευρεθεί ερωτικά με τον εαυτό του. Οι ερμηνείες που μπορούν να δοθούν είναι πολλαπλές, αλλά το μήνυμα που επιδιώκει να μεταδώσει ο Auster μέσα από την ιστορία του, είναι μάλλον ξεκάθαρο: τα λεγόμενα και οι ιδέες ενός συγγραφέα, καθώς και η συμπεριφορά των ηρώων του δεν πρέπει να εκλαμβάνονται ως πρότυπο για την ηθική και τις πράξεις μας (όπως με αφελή τρόπο συνήθιζε να κάνει ο νεαρός Άνταμ με τους συγγραφείς που θαύμαζε). Σκοπός είναι να οδηγηθούμε σε μία ρεαλιστική προσέγγιση των ηρώων – η ταύτιση με τον αφηγητή δεν είναι πάντοτε αναγκαία. Στον «Αόρατο», ας στοχαστούμε πάνω στην ατελή και ανθρώπινη φύση του Άνταμ με ό,τι αδυναμίες και πάθη αυτή συνεπάγεται.

Παρατηρώντας τους μηχανισμούς αφήγησης του μυθιστορήματος, διακρίνουμε μία απρόσμενη αυθεντικότητα μέσα από την υπέρβαση των πατροπαράδοτων μεθόδων και λόγω του ιδιοσυγκρασιακού στιλ του συγγραφέα. Κάθε σελίδα οδηγεί σε μια παραπλανητική διαύγεια, εκεί που νομίζεις ότι αρχίζεις να κατανοείς τους χαρακτήρες, τα δεδομένα ξαφνικά ανατρέπονται. Η πολυεπίπεδη αφήγηση τονίζει τη λεπτή γραμμή μεταξύ γεγονότων και φαντασίας, αλήθειας και ψέμματος (η αδερφή του Άνταμ αρνείται οποιαδήποτε ερωτική συνεύρεση μαζί του). Ο Auster δεν προχωράει σε αντικειμενική απόδοση των γεγονότων, παρά προβάλλει τις υποκειμενικές σκέψεις του καθενός σε ένα κράμα από αλληλοσυγκρουόμενες μαρτυρίες. Με μία πρώτη εντύπωση, η κατάληξη αφήνει ερωτηματικά και ένα αίσθημα κενού, δίχως τελική κάθαρση για τον ήρωα ούτε απόδοση δικαιοσύνης για τον Μπόρν. Σύντομα, όμως, καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως όσα χρειάστηκε να ειπωθούν, ειπώθηκαν. Ο Auster αποδεικνύει για ακόμη μία φόρα την απαράμιλλη μαεστρία του στο να πλάθει δαιδαλώδεις ιστορίες και χαρακτήρες με ψυχολογικό βάθος.