Άλλαι Τέχναι

Γεννημένος το 1904 σε ένα χωριό Αρμενίων στα ανατολικά σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Arschile Gorky αντιμετώπισε από πολύ μικρή ηλικία δυσκολίες και τραγικές συνθήκες στη ζωή του. Το 1908, ο πατέρας του μετανάστευσε στην Αμερική και ο ίδιος μαζί με τη μητέρα και τις τρεις αδερφές του έμειναν πίσω, βιώνοντας τη Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915. Ένα από τα θύματα της Γενοκτονίας ήταν και η μητέρα του, η οποία πέθανε από ασιτία το 1919, γεγονός που στιγμάτισε τη ζωή του Gorky, ειδικά λόγω του νεαρού της ηλικίας του. Ένα χρόνο αργότερα, το 1920, έφυγε και αυτός για την Αμερική, όπου έκανε μία νέα αρχή που οδήγησε σε μία πολύ σημαντική σταδιοδρομία στον χώρο των τεχνών.

Στις Η.Π.Α. ο Gorky θα ξεκινήσει, το 1922, να παρακολουθεί μαθήματα στη New School of Design of Boston όπου θα εμβαθύνει αρχικά σε πιο εφαρμοσμένα εικαστικά ζητήματα, κατευθυνόμενος όμως σταδιακά προς μια πιο καλλιτεχνική έκφραση. Ο Ιμπρεσιονισμός είναι το κίνημα που θα τον επηρεάσει στην αρχή της καλλιτεχνικής του πορείας και για πολλά χρόνια θα ασχοληθεί με έργα και μελέτες που θα τον κάνουν γνωστό στην καλλιτεχνική κοινότητα της Νέας Υόρκης. Είναι μία εποχή όχι μόνο βαθύτατα δημιουργική αλλά παράλληλα μία περίοδος ανασύνταξης της προσωπικότητάς του, καθώς τα πρώτα χρόνια της ζωής του στην Αμερική θα αλλάξει το όνομα του από Vostanik Manoug Adoian στο γνωστό πλέον Arshile Gorky, στήνοντας μία περσόνα γύρω από τον εαυτό του, κατά πολλούς με σκοπό να κρύψει τα τραύματα του παρελθόντος.

Ο Gorky, στη Νέα Υόρκη, θα αποκτήσει μία σημαντική θέση στον χώρο της Τέχνης· θα διδάξει από το 1925 στη σχολή Grand Central School of Art και θα γίνει, ίσως, ο πιο διάσημος καθηγητής της σχολής, εμπνέοντας πολλούς Αμερικανούς καλλιτέχνες που τα χρόνια εκείνα άρχισαν να ασχολούνται πιο δυναμικά με τη σύγχρονη τέχνη. Πρόκειται για μία εποχή που στην Αμερική οι καλλιτέχνες πάσχιζαν να αποκτήσουν το επίπεδο και τη φήμη των Ευρωπαίων συναδέλφων τους, λαμβάνοντας χρηματοδότηση από το πρόγραμμα New Deal του Franklin Roosevelt μέσω του Federal Art Project. Το πρόγραμμα αυτό χαρίζει μία ανάσα και στον νεαρό Gorky, ο οποίος εργάζεται ακατάπαυστα, δημιουργώντας δεκάδες έργα που παρουσιάζουν μια συνεχή εξέλιξη ως προς την τεχνική του, οδηγούμενος σταδιακά σε πιο αφαιρετικές μεθόδους που θα πάρουν τη μορφή της λεγόμενης «Λυρικής Αφαίρεσης». Πρόκειται για μία τεχνοτροπία που έχει τις ρίζες της στη διδασκαλία του Kandinsky και των Σουρεαλιστών, όπου ο καλλιτέχνης αποτινάσσει στοιχεία της γεωμετρικής αφαίρεσης την οποία θεωρεί ψυχρή και λιγότερο χρήσιμη στην προβολή των εσωτερικών συναισθημάτων του δημιουργού.

Το έργο του Gorky, που αρχικά είχε τη μορφή μίας μελέτης στον Cezanne, σταδιακά αυτονομείται και μεταμορφώνεται σε μία προσωπική δυναμική έκφραση, στον σπόρο που γέννησε τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό, το κίνημα που σημάδεψε όσο λίγα την αμερικανική τέχνη από τη δεκαετία του ‘40 μέχρι τις μέρες μας. Από τα τέλη του ‘30 μέχρι και τα τέλη του ‘40, ο Gorky, απαγκιστρωμένος από τις ευρωπαϊκές επιρροές του, θα δημιουργήσει μία σειρά έργων που θα σηματοδοτήσουν τη μετάβαση στους κόλπους της αμερικανικής τέχνης· έργα, τα οποία πατώντας στις διδαχές του Σουρεαλισμού, εξωτερικεύουν τη ψυχοσύνθεση του καλλιτέχνη και δεν στοχεύουν τόσο στο ηρωοποιημένο υποσυνείδητο των Σουρεαλιστών, αλλά στα αγνά συναισθήματα του εικαστικού. Παρόλο που παρατηρούνται ομοιότητες ανάμεσα στα δύο κινήματα, οι στόχοι τους είναι διαφορετικοί όπως και το τελικό αποτέλεσμα, αφού στα έργα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού αποτινάσσονται σχεδόν εξ ολοκλήρου τα αναπαραστατικά στοιχεία που συνοδεύουν συχνά τη ζωγραφική των Σουρεαλιστών.

Η ζωγραφική του Gorky εισέρχεται στην τελευταία, την πιο ώριμη φάση της, τη δεκαετία του ‘40, όταν όλα τα παραπάνω στοιχεία αφομοιώνονται πλήρως από τον καλλιτέχνη και μετουσιώνονται σε έργα το οποία κοσμούν τις πιο σημαντικές πινακοθήκες των Η.Π.Α. Έργα ζωγραφικής, όπως το “The Liver is the Cock’s Comb”, προοικονομούν την καλλιτεχνική πορεία του Jackson Pollock, του Willem de Kooning και του Franz Kline, οι οποίοι δεν έχουν εισέλθει ακόμη στις γνωστές περιόδους της εικαστικής τους παραγωγής. Η επαφή τους με τα έργα του Gorky είναι αυτή που θα πυροδοτήσει την εικαστική παραγωγή της Αμερικής τις ερχόμενες δεκαετίες.

Ο Arshile Gorky θα αυτοκτονήσει το 1948 διά απαγχονισμού στο εργαστήριό του σε ηλικία 44 ετών. Γεγονότα, όπως η είδηση ότι πάσχει από καρκίνο, ένα τροχαίο που του προκάλεσε τραυματισμό και δυσκολία κίνησης στα χέρια και η εγκατάλειψή του από τη σύζυγο και τα παιδιά του, τον οδήγησαν στον τραγικό επίλογο μίας ταραχώδους αλλά και πολύ δημιουργικής ζωής. Η εικαστική κληρονομιά που άφησε πίσω του αποτελεί μία από τις σημαντικότερες παρακαταθήκες του 20ού αιώνα, που σε μεγάλο βαθμό καθόρισε τα καλλιτεχνικά δρώμενα, δεκαετίες μετά τον θάνατό του.