Ο πολυγραφότατος και βραβευμένος Δημήτρης Νόλλας ολοκληρώνει την τριλογία του «Δύσκολα χρόνια» με το βιβλίο «Ο κήπος στις φλόγες» (προηγήθηκαν το «Ταξίδι στην Ελλάδα» και το «Μάρμαρα στη μέση») επιμένοντας σε θέματα στα οποία σταθερά επανέρχεται: τη μετανάστευση, τη δύσκολη επιβίωση σε έναν σκληρό κόσμο και την ελληνική ταυτότητα, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα στην οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων.
Αφροδίτη Κατσιά
Τι σχέση μπορεί να έχει ένα λογοτεχνικό έργο όπως “Το μάτι” του Vladimir Nabokov με την Κβαντική Φυσική; Φαινομενικά, καμία. Κι όμως, το σύντομο μυθιστόρημα του Ρώσου master έχει μεγάλη σχέση, καθώς μπορεί να θεωρηθεί μια λογοτεχνική απεικόνιση του πασίγνωστου νοητικού πειράματος της γάτας του Schrödinger. Στο σενάριο του πειράματος που επινόησε το 1935 ο Αυστριακός φυσικός Erwin Schrödinger παρουσιάζεται μία γάτα μέσα σε ένα κουτί. Σύμφωνα με την κβαντική θεωρία, η γάτα μπορεί να είναι ταυτόχρονα και ζωντανή και νεκρή, με την κατάστασή της να συνδέεται με ένα προηγούμενο τυχαίο γεγονός. Στο μυθιστόρημα του Nabokov, το τυχαίο γεγονός είναι η απόπειρα αυτοκτονίας του αφηγητή και ο ίδιος ο αφηγητής, η γάτα.
Είναι το βιβλίο της Shirley Jackson «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» ένα κλασικό δείγμα γοτθικής λογοτεχνίας; Μέσα στην ιστορία του δεν υπάρχουν στοιχειωμένοι πύργοι ή κάστρα (παρά τον τίτλο που ίσως παραπέμπει σε μεσαιωνικό αφήγημα), υπάρχει όμως ένα μεγάλο αρχοντικό σπίτι που το έχει θερίσει το θανατικό και, σίγουρα, στις σκοτεινές γωνιές του παραμονεύουν τα φαντάσματα των αδικοχαμένων μελών μιας ολόκληρης οικογένειας. Μπορεί να μην εμφανίζονται ούτε να μιλάνε με κανέναν, αλλά –καθώς η πλοκή προχωρά– ο αναγνώστης νιώθει την παρουσία τους και το ερώτημα που μοιράζονται με τους ζωντανούς: ποιος ήταν αυτός που τους καταδίκασε να «περάσουν» στον άλλο κόσμο;
To 2012, o επιφανής Βαρκελωνέζος συγγραφέας Enrique Vila-Matas βρίσκεται προσκεκλημένος στην Documenta 13, στο Κάσελ της Γερμανίας. Αυτό που καλείται να κάνει είναι να λειτουργήσει ως ζώσα καλλιτεχνική εγκατάσταση, δηλαδή να περνάει τα πρωινά του σε μια γωνιά του κινεζικού εστιατορίου Τζένγκις Χαν γράφοντας, ως ζωντανό έκθεμα για τους επισκέπτες που θα μπορούσαν να δουν τα γραπτά του και να του κάνουν ερωτήσεις για τη συγγραφή. Η αρχική του αμφιβολία για το αν θα έπρεπε να ανταποκριθεί θετικά στην πρόσκληση κάμπτεται εύκολα – άλλωστε μιλάμε για την Documenta, ένα κορυφαίο καλλιτεχνικό γεγονός που λαμβάνει χώρα κάθε πέντε χρόνια και συγκεντρώνει τους πιο πρωτοποριακούς καλλιτέχνες ανά τον κόσμο και χιλιάδες επισκέπτες.
Σαν σήμερα, στις 21 Ιουνίου του 1905, γεννιέται στο Παρίσι ο φιλόσοφος, λογοτέχνης, κριτικός και πολιτικός ακτιβιστής Jean-Paul Sartre. Ο πιο δημοφιλής και αναγνωρισμένος -και κατά τη διάρκεια της ζωής του- φιλόσοφος, υπήρξε ο πιο γνωστός εκπρόσωπος του υπαρξισμού και της φαινομενολογίας και ξεχώρισε για την επαναστατική του στάση απέναντι σε κάθε μορφής εξουσία. Αντικομφορμιστής και πολιτικός υποστηρικτής του μαρξισμού, μίλησε για την απόλυτη ελευθερία του ατόμου, που όπως πίστευε δεν είναι τίποτε άλλο από τις επιλογές του, και υποστήριξε με πάθος το γκρέμισμα των μεγαλοαστικών και ρηχών αξιών που καταδικάζουν τους ανθρώπους σε μια λίγο-πολύ προκαθορισμένη ζωή. Σχήμα οξύμωρο το ότι ενώ αντιμαχόταν τις αξίες της μπουρζουαζίας, ο ίδιος γεννήθηκε και ανδρώθηκε σε ένα καθαρά μεγαλοαστικό περιβάλλον.
Στο δεύτερο βιβλίο του Αμερικανού Antony Marra, που έγραψε επίσης τον «Αστερισμό ζωτικών φαινομένων», η μυθοπλασία διαγράφει έναν τέλειο κύκλο. Η ιστορία ξεκινά με έναν μοναχικό Ρώσο σε ένα ημιτελές τούνελ στο Λένινγκραντ: είναι ο λογοκριτής του σοβιετικού καθεστώτος που αποστολή του είναι να «σβήνει» από τις φωτογραφίες όσους «προδίδουν» το σοβιετικό ιδεώδες. Και η ιστορία τελειώνει επίσης με έναν μοναχικό Ρώσο σε ένα διαστημικό σκάφος κάπου στο μέλλον να ακούει μια κασέτα, απομεινάρι του μακρινού παρελθόντος, καθώς ταξιδεύει πέρα από το ηλιακό σύστημα.
Στις 10 Δεκεμβρίου του 2016, η Αμερικανίδα πρέσβειρα στη Σουηδία, Azita Raji, επιβλητική μέσα στο μακρύ της μαύρο φόρεμα, ανέβηκε τα σκαλιά της Σουηδικής Ακαδημίας στη Στοκχόλμη ώστε να εκφωνήσει τον ευχαριστήριο λόγο εκ μέρους του Bob Dylan για το Nobel Λογοτεχνίας που του απονεμήθηκε. Η νηφάλια έκφραση του προσώπου της ήταν ενδεικτική του πόσο σοβαρά έπαιρνε τον ρόλο της: στο κάτω-κάτω ο Dylan είναι ο πρώτος τραγουδοποιός που κέρδισε το Nobel Λογοτεχνίας και έχει περάσει αρκετός καιρός από την τελευταία φορά που συμπατριώτης της έλαβε το βραβείο (το 1993, όταν και δόθηκε στην Αφροαμερικανίδα Tony Morrisson).
Ξεκινώντας την ανάγνωση του βιβλίου του Wolfgang Koeppen «Περιστέρια στη χλόη» είχα στο μυαλό μου τη φράση του Αμερικανού συγγραφέα και κριτικού Edmond Wilson: «Ποτέ δυο διαφορετικοί άνθρωποι δεν διαβάζουν το ίδιο βιβλίο». Είναι γνωστό πως οι προσωπικές αντιλήψεις, τα βιώματα ή οι προκαταλήψεις του κάθε αναγνώστη επηρεάζουν το πώς «βλέπει» το κάθε βιβλίο κι εγώ γνώριζα πως ξεκινούσα την ανάγνωση αρνητικά προκατειλημμένη.
Σαν σήμερα, πριν από 77 χρόνια, αφήνει την τελευταία του πνοή στη Μόσχα ο σπουδαίος Ρώσος συγγραφέας Mikhail Bulgakov. Ήταν μόλις 48 ετών. Οι τελευταίες μέρες της ζωής του ήταν λίγο-πολύ το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου αφού, όπως και ο Chekov, o Bulkhakov ήταν κι αυτός ένας γιατρός που έβλεπε τον εαυτό του να αργοπεθαίνει (ο Chekov από φυματίωση ενώ ο ίδιος από μια κληρονομική ασθένεια που κατέστρεφε τα νεφρά του).
Δεν είναι τυχαίο που το μυθιστόρημα της Νεοϋορκέζας (μισής Χαβανέζας μισής Κορεάτισσας στην καταγωγή) Hanya Yanagihara έχει μαγέψει τόσο κριτικούς όσο και αναγνώστες σε όλον τον κόσμο. Είναι από τα βιβλία αυτά που σε αγγίζουν βαθιά και τα σκέφτεσαι για πολύ καιρό αφού ολοκληρώσεις την ανάγνωσή τους. Όσο το διαβάζεις ζεις μέσα στον απόλυτο διχασμό. Θέλεις να συνεχίσεις την ανάγνωση αλλά ταυτόχρονα δεν το αντέχεις. Θέλεις να κλάψεις πάνω από τις σελίδες του και την ίδια στιγμή πιάνεις τον εαυτό σου να χαμογελά ευχαριστημένος με τις ευκαιρίες που προσφέρει η ζωή ακόμα και στους πιο άτυχους. Αρρωσταίνεις με τη βία και την ωμότητα που βρίσκεις στις σελίδες του και ταυτόχρονα ανακαλύπτεις λόγους να πιστεύεις στην ανθρωπιά και την αγάπη. Νιώθεις να περνάς από τις φωτιές της κόλασης, αλλά στο τέλος βγαίνεις από μέσα του σαν να έχεις ξεπλυθεί από το φως του κόσμου, κι ενώ μάλιστα δεν έχει happy end.