Ξεκινώντας να γράψω λίγες λέξεις για το “Vincent”, θεώρησα σωστό να αναζητήσω πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του Vincent van Gogh. Έμαθα, λοιπόν, ότι η τέχνη του μεγάλου δημιουργού υπήρξε καταλυτική για τα μεταγενέστερα κινήματα του εξπρεσιονισμού, του φωβισμού (τι λέξη!), αλλά και εν γένει της αφηρημένης τέχνης. Ευτυχώς για όλους μας, όλα αυτά έχουν ελάχιστη σχέση με το κόμικ. Η ολλανδέζα δημιουργός διαθέτει στο έπακρο την ικανότητα των αληθινών καλλιτεχνών να δουλεύουν πάνω σε κάτι περίπλοκο και να το αποδίδουν, τελικά, ως κάτι απλό. Οπότε, ας το απολαύσουμε.
Γιάννης Νάκος
O γέρο Μπουκόφσκυ έγραφε κάπου: ο τελικός και ο πιο αυστηρός κριτής του έργου ενός συγγραφέα είναι ο ίδιος του ο εαυτός. Αν παραμελήσει την αποστολή του, η οποία είναι να γράψει την επόμενη γραμμή και αρχίσει να παίρνει πολύ σοβαρά τα καλά λόγια των κριτικών και των θαυμαστών του, τον παίρνει το ποτάμι με τις υπόλοιπες κουράδες, ο Θεός αναπαύει τη συγγραφική του ψυχή και πάμε παρακάτω. Δεν έχω ιδέα, αν ο ΜακΚάρθυ έχει ακούσει ποτέ την άποψη του συναδέλφου του. Ξέρω όμως ότι ανήκει σε εκείνη τη σπάνια ράτσα συγγραφέων που το γράψιμο σημαίνει απόλυτη αφοσίωση. Η επόμενη γραμμή και μόνο η επόμενη γραμμή είναι αυτό που τον αφορά. Ρισκάρω να πιθανολογήσω ότι με αυτήν την επιμονή στο τέλος κερδίζει το ακριβότερο των δώρων. Τον αυτοσεβασμό.
Το θέμα μας είναι τα χιουμοριστικά βιβλία. Μοιάζει περίεργο, αλλά τα συγκεκριμένα βιβλία είναι κάτι σαν είδος προς εξαφάνιση. Ενώ κυκλοφορούν χιλιάδες νέοι τίτλοι, ελάχιστα έργα στο σύνολο γράφονται με κωμική διάθεση. Ίσως η αφορμή για τη συγγραφή να βρίσκεται στον πόνο και όχι στη χαρά. Ίσως η οπτική μας να έχει εθιστεί σε υποθέσεις μυστηρίου, βίας και σεξ. Ποιος ξέρει; Μερικές φορές σκέφτομαι όμως ότι το γέλιο φοβίζει τους πάντες. Τους σοβαροφανείς δηλαδή που διοικούν τον κόσμο. Πολιτικοί, τραπεζίτες, «δυσκοίλιοι» διανοούμενοι και θρησκευτικοί ηγέτες αντιμετωπίζουν το γέλιο σαν ένα είδος ταμπού. Αν σκεφτούμε ότι ολόκληρη η Αγία Γραφή δεν έχει ένα κωμικό περιστατικό, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι και οι θεοί φοβούνται το γέλιο! Και όταν φοβούνται οι θεοί κάτι, οι άνθρωποι το τρέμουν.
Διαβάζοντας ένα κείμενο που ανέλυε το ρόλο της τέχνης και της επιστήμης σταμάτησα στη φράση: «Η επιστήμη είναι πιο λυτρωτική από την τέχνη». Η πρόταση μου προκάλεσε απορία και ενώ δεν την κατάλαβα πλήρως μου έμεινε στο μυαλό. Θεωρούσα και θεωρώ ότι η τέχνη, σε κάθε μορφή της, είναι o τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος εκφράζεται πιο ουσιαστικά. Γίνεται περισσότερο κατανοητός στους άλλους και στην ίδια του την ύπαρξη. Με αυτήν την επικοινωνία θα μπορούσαμε να πούμε έρχεται μια προσωπική λύτρωση τουλάχιστον στο επίπεδο ότι προσεγγίζεις και μοιράζεσαι τις μικρές και τις μεγάλες αλήθειες της ζωής. Το ερώτημα που προκύπτει είναι πώς μπορεί η επιστήμη να διεκδικεί για τον εαυτό της αυτά τα μεγάλα δώρα; Με ποιο τρόπο λυτρώνει τον άνθρωπο; Και καθώς διαβάζω «Το Τρίτο Ράιχ» του Μπολάνιο, η φράση μου αποκαλύπτει «τον εαυτό της» και η επιστήμη κερδίζει πόντους.
Φανταστείτε έναν συγγραφέα, που κάθε βιβλίο στη χώρα του αποτελεί «εκδοτικό γεγονός», οι εμφανίσεις του είναι ανάλογες ενός σταρ, οι πωλήσεις του μετρώνται σε εκατομμύρια αντίτυπα και κάθε χρόνο είναι υποψήφιος για το Νόμπελ λογοτεχνίας. Ο λόγος για τον Χαρούκι Μουρακάμι. Το όνομά του αρχίζει να γίνεται πολύ δημοφιλές πλέον και στη χώρα μας και παρόλο που αυτό θίγει τον εγωισμό μας, γιατί τον ανακαλύψαμε όταν ήταν σχετικά άγνωστος στα μέρη μας, θα το υποστούμε με χαρά (περίπου), αν είναι να εθιστεί το αναγνωστικό κοινό στη «σοβαρή» λογοτεχνία.
Σταυροφορίες. Ήτοι βιβλίον ιστορικώτατον άμα και αστειότατον, πραγματευόμενον περί του πως υπήγασιν οι άνθρωποι του Χριστού να ληστεύσωσι και φονεύσωσι τους ανθρώπους του Αντιχρίστου.
Kαλοκαίρι. Η θερμοκρασία έχει ανέβει. Τα ρούχα των γυναικών λιγοστά, η θάλασσα ζεστή και χιλιάδες μαυρισμένα κορμιά ξεχύνονται στις παραλίες. Μοιραία, το βιβλίο που θα μας απασχολήσει έχει ως θέμα, εκείνο που μας ενδιαφέρει περισσότερο αυτήν την εποχή: πώς θα φτιάξουμε τον ιδανικό κήπο για το σπίτι των ονείρων μας. Εντάξει, μάλλον δεν είναι αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο. Ας μιλήσουμε για σεξ, παρέα με τον Τομ Σαρπ.
Πολύ συχνά έχω την αίσθηση, ότι το κριτήριο που μας διαφοροποιεί και μας κάνει ξεχωριστούς είναι τα πάθη και οι έμμονες μας. Βέβαια υπάρχουν η εξωτερική εμφάνιση, η λογική, τα όνειρα και οι ιδέες που μας χαρακτηρίζουν αλλά όλα αυτά αλλάζουν με το πέρασμα του χρόνου. Το πάθος από την άλλη μπορεί να λαγοκοιμάται για χρόνια μέσα στον εκάστοτε δυστυχή και όταν νομίζει ότι ξεμπέρδεψε οριστικά με δαύτο, να ξεπροβάλλει πάλι λαμπερό και να τον κατασπαράξει.
Υπάρχουν καλοί και λιγότερο καλοί συγγραφείς. Υπάρχουν επίσης οι σπουδαίοι και οι εμβληματικοί. Τέλος, υπάρχουν και εκείνοι που δυσκολεύεσαι να τους εντάξεις, χαμογελάνε κάτω από τα μουστάκια τους -με ύφος ξέρω κάτι που εσύ δεν ξέρεις- αναμειγνύουν στις συνταγές τους τα πιο απίθανα υλικά και σερβίρουν ένα γεύμα διαφορετικό. Κυρίες και κύριοι υποδεχθείτε μία από τις γοητευτικότερες μορφές της αμερικανικής διανόησης του 20ου αιώνα σε μία μοναδική παράσταση: τον Κερτ Βόνεγκατ στο «Σφαγείο Νο 5».
Πρώτη φορά μου μίλησε για τo Λένο Χρηστίδη ένας φίλος ηθοποιός που έπαιξε σε ένα θεατρικό του «Δύο θεοί. Το τέλος του κόσμου σε τέσσερις πράξεις». Έτυχε να τον γνωρίσει. Μου έλεγε αργότερα με ενθουσιασμό: ωραίος τύπος, ανατρεπτικό χιούμορ, ταξιδεύει πολύ, γράφει και το καλοκαίρι βουτάει με τη μάσκα του και παρατηρεί με τις ώρες τα ψαράκια. Από όλη τη κουβέντα μου έμεινε περισσότερο η συνήθειά του να παρατηρεί το βυθό, μάλλον γιατί είχα παρόμοια χόμπι. Όταν έπεσαν στα χέρια μου «τα χαστουκόψαρα», όσο και αν μοιάζει αστείο, φαντάστηκα μία ιστορία με πρωταγωνιστή το Nemo ή κάτι παρόμοιο. Ευτυχώς το βιβλίο έχει άλλη θεματική και η ιστορία δεν εκτυλίσσεται στη θάλασσα. Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή.