Με το Χρυσό Λέοντα του Φεστιβάλ της Βενετίας στις αποσκευές του και την καθολική κριτική αποδοχή στο επίτιτλο του ονόματός του, το “Nomadland” υπήρξε πολύ πριν τις πρώτες προβολές του μια από τις πιο πολυσυζητημένες ταινίες των τελευταίων μηνών. Σπάνια βέβαια συμβαίνει κάτι τέτοιο για ένα ανεξάρτητο έργο τέχνης που δεν ακολουθεί αυστηρά τους κανόνες της αφήγησης και του θεάματος. Κι αυτό μπορεί μεν να οφείλεται στη δίψα μας για καλό κινηματογράφο μέσα στην περιρρέουσα πολιτιστική ένδεια του 2020, αλλά αφετέρου αποτελεί μια προσωπική νίκη της Κινέζας Chloé Zhao.
Γιώργος Κοκτσίδης
Είναι κοινός τόπος, ότι το 2020 ήταν μια απαίσια χρονιά για όλους. Στιγματισμένο από μια παγκόσμια πανδημία που έχει σημαδέψει σχεδόν ανεξίτηλα κάθε πτυχή της ζωής μας και έχει κάνει θρύψαλα κάθε έννοια “ κανονικότητας”, το 2020 έμελλε να αποδειχθεί καταστροφικό και για την κινηματογραφική βιομηχανία. Τα σινεμά παρέμειναν κλειστά το μεγαλύτερο μέρος της χρονιάς, και τα μεγάλα στούντιο καλούνται να στραφούν σε εναλλακτικά μοντέλα διανομής ταινιών, με τις πλατφόρμες streaming να παίρνουν σιγά σιγά τη θέση τους ως οι κύριοι πρωταγωνιστές του παιχνιδιού. Οι αλλαγές δεν είναι πάντα προς το καλύτερο φυσικά, ενώ ένα δεδομένο παραμένει: Καμία οικιακή τεχνολογία, κανέναν άρτιο οικοσύστημα η υπερ-σύγχρονη οθόνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την αίσθηση και την εμπειρία της κινηματογραφικής αίθουσας. Μιας εμπειρίας πρώτα και πάνω από όλα συλλογικής και κοινωνικής, που δέχτηκε γερό πλήγμα φέτος, αλλά όλοι αισιοδοξούμε να επιστρέψει σύντομα δριμύτερη.
Η άρση των υγειονομικών περιορισμών κι η επόμενη μέρα του εγκλεισμού μάς βρίσκουν απροσανατόλιστους κι αβέβαιους. Σίγουρα όχι στις μεγάλες συντροφιές και στις προσηνείς αγκαλιές του παρελθόντος, αλλά με άσβεστη την επιθυμία να τα ξαναβρούμε σύντομα εκείνα τα περασμένα μεγαλεία. Κι αν κάτι άλλαξε ραγδαία στην καθημερινότητα μας, είναι σίγουρα το συναισθηματικό μας βίωμα, με όλες εκείνες τις εκφάνσεις του που μέχρι πρότινος μας ήταν παντελώς άγνωστες. Κληθήκαμε να αντιμετωπίσουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις και να κάνουμε δύσκολες ηθικές σταθμίσεις. Μια πολυήμερη και συλλογική εμπειρία ακρότητας, που κυμαινόταν από την αγωνία μέχρι τον ασφυκτικό πανικό. Και δυστυχώς ο απόηχος αυτών των συναισθημάτων δεν θα σιγήσει γρήγορα.
«Ο άνθρωπος προσπαθεί συνεχώς να συντονιστεί με τον κόσμο, τυραννισμένος από τη λαχτάρα να κατακτήσει το ιδεώδες που βρίσκεται έξω απ’ αυτόν και που το αντιλαμβάνεται διαισθητικά, θεωρώντας ως πρωταρχικό αξίωμα». Αυτά έγραφε στην πνευματική του αυτοβιογραφία ο δάσκαλος Andrei Tarkovsky, και τα λόγια του στέκουν ως μοναδικός δείκτης για να συγκεκριμενοποιήσει κανείς και να στοχαστεί πάνω στις αχανείς διαστάσεις του σπουδαίου “Lighthouse” του Robert Eggers. Μια ταινία τόσο κολοσσιαία αισθητικά κι ιδεολογικά, που μεταμορφώνει αμέσως τον Eggers σε πραγματικά μεγάλο κινηματογραφιστή. Ένα φιλμ σαν εφιαλτική και παγωμένη δαγκεροτυπία της ανθρώπινης κατάστασης.
Οι μεγάλοι καλλιτέχνες και τα έργα τους αξίζουν πάντα το πλεονέκτημα της αμφιβολίας. Ένα αξιολογικό ελαφρυντικό αν προτιμάτε, ή μια δεύτερη ευκαιρία. Πολλώ μάλλον όταν στεκόμαστε απέναντι σ’ έναν κινηματογραφικό ογκόλιθο του διαμετρήματος και της ποιοτικής συνέπειας του Clint Eastwood. Αυτού του σκληροτράχηλου Αμερικανού θρύλου που συνεχίζει άοκνα στα 90 παρά κάτι του να κινηματογραφεί και να συνθέτει καλλιτεχνικά αραβουργήματα, προικισμένα με μια στόφα συλλογικής εικονολατρίας και τα φόντα να εκτοξεύσουν τα Box Office στον αέρα. Όμως το τελευταίο φιλμ του αγέραστου κολοσσού πάσχει βαθιά και σοβαρά τόσο στο ύφος όσο και στη θεματική του, ταλαντευόμενο εν τέλει κάπου μεταξύ της μετριότητας και της κοινοτοπίας.
O Τουρκογερμανός Fatih Akin είναι μια πολύ ιδιάζουσα περίπτωση σκηνοθέτη. Αγαπημένος από χρόνια στο ελληνικό κοινό, εστίασε την τέχνη του στην αποτύπωση αληθινών, βαθιά ανθρώπινων χαρακτήρων κι η γραφή του μας απέδωσε μερικά μνημειώδη φιλμ του σύγχρονου κινηματογράφου, όπως το “Head-On” αλλά και το πιο πρόσφατο “In The Fade”. Στο “Golden Glove” όμως, την πιο πρόσφατη ταινία του όπου και συνθέτει το κάδρο ενός κατά συρροή δολοφόνου του Αμβούργου απ’ τις αρχές της δεκαετίας του 70’, μιλάμε για ένα τελείως διαφορετικό είδος κινηματογραφικής αφήγησης· πολύ πιο ωμό και σκληρό. Τόσο που θέλει αρκετή καρδιά και στομάχι για να απολαύσεις την προβολή.
Μετά από ένα δεκαήμερο τρεξίματος και εναγώνιας προσμονής σε ουρές εισιτηρίων ύστερα από μιάμιση εβδομάδα που η πόλη της Θεσσαλονίκης έδειχνε πιο όμορφη και λίγο ψηλότερη κατά Σεφέρη, γεμάτη με ταινίες, εκθέσεις, συζητήσεις, workshops και καφέδες (κυρίως καφέδες), το Φεστιβάλ Κινηματογράφου, η λαμπρότερη σινεφιλική γιορτή της χώρας έριξε την αυλαία του το βράδυ της Κυριακής. Σε μια ζεστή και κατάμεστη από κόσμο αίθουσα, στο ιστορικό ΟΛΥΜΠΙΟΝ της Αριστοτέλους, η τρέλα του σινεμά έκλεισε υπό τη συνοδεία του «Jojo Rabbit» του Νεοζηλανδού Taika Waititi, απευθείας από τις προβολές του στο Τορόντο. Κι ήρθε λοιπόν η ώρα της καταμέτρησης και του απολογισμού. Να δούμε τι έμεινε, τι βραβεύτηκε, τι αποκομίσαμε.
Μια εφιαλτική και παγωμένη δαγκεροτυπία της ανθρώπινης κατάστασης. Ή αν ο «Επαναστατημένος Άνθρωπος» του Camus ήταν ταινία, θα μπορούσε να ήταν ο «φάρος», στην ίδια την καρδιά του κλασικού κινηματογράφου.
Ξανά λοιπόν εδώ, με 2-3 ταινίες που είδαμε το Παρασκευοσάββατό μας!
Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ημέρα 1η. Κι οφείλουμε σ’ αυτήν τις σύντομες σπονδές μας, με το ίδιο ηθικό χρέος που οφείλει κάποιος τις ευχές του στη μεγαλύτερη γιορτή της πόλης (και της Ελλάδας!). Ένα μικρό οδοιπορικό σε φιλμ και θεματικά τμήματα, σαν στάση ταξιδιώτη «κάτω από σκιερό δεντρί». Κι ο πιο προσιτός κι «ευανάγνωστος» τρόπος για να πάρετε μια κάπως αντιπροσωπευτική δόση αυτής της λαμπρής τελετής του σινεμά, είναι να κεντρίσουμε το ενδιαφέρον σας με μερικές φράσεις-κλειδιά και κάποιες σκόρπιες, άτακτες ιδέες που ξυπνούν μονάχα μέσα σε μια αίθουσα προβολής. Κάθε ταινία έχει τις συνδηλώσεις της! Αυτές είναι που μαζεύουμε στο τέλος κάθε μέρας και καταστρώνουμε με απέραντη αγάπη ένα μικρό ψηφιδωτό στιγμών. Ένα μικρό αλλά αχανές πέλαγος τυχαίων σκέψεων για (σχεδόν) τυχαίες συμμετοχές του Φεστιβάλ.