Ένας άνδρας πληροφορείται ότι ένας καρδιακός του φίλος πάσχει από καρκίνο. Το ψυχικό σοκ που βιώνει οδηγεί σε μία εσωτερική αναζήτηση, με λογοτεχνικές θεματικές τη μνήμη, τη γλώσσα και τη σχέση μας με το τέλος της ζωής. Ο Βασίλης Αλεξάκης στο τελευταίο δημοσιευθέν έργο του καταθέτει εαυτόν και αποδεικνύει γιατί είναι ένας μεγάλος συγγραφέας.
Παναγιώτης Δ.
Πως είναι σε θέση να μιλήσει κανείς για όσα έχουν περάσει στην αφάνεια και τη λήθη; Κρατώντας τη σκαπάνη της ανά χείρας, η Judith Schalansky, μια από τις σημαντικότερες σύγχρονες λογοτεχνικές φωνές, σκάβει στο παρελθόν και προσπαθεί να ανασύρει πράγματα που έχουν χαθεί. Στόχος της δεν είναι να παραθέσει την ιστορία τους, αλλά να τα κάνει να επαναβιωθούν μέσα από την αφήγηση και την ανάγνωση, και τελικά να συναποτελέσουν μια ελεγεία στην θεματική της σχέσης μεταξύ απώλειας και παρουσίας, λήθης και θύμησης.
Το «Μπίλλυ Μπαντ», ίσως η σημαντικότερη νουβέλα της αμερικανικής λογοτεχνίας, προσφέρει μια αναγνωστική εμπειρία που συνεχίζεται και μετά το τέλος του βιβλίου, όταν ανακαλείς το κείμενο στο μυαλό σου, συλλαμβάνοντας το εύρος των ερμηνειών του και την επαναστατικότητά του στην λογοτεχνία. O Melville επιχειρεί να πραγματευτεί στον περιορισμένο «χώρο» μιας νουβέλας ζητήματα ηθικής συνείδησης, τη σχέση δικαίου και ηθικής, καθώς και ζητήματα επιθυμίας, και αναμφίβολα ολοκληρώνει το συγγραφικό αυτό εγχείρημα με επιτυχία.
Η παράταση σίγουρα φαντάζει επιθυμητή. Είτε παρακολουθεί κανείς ποδόσφαιρο είτε μια εντυπωσιακή συναυλία, η παράταση παρατείνει την απόλαυση. Φέρει την υπόσχεση της άρσης της επέλευσης του τέλους. Γι’ αυτό και μας ξεγελά θετικά· ξεγελά, γιατί και αυτή αναγκαία εμπεριέχει το δικό της τέλος που οδηγεί με τη σειρά του, ίσως, προς την αρχή, προς ένα νέο παιχνίδι. Με αυτό το νοητικό παιχνίδι με το χρόνο να διατρέχει τη συλλογή διηγημάτων του, ο Κ. Καβανόζης καταπιάνεται με ευαισθησία με τον πυρήνα των βιωμάτων που ακολουθούν τον άνθρωπο στην πορεία της ζωής του. Καταλύοντας όμως τη γραμμική αντίληψη του χρόνου, καταφέρνει να κάνει τη ζωή να φαντάζει σαν ένα διαρκές βίωμα στη διάρκεια του οποίου απλώς εναλλασσόμαστε μεταξύ διαφορετικών ρόλων. Κάτι σαν μουσικές καρέκλες. Γι’ αυτό και καταφέρνει όχι μόνο να συγκινήσει με την ευαισθησία του, αλλά και να πείσει για την αφηγηματική του δεινότητα.
Διαβάζοντας κανείς τον τίτλο αναρωτιέται, γιατί να ασχοληθεί ένας νέος συγγραφέας με τη σχέση πατέρα-γιου, όταν έχουν ήδη ειπωθεί τόσο πολλά επί του θέματος, τόσο στη λογοτεχνία όσο και στην τέχνη εν γένει. Γιατί αυτή η θεματική επανέρχεται; Γιατί οι λογοτέχνες συνήθως είναι άνδρες και αστοί. Γιατί στη σημερινή κοινωνία η πρόσβαση στην μόρφωση, άρα και στη δυνατότητα να ξεδιπλωθεί κανείς ως συγγραφέας, έχει κριτήρια ταξικά και έμφυλα. Σε αυτήν την κοινωνία όμως αντιστέκεται ευθέως ο Edouard Louis με το συγγραφικό του έργο, ουρλιάζοντας για ό,τι οι κανόνες αισθητικής θέλουν ανείπωτο. Γι’ αυτό και η δική του συμβολή στην λογοτεχνική προσέγγιση της σχέσης πατέρα-γιου είναι μείζονος σημασίας. Γι’ αυτό και το «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» αποτελεί απαραίτητο κεφάλαιο σε ό,τι θέλουμε να αποκαλούμε σύγχρονη λογοτεχνία.
Το πρώτο πράγμα που θα ακούσει κανείς γι’ αυτό το βιβλίο, είναι ότι είναι ένα μυθιστόρημα χωρίς τελεία, μια κατάθεση ψυχής σε μία πρόταση. Χρησιμοποιώντας όμως κενά και παύλες -σαν να διαβάζει κανείς ένα εκτενές ποίημα, μια άναρχη και παρ’ όλα αυτά άκρως προσεγμένη εξομολόγηση ημερολογίου- σε καμία περίπτωση δεν κουράζει, παρά διατηρεί έναν αμείωτο ρυθμό μέχρι τέλους. Άλλωστε, γιατί να υπάρχει τελεία στον απολογισμό της ζωής ενός πολιτικού μηχανικού που μάταια αναζητούσε σταθερές δομές στο χάος της καθημερινής ζωής (βλ. οπισθόφυλλο); Και όμως, παρά την όποια ματαιότητα, μετά το πέρας της ανάγνωσης, καταλαβαίνεις ότι αυτό που έχει σημασία είναι τα μικρά όμορφα πράγματα, οι «ασήμαντοι» λόγοι που νοηματοδοτούν το κυνήγι καθενός από εμάς για να ζήσει. Χωρίς προφανή λυρισμό, και με λέξεις κυνικές, στο μυθιστόρημα κυριαρχούν αναμφίβολα τα συναισθήματα και η ομορφιά που κρύβει η καθημερινή ζωή στη γυμνή απλότητά της.
Το «Μια βραδιά με την Κλαιρ» θα μπορούσε να είναι άλλη μια ιστορία για έναν έρωτα που γεννήθηκε ένα βράδυ. H ερωτική ιστορία αποτελεί όμως, στην περίπτωση αυτή, την απαραίτητη αφορμή για την καταφυγή στη μνήμη, στα παιδικά χρόνια και τον ρωσικό εμφύλιο. Με βιωμένη τη ματαίωση των ονείρων του και διάχυτη την αίσθηση απώλειας νοήματος, ο αφηγητής δεν λέει λέξη για την τύχη του εφηβικού του έρωτα, ούτε για το πώς κατέληξε στη Γαλλία. Αντιθέτως, εμμένει στην «παρελθούσα πραγματικότητα», στο πάθος για το ανεκπλήρωτο. Κοντολογίς, εμμένει σε ό,τι εκφεύγει του πραγματικού αγγίζοντας το ονειρικό.
Τον Δεκέμβριο του 1853, δημοσιεύεται στο “Putnam’s Monthly Magazine” η νουβέλα του Melville «Μπάρτλμπυ ο Γραφέας», δυο χρόνια μετά το εμβληματικό “Moby Dick”. Σε αντίθεση με την απήχηση που έχει ο Melville και τα έργα του σήμερα, την εποχή εκείνη o «Μπάρτλμπυ» δεν γνώρισε τη δέουσα αναγνώριση. H μεταμοντέρνα διανόηση έχει ασχοληθεί εκτενώς με πλήθος προσεγγίσεων επί του κειμένου, μια εκ των οποίων, αυτή του Gilles Deleuze, εμπεριέχεται αυτούσια στο επίμετρο της επανέκδοσης της νουβέλας από τις εκδόσεις Άγρα.