Βιβλιοθήκη

Πρόκειται για μια κολεκτίβα αφοσιωμένη στον πολιτισμικό ακτιβισμό που έχει ενδιαφερθεί και για τις μορφές παραγωγής κουλτούρας και για το πώς αυτή η κουλτούρα διαπλέκεται ενεργά με μορφές πολιτικής ανάλυσης και δράσης. Με αυτά ως αφετηρία, αξίζει να σημειωθεί ότι ο «Εκκλησιαστής» αποκτά ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Παρ’ όλο που κάποιος θα περίμενε ότι το θέμα του (θρησκευτικές και ιδεολογικές διαμάχες) ίσως να μην ήταν τόσο προσφιλές για μια ομάδα διανοούμενων-καλλιτεχνών που πρόσκεινται μάλλον στα πνευματικά ρεύματα της Αριστεράς και του μαρξισμού, μολαταύτα αποτελεί ένα καλό δείγμα για το πόσο στενά συνδεδεμένη είναι η ίδια η θρησκευτική και πολιτισμική παράδοση των κοινωνιών με αιτήματα πολιτικής αλλαγής/απελευθέρωσης ή με ιδεολογίες εξουσίας. Υπό αυτή την έννοια, ο «Εκκλησιαστής» μπορεί να αφορά και την ίδια τη σημερινή κοινωνία της Ευρώπης, καθώς αφενός ρίχνει φως στις θρησκευτικές και πολιτισμικές ρίζες των σημερινών κοινωνικοπολιτικών μορφών και αφετέρου υπενθυμίζει πόσο σημαντικά είναι από πολιτικής άποψης τα ζητήματα ιδεών, κουλτούρας, πίστης και ταυτότητας.

Η ιστορία που αφηγείται ο «Εκκλησιαστής» είναι μια ιστορία ερίδων, πολέμων και κατασκοπίας. Σε πολύ αδρές γραμμές, θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια σχηματική αντιπαράθεση μεταξύ του πρωταγωνιστή (ενός αιρετικού που καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορία αλλάζει ονόματα) και του βασικού του ανταγωνιστή του (ενός κατασκόπου που λειτουργεί για λογαριασμό ενός ισχυρού καρδιναλίου και που είναι γνωστός με το ψευδώνυμο «Εκκλησιαστής»). Πρόκειται ουσιαστικά για μια ιστορική καταγραφή από την οπτική γωνία του αιρετικού πρωταγωνιστή των διαφόρων γεγονότων που έλαβαν χώρα από τη στιγμή της Μεταρρύθμισης του Λούθηρου το 1517 μέχρι και το 1555. Αυτά τα γεγονότα αφορούν τα πνευματικά/θρησκευτικά κινήματα, τις «επαναστάσεις» και τους πολέμους, και όλες τις δράσεις πνευματικού και θρησκευτικού «ακτιβισμού» όπου συμμετείχε ο αιρετικός πρωταγωνιστής και που, ουσιαστικά, τον έφεραν αντιμέτωπο με την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και, ειδικότερα, με τον Εκκλησιαστή. Αυτόν ακριβώς τον Εκκλησιαστή ψάχνει να βρει ο ήρωας, καθώς σε αυτόν χρεώνει τις τραγωδίες, τις αποτυχίες, τις απογοητεύσεις και τις προδοσίες που έζησε συμμετέχοντας σε όλες αυτές τις ιστορικές κινήσεις και τα γεγονότα.

Με αφορμή αυτή την ιστορία, η κολεκτίβα Luther Blissett στήνει το ιστορικοκοινωνικό τοπίο της Ευρώπης της εποχής, ένα τοπίο γεμάτο κατασκόπους, έντονη προσκηνιακή και παρασκηνιακή δράση, αιματοβαμμένες συγκρούσεις, πνευματική και πολιτική καταπίεση. Ο «Εκκλησιαστής» κατορθώνει έτσι να αποδώσει το κλίμα μιας εποχής που άλλαξε την Ευρώπη, παρουσιάζοντάς το μέσα από μια ιστορία καταιγιστικής δράσης και πολλών πρωταγωνιστών και δευτεραγωνιστών, μια ιστορία με πολλά παρακλάδια, με έντονες στιγμές και ανατροπές. Αυτό σημαίνει ότι το μυθιστόρημα έχει το γρήγορο ρυθμό, την λιτότητα της αφήγησης και τις κρίσιμες καμπές μιας πλούσιας ιστορίας δράσης, ισορροπώντας ταυτόχρονα μια τέτοια δράση με την απαραίτητη πολυπλοκότητα και τις σημαίνουσες λεπτομέρειες που απαιτούνται από ένα έργο που θέλει να ζωντανέψει μια περίοδο πυκνή σε γεγονότα αλλά και πνευματικές και διανοητικές εξελίξεις.

Ωστόσο για εμένα, παρ’ όλο που εκτιμώ ιδιαίτερα τη συναρπαστική πολυπλοκότητα και το ρυθμό της αφήγησης, εκείνο που καθιστά τον Εκκλησιαστή ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον ανάγνωσμα είναι το κατόρθωμα να αναδείξει το πλούσιο πνευματικό και πολιτισμικό υπόβαθρο που διαμόρφωσε την Ευρώπη χωρίς να υποκύπτει σε απλουστεύσεις. Τα μέλη του Luther Blissett ανασυστήνουν τον ευρωπαϊκό κόσμο του 16^ου αιώνα, δηλαδή μια εποχή που έμπαιναν σταδιακά τα θεμέλια για το πολιτικό, πολιτισμικό και οικονομικό status quo της νεότερης Ευρώπης: όταν ο καπιταλισμός ήταν στα σπάργανα, όταν η Μεταρρύθμιση σάρωνε και αναδιαμόρφωνε την Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη, όταν το παιχνίδι της εξουσίας παιζόταν ανάμεσα σε διάφορους «παίκτες» όπως ο κλήρος, οι πρίγκιπες, οι βασιλείς και οι τραπεζίτες… Έχοντας αναλάβει ένα τέτοιο έργο με τη μυθοπλασία τους, οι συγγραφείς τελικά κατορθώνουν να αποφύγουν εύκολες λύσεις και απλουστευτικά ερμηνευτικά σχήματα. Αντιθέτως, δείχνουν να έχουν απόλυτη επίγνωση των σύνθετων δυνάμεων που συνδιαμορφώνουν την εποχή ενώ φροντίζουν να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο που τα πνευματικά-θρησκευτικά-πολιτισμικά ρεύματα κατορθώνουν να διεισδύουν σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας και να διαμεσολαβούν επηρεάζοντας καθοριστικά τη λειτουργία τομέων όπως η οικονομία, η πολιτική εξουσία και διαχείριση, αλλά και οι αντιλήψεις περί κοινωνικού συνόλου. Μάλιστα, θυμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τη βεμπεριανή θέση περί αξιών και πολιτισμού και περί του πώς αυτές οι δυνάμεις είναι καθοριστικές για το σχεδιασμό των ανθρώπινων πράξεων και για την εγκαθίδρυση κοινωνικών δομών (όπως η οικονομία· βλ. ενδεικτικά το διάσημο έργο του Βέμπερ περί προτεσταντισμού και καπιταλιστικού πνεύματος), η κολεκτίβα δίνει στους αναγνώστες να κατανοήσουν πόσο πολύ οι πνευματικές αναζητήσεις και οι θρησκευτικές πίστεις της εποχής συνετέλεσαν στη διαμόρφωση ποικίλων αξιών και ταυτοτήτων αλλά και -συχνά αντιπαρατιθέμενων- κοινωνικοπολιτικών θέσεων και φιλοσοφιών. Είναι σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο που ο «Εκκλησιαστής» πλέκει μια -διαχρονικά σημαίνουσα- αφήγηση στο κέντρο της οποίας βρίσκονται οι μεγάλες διαμάχες για το ποια είναι η ιδανική κοινωνία, πώς διαμοιράζεται και γίνεται διαχειρίσιμη η πολιτική εξουσία, τι σημαίνει ελευθερία ή αφοσίωση σε υψηλές αρχές και ιδανικά…

Εν κατακλείδι, o «Εκκλησιαστής» είναι ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα που έχει ως επίκεντρο την ίδια την ιστορία της Ευρώπης. Με πολυεπίπεδη αλλά και γρήγορη γραφή, οργανωμένο γύρω από το σχηματικό ανταγωνισμό ενός πρωταγωνιστή και του ανταγωνιστή του, το μυθιστόρημα βυθίζεται στα ιστορικά γεγονότα για να αντλήσει από αυτά μια παραδειγματική αφήγηση που έχει να πει πολλά πάνω στα πολιτικά, κοινωνικά και ταυτοτικά ζητήματα.