Ευγενία Θεοδότου: «Η εξέλιξη της τεχνολογίας, του πολιτισμού και της επιστήμης επαφίεται πάντα στη δημιουργικότητα κάποιων ανθρώπων»
Με αφορμή το βιβλίο σας «H δημιουργικότητα στην εποχή των νέων τεχνολογιών», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κριτική, μπορείτε να μας αναπτύξετε τις σκέψεις σας για το τι σημαίνει η έννοια της δημιουργικότητας για εσάς;
Η δημιουργικότητα είναι μία από τις πιο σημαντικές ικανότητες του ανθρώπου, ειδικά τη σημερινή εποχή που η κοινωνία μας αλλάζει τόσο γρήγορα από μέρα σε μέρα, από λεπτό σε λεπτό, από δευτερόλεπτο σε δευτερόλεπτο. Όλοι οι άνθρωποι είναι, από τη φύση τους, δημιουργικοί και αυτό ισχύει από τη στιγμή που έρχονται σε αυτόν τον κόσμο. Ωστόσο, υπάρχει η περίπτωση οι δημιουργικές μας ικανότητες να εξασθενήσουν με την πάροδο του χρόνου εάν δεν τις χρησιμοποιούμε όπως και κάθε άλλη ανθρώπινη δεξιότητα. Η δημιουργικότητα είναι η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται διαφορετικά, ασυνήθιστα, ελεύθερα και να παράγει πολλές ιδέες, πολλές εναλλακτικές λύσεις για μία περίπτωση ή πρόβλημα που παρουσιάζεται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που η δημιουργικότητα συνδέεται άμεσα με την εφευρετικότητα και την ευρηματικότητα. Ένα απλό παράδειγμα, που χρησιμοποιώ πάντα στους φοιτητές μου όταν συζητάμε αυτές τις έννοιες, είναι ότι εάν κάποιο δημιουργικό μυαλό δεν είχε σκεφτεί «το σπίτι» θα ζούσαμε ακόμα σε σπηλιές. Εάν κάποιο δημιουργικό μυαλό δεν είχε σκεφτεί «τα σημερινά μέσα μαζικής μεταφοράς» θα ήμασταν ακόμα με τα γαϊδουράκια. Η εξέλιξη της τεχνολογίας, του πολιτισμού και της επιστήμης επαφίεται ΠΑΝΤΑ στη δημιουργικότητα κάποιων ανθρώπων!
Στο βιβλίο αναφέρεστε εκτενώς στον ρόλο των κοινωνικών δικτύων ως μέσων που μπορούν να αξιοποιηθούν εποικοδομητικά στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας, ακολούθως ίσως και στην ανάπτυξη της τέχνης. Θεωρείτε πως το facebook και το twitter για παράδειγμα, ως τα πιο διαδεδομένα κοινωνικά δίκτυα, μπορούν να αξιοποιηθούν με στόχο την παραγωγή δημιουργικού έργου; Αν ναι, με ποιον τρόπο;
Πολύ σωστό και εύστοχο το σχόλιό σας. Κάθε πράγμα στη ζωή μας συμβαίνει μέσα στο πλαίσιο που αλληλοεπιδρούμε και όχι ως ξεχωριστό γεγονός. Έτσι συμβαίνει και με τη μάθηση. Πιο αποτελεσματικά μαθαίνουμε μέσα σε πραγματικές συνθήκες και μέσα στην πραγματική ζωή παρά σε περιβάλλοντα ειδικά φτιαγμένα για μάθηση. Το ότι αποστηθίζουμε και επαναλαμβάνουμε έννοιες αυτό δεν σημαίνει ότι τις καταλαβαίνουμε, ότι τις ενστερνιζόμαστε ή ότι μπορούμε να τις χρησιμοποιήσουμε στην πραγματική ζωή. Είναι μία απλή επανάληψη και η γνώση αυτή εξασθενεί με την πάροδο του χρόνου. Σκεφτείτε το εξής παράδειγμα: Ένας τυφλός μπορεί να απαντήσει ότι το μήλο έχει χρώμα κόκκινο ή πράσινο αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι καταλαβαίνει τις έννοιες «κόκκινο» και «πράσινο» καθώς δεν μπορεί να τις δει ή να τις καταλάβει με κάποια άλλη αίσθηση. Μπορεί όμως να καταλάβει την έννοια της σφαίρας, του κυλίνδρου, της πυραμίδας καθώς μπορεί να τις «βιώσει» μέσα από την αφή. Μπορεί να καταλάβει τη μυρωδιά και τη γεύση ενός λαχταριστού φαγητού καθώς τις έχει μάθει μέσα από τις άλλες αισθήσεις του.
Αυτό ήταν και η αφορμή για την αξιοποίηση των κοινωνικών δικτύων. Το Facebook και το Twitter είναι πολύ δημοφιλή ανάμεσα στους νέους ανθρώπους και όχι μόνο. Παρατηρούμε ότι περνάνε αρκετές ώρες σε αυτά τα εργαλεία, συζητώντας με τους φίλους τους, παίζοντας παιχνίδια, διαβάζοντας τις ανακοινώσεις των φίλων τους ή ανακοινώνοντας προσωπικές στιγμές τους. Πλέον δεν ανταλλάσσουν αριθμούς τηλεφώνου αλλά δίνουν το προφίλ τους στο Facebook. Αυτό από μόνο του σημαίνει κάτι! Είναι μία νέα πραγματικότητα! Αντί λοιπόν να απαγορέψουμε το Facebook και το Twitter, που θα τα κάνει ακόμα πιο ελκυστικά, είναι καλύτερα να σκεφτούμε δημιουργικά και να βρούμε τρόπους αξιοποίησής τους στην εκπαίδευση. Με αυτό το σκεπτικό λοιπόν χρησιμοποιήσαμε τα κοινωνικά δίκτυα για την καλλιέργεια της δημιουργικότητας σε νέους ανθρώπους και τα αποτελέσματα ήταν εξαιρετικά. Μία γεύση από αυτό μπορούμε να δούμε στο «<strong style=”line-height: 1.4em;”>Κεφάλαιο 6: Διαμόρφωση πλαισίου εφαρμογής» όπου τα θαυμάσια και δημιουργικά αποτελέσματα μιλάνε από μόνα τους!
Δημιουργικότητα: μία έννοια που ορίζεται στο λεξικό ως η «ικανότητα για δημιουργία» και θεωρητικά τονίζεται ταυτοχρόνως ως η έμφυτη/καλλιτεχνική ροπή ορισμένων ατόμων που την απελευθερώνουν σε κάποιο στάδιο της ζωής του. Με την ανάγνωση του βιβλίου συμπεραίνουμε, όμως, πως η δημιουργικότητα είναι «κάτι» που μαθαίνεται… Όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει δημιουργικοί! Αν αναπτύξουμε λίγο παραπάνω τον συλλογισμό μας, πιστεύετε πως όλοι οι άνθρωποι είναι εν δυνάμει καλλιτέχνες;
Το βιβλίο αυτό ήρθε ως αποτέλεσμα από μία πολυετή επαγγελματική μου εμπειρία σε κέντρα προσχολικής αγωγής και τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στα οποία ήταν φανερό ότι μεταφράζουμε λανθασμένα την έννοια της δημιουργικότητας. Το όνειρό μου από μικρή ήταν να αλλάξω τον κόσμο και κατάλαβα ότι αυτό μπορεί να γίνει μέσα από την εκπαίδευση. Αποφάσισα λοιπόν να «δημιουργήσω» αυτό το βιβλίο το οποίο θα «τακτοποιήσει» την έννοια της δημιουργικότητας και θα αποτελέσει οδηγό και κινητήριο έναυσμα για ένα δημιουργικό ΑΥΡΙΟ.
Συνήθως πιστεύουμε ότι η δημιουργικότητα είναι ένα έμφυτο χαρακτηριστικό μόνο ορισμένων ανθρώπων και αυτοί είναι οι καλλιτέχνες. Ακόμα, πιστεύουμε ότι ο μόνος τρόπος για να καλλιεργήσουμε τη δημιουργικότητα είναι μέσα από καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Αυτό ήταν πολύ φανερό ειδικά στους παιδικούς σταθμούς αλλά και στους φοιτητές με κατεύθυνση τα παιδαγωγικά. Κι όμως, η δημιουργικότητα είναι κάτι πολύ περισσότερο από αυτό. Ένα απλό παράδειγμα είναι οι επαγγελματίες στην Πληροφορική και στη Διοίκηση επιχειρήσεων, οι οποίοι για να κρατήσουν την εταιρία τους πρώτη στην αγορά εργασίας πρέπει να σκεφτούν δημιουργικά, να προτείνουν και να υλοποιήσουν πρωτοπόρες ιδέες στους εν δυνάμει πελάτες τους.
Η δημιουργικότητα είναι κάτι με το οποίο όλοι γεννιόμαστε και όχι κάτι το οποίο το αποκτούμε στην πορεία της ζωής μας. Εάν παρατηρήσουμε τα μικρά παιδιά δρουν εντελώς δημιουργικά και πρωτοποριακά σε κάθε στιγμή της ζωής τους. Δυστυχώς όμως με την πάροδο του χρόνου καταλαβαίνουν ότι θα πρέπει να δώσουν τη μία και μοναδική σωστή λύση στο πρόβλημα που τους έχει αναθέσει η δασκάλα τους. Έτσι συνειδητοποιούν ότι δεν χρειάζεται να δρουν δημιουργικά και αυτή η ικανότητα εξασθενεί… Εάν όμως μεγαλώσουν μέσα στο κατάλληλο πλαίσιο, το οποίο ενισχύει τη δημιουργικότητα θα συνεχίσουν να σκέφτονται δημιουργικά και τότε παρατηρούμε ότι ως ενήλικες και επαγγελματίες έχουν μία θαυμάσια πορεία με πολλές επιτυχίες.
Στις περιπτώσεις όμως που δεν υπάρχει αυτό το πλαίσιο, δεν ήρθε και το τέλος του κόσμου. Όπως περιγράφω και μέσα στο βιβλίο μου η δημιουργικότητα μπορεί να αναπτυχθεί ακόμα και στις περιπτώσεις που έχει εξασθενήσει.
Η μελέτη της έννοιας της δημιουργικότητας ενέχει εξέχοντα ρόλο στον ακαδημαϊκό χώρο σε παγκόσμια κλίμακα. Όπως αναφέρετε, αλλάζει στις εκάστοτε χώρες ο τρόπος έρευνας, ο βαθμός μελέτης κτλ. Στην Ελλάδα πόσο σημαντική θέση κατέχει η «δημιουργικότητα» ως θέμα μελέτης;
Πολύ σωστά! Όπως περιγράφω στο «Κεφάλαιο 2: Η δημιουργικότητα σε παγκόσμιο επίπεδο» ανάλογα με την κουλτούρα και το πολιτισμικό περιβάλλον της κάθε χώρας, η μελέτη της δημιουργικότητας επηρεάζεται σημαντικά. Το περιβάλλον που ζούμε και η πολιτισμική κληρονομία που έχουμε κληρονομήσει ως λαός από τους προγόνους μας παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και στον τρόπο που αντιδρούμε σε διάφορες καταστάσεις.
Η δημιουργικότητα στην Ελλάδα δεν είναι κάτι καινούργιο ειδικά εάν σκεφτούμε την πολιτισμική μας κληρονομία. Δεν χρειάζεται να πάμε πολύ μακριά… μία βόλτα στη γειτονιά μας ή στις γύρω περιοχές και θα δούμε στοιχεία του εξαιρετικού αρχαίου ελληνικού πολιτισμού μας. Ζώντας στο εξωτερικό τον τελευταίο καιρό διαπίστωσα πόσο έντονή είναι αυτή η αντίληψη από τους ξένους για την Ελλάδα μας. Μίας Ελλάδας με δημιουργικούς ανθρώπους που παλεύουν για ένα καλύτερο αύριο. Μιας Ελλάδας με ανθρώπους που πετυχαίνουν δημιουργικά τους στόχους τους παρόλες τις αντίξοες συνθήκες.
Αν και έχουμε αυτήν την κληρονομία, η δημιουργικότητα ως θέμα μελέτης στην Ελλάδα έχει ξεκινήσει δειλά-δειλά τα τελευταία χρόνια. Όμως πολλές φορές συσχετίζεται λανθασμένα μόνο με τις καλλιτεχνικές δραστηριότητες. Αυτό από μόνο του με παρακίνησε στη «δημιουργία» αυτού του βιβλίου. Στόχος μου ήταν να εμπνεύσω τους νέους ανθρώπους, και όχι μόνο, στο να βρουν τη χαμένη τους δημιουργικότητα αλλά και στο να δίνουν ερεθίσματα στα μικρά παιδιά για να δρουν δημιουργικά. Ένας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη αλλά αναγγέλλει το ξεκίνημα μίας νέας εποχής!! Αυτό ήθελα να πετύχω και έχω την τύχη να παρατηρώ τη θαυμάσια απήχηση και την εφαρμογή των ιδεών που περιγράφονται στο βιβλίο μου στον ακαδημαϊκό κύκλο, στους επαγγελματίες, στους φοιτητές, στα μικρά παιδιά και στους γονείς.
Στο βιβλίο αναφέρεστε σε διάφορες στρατηγικές δημιουργικότητας, όπως «τα 6 σκεπτόμενα καπέλα» του Edward de Bono που όμως φαίνεται να «καταλύουν», αν μου επιτρέπετε, το χαρακτηριστικό της ελευθερίας που ενέχει η έννοια της δημιουργίας στο νου μας. Σαν να συγχέεται η έννοια της «δημιουργικότητας» με αυτήν της «παραγωγικότητας». Θεωρείτε πως είναι λάθος το σκεπτικό αυτό;
Εύστοχη ερώτηση από ένα δημιουργικό άνθρωπο σαν κι εσάς. Η δημιουργικότητα συνδέεται άμεσα, εκτός των άλλων, με την παραγωγή πολλών ιδεών. Όταν παράγουμε πολλές ιδέες, επιτρέπουμε στον εαυτό μας να σκεφτεί έξω από το συνηθισμένο και να απελευθερωθεί από τη μία και μοναδική λύση που έχουμε μάθει να δίνουμε σχεδόν σε όλα τα προβλήματα που μας έδιναν στο σχολείο. Η πραγματική ζωή είναι πολύ πιο πολύπλοκη από ένα πρόβλημα στις εξετάσεις του σχολείου. Ο σκοπός του σχολείου όμως είναι να μας προετοιμάζει για την πραγματική ζωή. Τις περισσότερες φορές για να μπορέσουμε να ενεργήσουμε μέσα σε καταστάσεις της πραγματικής ζωής θα πρέπει να δούμε το πρόβλημα σφαιρικά χρησιμοποιώντας τις γνώσεις μας από όλα τα μαθήματα του σχολείου αλλά και τις γνώσεις που έχουμε κερδίσει από τις εμπειρίες μας. Η στρατηγική τα «6 σκεπτόμενα καπέλα» του Edward de Bono μας δίνει αυτή τη δυνατότητα καθώς μας επιτρέπει να σκεφτούμε με διαφορετικούς τρόπους σε ένα πλαίσιο ελευθερίας. Δεν υπάρχουν σωστές και λάθος απαντήσεις. Με τον τρόπο αυτό όπως και με τους άλλους τρόπους που περιγράφω στο βιβλίο μου μπορούμε να επανακτήσουμε τη «χαμένη» μας δημιουργικότητα που πιθανόν να έχει εξασθενήσει με την πάροδο του χρόνου. Παραδείγματα από την πραγματική ζωή περιγράφονται μέσα στο βιβλίο και δίνουν μία «γεύση» για το τι μπορούμε να πετύχουμε με τις δημιουργικές ικανότητες που έχουμε όλοι μας.
Η δημιουργικότητα στην εποχή των νέων τεχνολογιών, της Ευγενίας Θεοδότου
Εκδόσεις Κριτική, 2015
σελ. 128
Συνέντευξη: Ελένη Μαρκ
