Βιβλιοθήκη

Τα προσπερνάμε, όταν διαβαίνουμε μέσα από τα υπαίθρια παζάρια και όταν διασχίζουμε τους διαδρόμους των βιβλιοπωλείων, τους πάντα σιωπηλούς, τους γεμάτους φαντασία, τίτλους και ονόματα. Γρήγορα τα λησμονούμε και προχωράμε ίσια προς τη ζωή και τις ασχολίες μας. Και εκείνα παραμένουν μες στις κούτες, γαντζωμένα στα ράφια, βουβά, σαν άνθρωποι που δεν θα γνωρίσουμε ποτέ ή σαν εκείνους που ξεχάσαμε σε κάποια του βίου μας στροφή.

Και όμως τα βιβλία του παλιού καιρού παραμένουν στις θέσεις τους. Με τους τίτλους τους μας γνέφουν, κάτι μας υπενθυμίζουν που δεν είναι άλλο από την βαθιά ανθρώπινη και άμεση λογοτεχνία, εκείνη που μας ανταποδίδει τόσα μα τόσα πολλά. Βιβλία, λευκώματα, ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μεγάλα μυθιστορήματα, πλασμένα από το αναπάντεχο της ζωής και το απαράμιλλο ταλέντο. Όσα κατορθώνουν οι ζωγράφοι με τα χέρια τους, εκείνα το καθιστούν εφικτό με μια σύντομη παράγραφο που μας συγκλονίζει και ίσως βαθιά μας συγκινεί και απροσδόκητα. Πρόκειται για αυτό το «Ευλογημένο καταφύγιο» που στέκει για μας, περιφρονημένο, όμως πάντα εκεί, έτοιμο να μας δεχτεί στην αγκαλιά του. Ένα καταφύγιο σαν εκείνο του Φώτη Κόντογλου που δανείζει την ξεχωριστή του σημασία σε κάποιο από τα διηγήματα και τις κρίσεις που φιλοξενούνται στην παλιά έκδοση του Ακρίτα με επιλεγόμενα του Π. Β. Πάσχου. Βιβλία, γεμάτα από εκείνο το παλιό χαρτί που καπνίζει επίμονα, σελίδες αρχαίες και την ίδια στιγμή επίμονα επίκαιρες και μαγικές. Λέξεις και φράσεις που μπορεί ο καθένας τόσο εύκολα να κατανοήσει, επειδή ακριβώς φαντάζουν γραμμένες με την καρδιά. Κείμενα και φράσεις που συνιστούν αποσπάσματα μιας όμορφης και ατέλειωτης μάχης. Βιβλία, σαν άνθρωποι, με δίχως ηλικίες, γεμάτα νοήματα, με μια καρδιά γέρικη ίσως, μα γεμάτη απαντοχή.

Ένα τέτοιο βιβλίο είναι και εκείνο που ήρθε αυτόκλητα να διεκδικήσει το ενδιαφέρον μου και ίσως να με αφήσει έκπληκτο για τη φρεσκάδα και τις ξεκάθαρες αναφορές του, γεμάτες προφορικότητα και ειλικρίνεια που σήμερα σπανίζει. Είναι το «Ευλογημένο καταφύγιο» του Φώτη Κόντογλου, κάτι σαν φως που μπαίνει μες στα σκοτεινά θαλάμια ετούτης εδώ της εποχής, σπέρνοντας μάτια σε κάθε πράγμα. Κείμενα για την ομορφιά της Ελλάδας, την δωρική της απλότητα που μες στο μέτρο της, φαντάζει χρώμα απλόχερο πάνω σε μια γκρίζα εποχή. Λέξεις και φράσεις για του βίου μας τα καταφύγια, για τα ανεξιχνίαστα μυστήρια που δεν εξηγούνται, μόνο με τρόπο περιφραστικό μας παραχωρούν μια ιδέα τους. Κείμενα όλο απλότητα, σαν γεμάτα φεγγάρια που δεν έχουν χάσει τίποτε από το αίμα τους. Σκηνογραφίες σαν έρωτες, στάμνες και απλάδες, και μια κουρασμένη ομορφιά που τίποτε δεν χάνει από το βάρος της το ειδικό. Κείμενα γραμμένα όχι για τα βιβλία, μα για τις στιγμές τις πιο προσωπικές, μικρές εξομολογήσεις  για της ζωής μας τα έγκατα, για τις ακένωτες δεξαμενές. Σε εκείνες πάντα θα επιστρέφουμε, κάνοντας την ομορφιά τους ένα είδος τέχνης απλόχερης που κάνει τις γέρικες καρδιές να σκιρτούν, τίποτε λιγότερο. Και τότε όσοι πτώχευσαν και όσοι πείνασαν ξαναγίνονται πλούσιοι. Μες στα κείμενα του Φώτη Κόντογλου που φθάνουν από το παρελθόν οι καρδιές σκιρτάνε, τ’απαλό τ’άνθισμα σαλεύει σιγανά και τ’αφιέρωμα σε όσα ο σπουδαίος αυτός καλλιτέχνης αγαπάει, μετατρέπεται σε ένα είδος κοινωνίας που ολόψυχα μας προσφέρεται. Και ο Κόντογλου καθώς ξεδιπλώνονται οι τόσο προσωπικές του αναφορές και οι κρίσεις οι τόσο οξυδερκείς για την εποχή και τους ανθρώπους της φαντάζει όπως τα πρόσωπα του Κωστή Παπαγιώργη, που θυμίζουν λυμένους γρίφους με όλα τους τα μυστικά φανερωμένα. Είναι το πνεύμα, ο νους και η φαντασία του συγγραφέα που ανθίζει στη σκιά κάθε μιας εποχής, συνοψίζοντας το μεγάλο και το ακριβό μες στα ψευδεπίγραφα κελεύσματα. Μες στα κατάφυτα τα περιβόλια, πλάι στον βράχο που δουλεύεται μες στο θαλασσινό εργαστήρι, στους ήχους και τα θαύματα της νύχτας ο Κόντογλου ξαναβρίσκει τον εαυτό του. Ο άνθρωπος επιστρέφει στη φύση και εκείνη τον διδάσκει τι πράγμα απλό και μεγαλειώδες είναι η ευτυχία του. Και έτσι, απλά, δίχως κόπο κανένα, τα απομεινάρια της ζωής μας, όσα έχουμε κρύψει μες στα καλοκαίρια μας, περπατούν μες στις έναστρες τις νύχτες που τόσο αγαπάμε. Να πνίγεσαι από ομορφιά και οι λέξεις να γεννιούνται, απλές, λιτές. Και να βρίσκουν, λέει τον δρόμο για τις λέξεις και για τις σελίδες που τις ζωγραφίζει η φαντασία και η τρυφερότητα ενός μεγάλου δημιουργού, πάντα πιστού στο πνεύμα, στης ψυχής του την καλλιέργεια.

Ο Φώτης Κόντογλου γεννήθηκε το 1905 στ’ Αϊβαλί που πνίγηκε στο αίμα. Θα ζήσει στην Αθήνα και θα φύγει το καλοκαίρι του 1965. Μα πρόσωπα όπως αυτός, μορφές που διατύπωσαν μια ερμηνεία καθαρή για την περίφημη «ελληνικότητα» που σήμερα δίνει τη θέση της σε μια ταυτότητα ευρωπαϊκή και δυσεύρετη προχωρούν το ελληνικό πνεύμα παραπέρα και ίσως ακραγγίζουν τις πηγές του τις πιο βαθιές. Ο Φώτης Κόντογλου, ο συγγραφέας και ο ζωγράφος, επαληθεύει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όσους υποστηρίζουν πως οι διωγμένοι από την χιλιόχρονη Ελλάδα της Μικράς Ασίας, αυτή τη Μεγάλη Ελλάδα που απέμεινε σαν το ρετάλι μιας ιδέας και στελέχωσε κάθε γωνιά του τόπου μας αποτέλεσαν ένα είδος τόνωσης και ενίσχυσης του ελληνικού, πνευματικού κόσμου. Ο Κόντογλου άφησε το φως να περάσει μες στις λέξεις του και να φέξει πάνω σε αυτό το καταφύγιο το απλό και το απέριττο που είπε Ελλάδα. Κόντρα στην τσιμεντένια πολιτεία, με τις χιλιάδες ανέσεις και την απανθρωπιά, μπορεί κανείς να ανακαλύψει όσα παραμείνανε ζωντανά  και άφθαρτα σε αυτόν τον υπαίθριο, γεμάτο θαύματα κόσμο. Αυτόν που καθώς τον λησμονήσαμε κατόρθωσε να παραμείνει ανέγγιχτος από τις θυελλώδεις τροπές της ανθρώπινης μοίρας, από τ’άγριο, το σαρωτικό κάλεσμα του αιώνα μας. Δεν είναι αρκετό, μα αν έχουν κάποια αξία ξεχωριστή απόψε τα κείμενα του Φώτη Κόντογλου στο εξαιρετικό του «Ευλογημένο καταφύγιο» είναι ακριβώς αυτή η συνειδητοποίηση των απέραντων δυνατοτήτων που φέρει η ζωή μας, ως τέχνη πια, κρυμμένη στα απλά και τα απερίγραπτα, αυτά που προσπερνούμε ή όσα νοσταλγούμε ως αίσθηση πεπαλαιωμένη, καινούρια πάντα. Μια εκδοχή της ελληνικότητας μας, μια υποψία της αθωότητας που άντεξε και εδώ από εμπρός μας περνάει με τα τα διάφανα της ρούχα.

«Ευλογημένο καταφύγιο», εκδόσεις Ακρίτα. Του Φώτη Κόντογλου. Σπαρμένο θαύματα που κάνουν τη ζωή μας ακριβότερη.